بانوان در هیأت‌های مذهبی چه نقشی دارند؟

به گزارش حلقه وصل: یازدهمین پیش‌نشست تخصصی همایش علمی هیأت و آیین‌های مذهبی ۱۴۰۳، با عناوین «خانواده، قوام هیأت‌های مذهبی»، «هیأت‌های مذهبی بانوان، ظرفیت مهم فرهنگی و دینی در جامعه» و «نقش اجتماعی بانوان در تاریخ شکل‌گیری هیأت» با حضور انیسه خزعلی، فاطمه گنجی، مهدی امین فروغی و رقیه رستم‌پور در دانشگاه الزهراء(س) برگزار شد.

نقش تربیتی هیأت در سنین نوجوانی بیش از خانواده است
انسیه خزعلی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهراء (س) و معاون سابق ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده، در سخنان خود در موضوع «خانواده، قوام هیأت‌های مذهبی»، به اهمیت خانواده در تقویت هیأت‌های مذهبی اشاره کرد و گفت: اولین نوحه‌ها، اولین عاطفه‌ها و اولین مرثیه را زنان از خاندان پیامبر بروز داده‌اند. خانواده قوام هیأت است و هیأت‌ها باید قوام خانواده باشد. 

وی ادامه داد: باید این دو رابطه متقابلی را در حرکت و ایستادگی، در حماسه و عاطفه با هم داشته باشد. خانواده‌ها باید به عنوان کانون‌های اصلی تربیت دینی و فرهنگی مورد توجه قرار گیرند. هیأت‌ها می‌توانند به تقویت این کانون‌ها کمک کنند و نقش مهمی در انتقال ارزش‌های دینی به نسل‌های آینده ایفا نمایند.

خزعلی همچنین تأکید کرد: هیأت‌ها باید به عنوان نهادهایی برای تقویت روابط خانوادگی عمل کنند. اگر هیأت‌ها به درستی عمل کنند، می‌توانند به عنوان پل ارتباطی بین نسل‌ها و فرهنگ‌های مختلف عمل کنند.

وی با اشاره به مشکلات و مسائل حوزه خانواده در دهه‌های اخیر بیان داشت: هیأت‌ها باید به صورت جدی برای چالش‌های حوزه خانواده برنامه‌ریزی کنند. هیأت‌ها باید بتوانند خانواده را یک اصل و محور قرار دهند و برنامه برای تشکیل، تحکیم و پایداری خانواده‌ها داشته باشند. ما الان حدود ۱۱۰ هزار هیأت ثبت شده داریم. این هیأت‌ها می‌توانند برای تشکیل و تحکیم و ماندگاری خانواده با مشاوره‌هایی که می‌دهند و  تلاش در رفع مشکلات اقتصادی خانواده گام برداند.

خزعلی همچنین در خصوص نقش هیأت‌ها در تربیت نسل آینده اظهار داشت: هیأت‌ها در سنين نوجوانی، می‌توانند اثرگذاری عمیقی بیش از پدر و مادر بر افراد داشته باشند. در نوجوانی که شکل‌گیری شخصیت نوجوان و شخصیت آینده‌اش هست، باید سرمایه‌گذاری جدی شود.
بانوان در هیأت چه نقشی دارند؟

در ادامه اين نشست مهدی امین فروغی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در موضوع «نقش اجتماعی بانوان در تاریخ شکل‌گیری هیأت» به بررسی تاریخچه هیأت و نقش بانوان در آن پرداخت و گفت: درمیان اقوام و ملل گوناگون، اساساً کار سوگواری و عزاداری و نوحه‌گری بایسته بانوان بود. در آثار ادب پارسی هم ما می‌بینیم که از زنان نوحه‌گر یاد شده است. صاحبان عزا در طول تاریخ، زنان بودند و بعد مردان به تبع آنها آمدند. بانوان از دیرباز در مراسم سوگواری و عزاداری نقش مهمی داشته‌اند و این نقش باید مورد توجه قرار گیرد.

امين فروغی در ادامه افزود: نخسیتن سوگواران و نوحه گران و نخستین کسانی که پیام عاشورا را منتشر کردند، بانوان بازمانده از کربلا در کنار امام سجاد (ع) بودند. زنان بودند که مجلس ماتم تشکیل می‌دادند. زینب کبری (س) و ام‌کلثوم (س) و ام البنین (س) مجلس عزایی که در بقیع می‌گرفتند، مشهور است.

این مدرس دانشگاه در ادامه افزود: تا قبل از قرن چهارم، سوگواری‌ها به صورت مخفیانه انجام می‌شد و با محدودیت‌هایی روبه رو بود. از نیمه دوم قرن چهارم با روی کار آمدن آل‌بویه، عزاداری‌ها و شعائر شیعی مانند جشن غدیر به صورت آشکار انجام شد. کم کم از این دوره به بعد، مردان هم در عزاداری‌ها وارد شدند و دسته‌های سینه زنی در کوچه و بازار راه افتاد. در دوره صفویه ما این دو سوگواری را چه مردانه و چه زنانه داریم.

فروغی در ادامه با بررسی سیر تاریخی حضور بانوان در هیأت‌ها اظهار داشت: طبیعتاً در دوره پهلوی اول، عزاداری‌ها با محدودیت‌های فراوانی روبه رو شد. اما پس از انقلاب و به خصوص در دهه‌های اخیر، بانوان نقش بسیار پررنگی در سوگواری‌هایی هیأت‌ها دارند. یعنی بانوان دوشادوش مردان حرکت می‌کنند. در مجالسی که مربوط به بانوان هست صرفاً برای عزاداری نیست بلکه صندوق قرض‌الحسنه، کارهای عام المنفعه و فرهنگی و تهیه جهیزیه و کارهایی از این دست انجام می‌شود.

وی همچنین به اهمیت شناخت ریشه‌های فرهنگی هیأت‌ها اشاره کرد و افزود: حماسه و عاطفه دو عنصر بسیار مهم است که در سوگواری‌ها نقش مهمی دارند. نقش بانوان در هیأت نقش عاطفه‌ورزی، مهرورزی و مادرانه و خواهرانه است. از سوی دیگر باید مراقب باشید که نقش زنان، مردانه نشود و نقش مردان زنانه نشود. نقش بانوان در هیأت‌ها باید به عنوان یک موضوع کلیدی در مطالعات علمی مورد توجه قرار گیرد، زیرا آن‌ها همواره در انتقال فرهنگ و ارزش‌های دینی مؤثر بوده‌اند.

در ادامه اين نشست، فاطمه گنجی، مشاور زن و خانواده ستاد کانون‌های فرهنگی و هنری کشور در مورد موضوع « هیأت‌های مذهبی بانوان، ظرفیت مهم فرهنگی و دینی در جامعه» به ظرفیت‌ هیأت‌های بانوان اشاره کرد و گفت: از ظرفیت‌های مهم هیأت‌ها همان مدیریت بحران‌های اجتماعی است. ما از اول انقلاب تا الان بحران‌های شدیدی در کشور داشتیم ولی وقتی هیأت‌های مذهبی و جلسات خانگی به میدان می‌آیند، خیلی راحت بحران‌ها حل و مدیریت می‌شود. بحران‌های سیل، زلزله، اغتشاشات و مشکلات اقتصادی اکثرا توسط هیأت‌های مذهبی مدیریت شده‌اند. 

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری فرمودند هیأت‌های مذهبی کانون جهاد تبیین‌اند. هیأت‌های بانوان می‌توانند به عنوان مراکز فرهنگی و اجتماعی عمل کنند و نقش مؤثری در ارتقاء سطح آگاهی‌های دینی و فرهنگی بانوان داشته باشند.

گنجی همچنين اظهار داشت: ما در هیأت‌های مذهبی مشاوره‌ها را راه انداخته‌ایم. در ستاد کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، مشاوره‌های رایگان راه‌اندازی کردیم که بتوانیم از طریق هیأت‌های مذهبی به خانواده‌ها کمک کنيم. ما می‌توانیم خانواده و هویت خانواده را در هیأت‌های مذهبی پررونق تر کنیم.

وی در ادامه افزود: این هیأت‌ها نه تنها می‌توانند به تقویت بنیان‌های خانوادگی کمک کنند، بلکه می‌توانند به عنوان نهادهای اجتماعی در حل مشکلات جامعه نیز نقش ایفا کنند.

گنجی همچنین بر لزوم حمایت از فعالیت‌های بانوان در هیأت‌ها تأکید کرد و گفت: باید به بانوان فرصت داده شود تا در هیأت‌ها نقش‌های فعال‌تری ایفا کنند و این امر می‌تواند به تقویت جامعه کمک کند.

در ادامه اين نشست دکتر رقیه رستم‌پور، دبیر علمی جلسه و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء (س)، به اهمیت برگزاری چنین نشست‌هایی در تقویت ارتباط میان پژوهشگران و فعالان فرهنگی اشاره کرد و گفت: این نشست‌ها فرصتی برای تبادل نظر و بررسی چالش‌های موجود در حوزه هیأت و آیین‌های مذهبی فراهم می‌آورد. 

رستم پور در خصوص نقش فعال بانوان در شكل گيری هیأت‌ها اظهار داشت: بعد از حادثه عاشورا شکل گیری هیأت در جامعه اسلامی آن زمان به دست خانم‌ها انجام شد. به ویژه کسانی که وابسته به خاندان اهل بیت (ع) بودند از سکینه بنت حسین و حضرت زینب (س) و ام کلثوم و بانوان ديگر که اشعار زیبایی در این زمینه دارند. 

در پایان، اين عضو هيأت علمی با اشاره به اهمیت استمرار این‌گونه نشست‌ها گفت: امید است که با برگزاری سلسله نشست‌های تخصصی و همایش‌های علمی، بتوانیم به توسعه و تقویت هیأت‌ها و آیین‌های مذهبی کمک کنیم و نقش آن‌ها را در جامعه و خانواده بهبود بخشیم.