شبکه‌های خانگی قرآن‌خوانی و قرآن‌دانی

محمد جاودان:

برای نگارنده موجب افتخار است تا در این بهار قرآن و فصل صیام، طرح تازه ای را فراروی قرآنیان و علاقه مندان قرآن قرار دهد تا در زمانی نه چندان دور حضور قرآن را در میان خانواده‌ها افزون‌تر و جدی‌تر سازد: معمولاً به لحاظ سببی و نسبی می توان یک کانون خانوادگی از خویشان درجه یک و دو و سه را تصور کرد که یک جمع خانوادگی بسیار نزدیک را شکل می‌دهند و از آنجا که هر کدام از این افراد عضوی از یک کانون خانوادگی دیگر هم هستند، در تصور ذهنی زنجیره‌ای به هم پیوسته از خانواده‌ها را در یک اجتماع بزرگ مثلا شهری شکل می‌دهند.

حال اگر در کانون یک خانواده محفلی قرآنی برپا شود و بعد یکی از اعضای این کانون که عضو کانون دیگری است به یاری تجربة نخست در آنجا محفلی دیگر سامان دهد و باز یک عضو دیگر در کانون دیگری محفل سومی را دائر کند و این محافل به تدریج به صورت زنجیره‌ای و شبکه ای در یک شهر به هم متصل گردند آن‌گاه ممکن است پس از یک دوره زمانی نه چندان طولانی یک شهر بزرگ دارای صدها محفل قرآنی خانگی منظم شود. البته مقصود آن است که در بلند مدت این امر به نحو طبیعی اتفاق خواهد افتاد نه آنکه اصراری بر شکل‌گیری این زنجیره باشد. در قدم نخست مهم تشکیل این محفل خانوادگی است که در کانون هر خانواده ای امکان آن وجود دارد. در واقع، هنگامی که یک محفل خانوادگی قرآنی تشکیل شود به نحو طبیعی روی خانواده‌های نزدیک اثر خواهد گذاشت و سبب شکل گیری محفلی دیگر خواهد شد، روندی که ادامه خواهد یافت.

اما برگزاری این محافل و شبکه های خانگی قرآن بایستی از کیفیت و شرائطی برخوردار باشد که هم مانع برگزاری آنها نگردد و هم در سطحی نباشد که سبب دلزدگی و تعطیلی آنها را فراهم آورد. به نظر می رسد با نگاهی واقع نگرانه شرائط زیر را می بایست لحاظ نمود:

1.  هدایت و مدیریت علمیِ هر حلقه‌ای از این شبکه [= محفل قرآنی خانوادگی] توسط یکی از اعضاء خانواده، به عنوان استاد، که از دیگران در این امر صلاحیت بیشتری دارد. بدیهی است که گام نخست تعلیم و تکمیل روخوانی و روان خوانی اعضاء جلسه است.

2. انتخاب مدیر برنامه‌ریزی محفل با رأی اکثریت اعضا. مدیریت مالی، برنامه‌ریزی، اطلاع‌رسانی در مورد زمان، مکان و میزبان جلسه و فرستادن پیامک برای اعضا در هر هفته، هماهنگی‌های مختلف و تهیة امکانات لازم برای محفل از جملة وظائف مدیر برنامه ریزی است. 

3. قرائت بخشی از قرآن کریم توسط افراد حاضر در محفل قرآنی خانوادگی در هر نوبت و تصحیح قرائت او توسط استاد محفل.

4. دعوت و استفاده از یک قاری خبره در چند نوبت در سال به خصوص در محفل آغازین، چنانچه استفاده از استاد خبره به نحو دائمی میسر نباشد.

5. افزون بر برنامة قرائت، لازم است بخشی از وقت محفل به ارائة آموزه‌ها، معارف و تفسیر قرآن در هر نوبت توسط یکی از اعضا که در این زمینه‌ها آگاه تر است اختصاص یابد، به این نحو که از میان آیاتی که در هر محفل تلاوت می گردد موضوعی و آیه ای انتخاب شود و با مطالعة یکی از تفاسیر فارسی آن موضوع قرآنی طرح و بیان گردد. خوب است که موضوعات متنوع انتخاب گردند، یعنی از عقائد، اخلاقیات، احکام، قصص قرآن و غیر آنها. می‌توان در طول سال از یک استاد در زمینة تفسیر هم بهره گرفت. اهمیت این امر کاملا آشکار است که در این بخش حتما بر اساس منابع تفسیری شناخته شده و مشهور عمل شود و از ارائة نظرات شخصی و تفسیر به رأی پرهیز گردد. باید افزود که می‌بایست جلسه صرفا به موضوعات قرآنی اختصاص یابد و از طرح مسائل حاشیه ای و غیر مرتبط مثل موضوعات سیاسی و غیر آن دوری شود. همچنین برای پاسخ به پرسش‌هایی که معمولا در زمینة آیات تلاوت شده پیش می‌آید یکی از افراد که فراغت و تبحر بیشتری دارد با مراجعه به تفاسیر یا منابع مربوط دیگر پاسخ را فراهم و در نشست بعد ارائه کند.

6. جلسات محفل، هفتگی و هر هفته به نحو چرخشی در منزل یکی از خانواده‌ها و همراه با پذیرایی مختصر باشد و نه لزوما همراه با اطعام. جلسات جز در موارد بسیار نادر و استثنایی نباید تعطیل شود و این تعطیلی هم بایستی با هماهنگی با اعضاء جلسه صورت گیرد. مدت یک ساعت و نیم برای زمان جلسه مناسب به نظر می رسد که بر حسب مورد می تواند کم و زیاد شود.

7. در هر جلسه اخبار مختلف فرهنگی، قرآنی و دینی بیان شود که لازمه‌اش رصد اخبار فرهنگی و قرآنی ایران و جهان اسلام است.

8. یک کارشناس تجوید عهده‌دار بیان مباحث تجویدی قرآن گردد و در هر محفل مبحث تجوید بر اساس منابع تجویدی ذکر شود.

9. شایسته است که حفظ برخی از سور و آیات قرآن نیز یکی از برنامه‌های این محافل باشد.

10. لازم است برگزاری مسابقة قرائت، حفظ و معارف و مفاهیم قرآنی در طول سال و در برخی از مناسبات در دستور کار این شبکة قرآنی باشد که بایستی با جوائز همراه گردد.

11. این نوع محافل و شبکه‌‌های قرآنی می تواند بستر بسیار خوبی برای کارهای خیر خانوادگی فراهم سازد. تشریک مساعی در حل مشکلات مالی، اخلاقی و روحیِ احتمالی خانواده با الهام از فرامین و معارف قرآنی از جملة این کارهای خیر است.

12. مخاطب این طرح همة علاقه‌مندان قرآن‌اند. اما قاریان و حفاظ ارجمند قرآن در سراسر کشور که به حمد الهی شمار آنان بسیار است، ظرفیت اصلی ایجاد این شبکه در دائر کردن و نیز مدیریت و راهبری آن هستند. وجود این حفاظ و قاریان ارجمند فرصتی عظیم و عزیز است که اگر عزم و همتی کنند در توفیق این طرح نقش و تأثیر بسیاری خواهند داشت. نهادها و سازمان‌های قرآنی و فرهنگی دولتی و غیر دولتی و نیز رسانه‌ها می توانند با حمایت‌های مادی و معنوی خود در توفیق این طرح مؤثر افتند. آنچه در این‌جا به عنوان دستور العمل برگزاری شبکه های خانگی قرآن ارائه شده است برای راه اندازی و تثبیت این شبکه‌ لازم به نظر می رسد. اما بی تردید هنگامی که چنین شبکه‌هایی دائر شود با ابتکارات مختلفی مواجه و بر کم و کیف آن افزوده خواهد شد. آنچه در این‌جا مطرح شده، بر پایة تجربة شخصی است و ان شاء الله با اقبال قرآنیان به آن، ارتقاء خواهد یافت و جامة توفیق بر تن خواهد نمود.

قطعا چنین برنامه‌ای برکات فکری، عقیدتی، اخلاقی، معنوی و فرهنگی بسیار خواهد داشت و عطر معنویت و معارف قرآنی را به درون خانه‌ها و خانواده‌ها خواهد برد و تا حد زیادی در ابعاد روحی، معنوی و اخلاقی خانواده‌ها تأثیرگذار خواهد بود. خود قرآن کریم در این زمینه تضمین داده است: «و ننزّل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین».