با تلاوتتان، مفاهیم قرآنی را به مستمع القاء کنید + متن کامل بیانات

به گزارش حلقه وصل، جامعه قرآنی کشور در نخستین روز ماه مبارک رمضان به دیدار رهبر معظم انقلاب اسلامی و در این دیدار معظم‌له به بیان چند نکته و توصیه فنی به قاریان قرآن پرداخت که در ادامه متن کامل بیانات ایشان تقدیم می‌شود.

بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحیم‌

خیلی متشکّریم از برادران عزیز و حقیقتاً امروز استفاده کردیم؛ جلسه جلسه‌ی بسیار خوب، متنوّع، شیوا، زیبا، پرمغزی بود. الحمدلله، اینکه می‌بینم بحمدالله هر سال، نشانه‌های پیشرفت در امر تلاوت قرآن، در بین جوان‌های ما، در بین مردم ما مشهود است و بنده را عمیقاً خرسند می‌کند؛ خدا را سپاسگزارم. امروز هم بحمدالله به برکت این تلاوت‌های بسیار خوب، جلسه‌ پر مغز و پرمعنا و با حالی بود بخصوص با تذکّری که این مجری خوش‌ذوقِ خوش‌سخن ما دادند در مورد اهداء ثواب این تلاوت‌ها و آنچه امروز در این جلسه گذشت به ارواح طیّبه‌ شهدای اخیری که در تهران تشییع شدند.

تلاوت قرآن با صوت خوش و با لحن خوب و با آداب و رسوم تلاوت، مقدّمه‌ای است برای نفوذ مفاهیم قرآن در دلها. اگر این فایده را از آن‌ بگیریم و به تلاوت قرآن به‌عنوان یک خوش صدایی و یک آوازه‌خوانی فقط نگاه کنیم، مطمئنّاً از این رتبه‌ والا سقوط خواهد کرد. این‌ همه تأکید بر اینکه قرآن را با صوت خوش بخوانند و با آداب بخوانند و با الحان مطلوب بخوانند، برای این است که مفاهیم قرآن در دلها اثر کند، با قرآن انس بگیریم، به رنگ قرآن و به خُلق قرآن و به شکل قرآن در بیاییم. اگر این مقصود است، پس یک شرایطی دارد، یک آدابی دارد.

اوّلین اداب، این است که خواننده‌ قرآن و تلاوت‌گر قرآن، با اذعان به قرآن، با باور مفاهیم قرآن، باورِ آن مفاهیمی که دارد تلاوت می‌کند، تلاوت کند. اگر ندانیم چه داریم می‌خوانیم، مفهوم را درک نکنیم، در عمق جانمان اثر نداشته باشد، آن وقت‌ تأثیر تلاوت‌مان بر روی دیگران و بر روی خودمان کم خواهد بود؛ این شرط اوّل است.

من خواهشم از قرّاء محترم و اساتید و خوانندگان قرآن، این است که به این نکته توجّه کنند؛ آن آیاتی را که می‌خواهند تلاوت کنند، در ذهنشان مرور کنند، در آنها تدبّر کنند، اعماق این مفاهیم را بدرستی در دل خود و در باور خود ثبت کنند؛ با این روحیّه، با این زمینه، با این آمادگی تلاوت کنند؛ این تلاوت تا اعماق جان مخاطب اثر خواهد کرد. البتّه تا امروز، شما خیلی پیش رفتید؛ بنده سالهای متمادی است که سِیر حرکت قرآن را در کشور مشاهده می‌کنم؛ امروز جوان‌های ما خیلی خوب پیش رفتند؛ قرّاء ما، اساتید ما، حقّاً و انصافاً خیلی خوبند؛ لکن جا برای تأثیرگذاریِ بیشتر هنوز زیاد است.

من دو سه نکته را یادداشت کردم. یکی این است که شما می‌خواهید با تلاوتتان، مفاهیم قرآنی را به مستمع القاء کنید. درست است که غالب مستمعان شما عربی و زبان قرآن را نمی‌دانند، امّا معجزه‌ قرآن این است که اگر با همین وضعیّت هم درحالی‌که آنها نمی‌دانند، این آیات را با عمق جان و با شرایط القاء کنید. مفاهیم ولو به‌نحو اجمال به ذهن‌ها منتقل خواهد شد. این طبعاً شرایطی دارد.

بنده می‌شنوم تلاوت‌هایی را که پخش می‌کنند در رادیوی تلاوت، که فرصت خوبی است، امکان خوبی است برای شنیدن تلاوت‌ها و می‌شنوم آنچه را اساتید ما، قرّاء خوب ما می‌خوانند. خب، انصافاً از لحاظ صوت خوش، قرّاء ما خیلی خوبند، برجسته‌اند. این را قرّاء بیگانه تصدیق کرده‌اند و تصدیق می‌کنند؛ بعضی از اصوات شما انصافاً اصوات خوش‌ذات، خوش‌جنس و دارای شرایط خوبِ یک صدای برجسته است که این را باید همراه کرد با شرایط تلاوت.

یکی از شرایط تلاوت این است که این آیه‌ قرآن را که تلاوت می‌کنید، بر روی نکاتی که در حال عادی اگر بخواهید آن را تفهیم کنید، روی آن تکیه می‌کنید، بر روی این نقاط حتماً تکیه کنید. اگر بخواهم تشبیهی بکنم، به این آقایان مدّاحی که شعر فارسی را می‌خوانند، می‌بینید هر کلمه‌ای را، هر مقصودی را که از یک جمله‌ای یا از یک کلمه‌ای یا از یک فِقره‌ای مطلوب است، جوری ادا می‌کنند که آن مفهوم در ذهن مخاطب بنشیند. در حرف زدن عادی هم همین‌جور است. به شکل عادی هم که شما صحبت می‌کنید، آن کلماتی را که مفاهیم آنها از نظر شما یک برجستگی دارد، کلمات حامل آن مفاهیم را با تکیه‌ خاص ادا می‌کنید؛ قرآن را این‌جوری باید بخوانید؛ بر روی کلمات خاص تکیه کنید؛ جملات و فقرات را آن‌چنان‌که مضمون و معنای آن در ذهن مخاطب بنشیند ادا کنید؛ تعبیر خوب، ادای خوب.

گاهی لازم است برای اینکه مطلب در ذهن مخاطب مستقر بشود، آن جمله تکرار شود؛ این تکرار را بکنید. بنده شاید چند سال قبل از این در همین جلسه انتقاد کردم از کسانی که زیادی آیات را تکرار می‌کنند. میخواهم عرض کنم یک جاهایی تکرار لازم است، حتمی است. با یک بار خواندن، معنا منعکس نمی‌شود و باید آن را تکرار کرد؛ دو بار، سه بار، گاهى آیه را باید تکرار کرد، گاهى دو آیه و سه آیه را باید تکرار کرد. مقصودم این نیست که در این زمینه افراط انجام بگیرد. بعضى از خواننده‌هاى قرّاء مصرى را دیدیم در این زمینه افراط می‌کنند و این تأثیر منفى دارد. افراط منظورم نیست؛ اینکه ما ده بار یا هشت بار یک چیزى را تکرار کنیم، این مطلوب نیست.

حالا شاید در آوازه‌خوانى‌هاى عربى این کار معمول است امّا در قرآن‌خوانى این کار مطلوب نیست. امّا تکرار به قدرى که این مفهوم در ذهن مخاطب بنشیند، لازم است. گاهى اوقات انسان احساس می‌کند که قارى مثل اینکه همین‌طور یک کتابى را گرفته و دارد می‌خواند، عبارت را می‌خواند و دنبال می‌کند؛ این خوب نیست؛ مطلوب نیست. شما باید مفهوم را منتقل و منعکس کنید به ذهن مخاطب. این گاهى با تکرار است، گاهى با تکیه است، گاهى با تکیه‌ بر روى یک جمله است، گاهى تکیه‌ یک کلمه است؛ این کار باید انجام بگیرد.

یک نکته‌ی دیگری که مورد توجّه باید قرار بگیرد، رعایت موازین لحن است. البتّه این الحان عربی، الحان قرآنی برای مردم ما و خوانندگان ما بیگانه است، اینها الحان مأنوسی نیست. لذا شما می‌بینید شعر فارسی را که می‌خواند، با آهنگ متناسب خودش می‌خواند؛ اگر همین آدم بخواهد یک شعر عربی را یا یک جمله‌ عربی را بخواند، ممکن است نتواند آهنگ مناسب را انتخاب بکند؛ زیرا این الحان بیگانه است برای ما؛ الحان آشنا و مأنوسی نیست؛ مثل الحان فارسی و آهنگ‌های فارسی نیست. لکن الحان قرآنی به خاطر تکرار در بین اهل قرآن و اهل تلاوت یواش یواش مأنوس شده و مردم‌ آشنا شدند؛ این الحان را درست باید ادا کرد.

بنده گاهی می‌شنوم خواننده‌ای تلاوت‌هایی را با صدای خوش، با صدای بسیار خوب، صدایی که هم جنس خوبی دارد، هم قوّت خوبی دارد، هم کشش و قدرت تحریر خوبی دارد، یک آیه‌ای را می‌خواند منتها لحن را رعایت نمی‌کند؛ رعایت لحن کلام، یعنی آن نظم آهنگ، آن چیزی که تلاوت شما براساس آن است، لازم است‌ قرآن را به طور معمولی نمی‌خوانید، با آهنگ می‌خوانید. شاید در همه‌ ادیان، حالا تا آنجایی که بنده در بعضی ادیان توحیدی و حتّی ادیان غیرتوحیدی دیدم، متون مقدّس را با آهنگ می‌خوانند؛ این را ما از نزدیک مشاهده کردیم. پس تلاوت را با آهنگ می‌خوانید، این آهنگ باید درست ادا شود. لحن باید با موازین خودش ادا شود، والّا اگر رعایت نشد، مطمئنّاً آن اثر مطلوب را نخواهد بخشید؛ گاهی اثر عکس می‌بخشد.

یک نکته‌ای را من عرض بکنم؛ شما همه تقریباً قرّاء هستید که اینجا تشریف دارید؛ یکی از چیزهایی که رایج شده است در بین قرّاء عرب، این مصری‌ها و دیگران و از آنجا به داخل کشور ما منعکس شده است، اهمیّت دادن به نفَس بلند است. من نمی‌فهمم وجه این کار چیست؛ هیچ لزومی ندارد که ما کلمات قرآن را، گاهی آیات را به همدیگر وصل کنیم به‌خاطر اینکه نفَس می‌خواهیم بدهیم؛ به نظر من هیچ لزومی ندارد. یک وقتی لازم است و ادای مفهوم آیه متوقّف به این است که با یک نفَس خوانده بشود، خب بله، این کار را بکنند والّا زیبایی تلاوت و تأثیرگذاری تلاوت به‌هیچ‌وجه وابسته به نفَس بلند نیست؛ که حالا بعضی از قرّاء معروف مصری هنرشان در این است که با نفَس بلند بخوانند؛ مستمعان هم عوامانه وقتی با نفَس بلند می‌خوانند، بیشتر تشویق می‌کنند و الله، الله می‌گویند.

به نظر من، هم کار این قاری‌ غلط است، هم کار آن مستمع. ما در بین قرّاء خوب مصری، قرّاء برجسته‌ مصری کسی یا کسانی را داریم که نفَسشان کوتاه است، هم خواندنشان خیلی خوب است، هم تأثیرگذاری‌شان خوب است؛ از جمله عبدالفتّاح شعشاعی. شما می‌دانید نفسش کوتاه است امّا درعین‌حال یکی از بهترین و اثرگذارترین تلاوتها که ان‌شاءالله خدای متعال ایشان و همه‌ قرّاء قرآن را مشمول رحمت و مغفرت کند، از این مرد شنیده می‌شود. بنابراین من خواهش می‌کنم که آقایان در مسئله‌ نفَس، خودشان را اذیت نکنند. افزودن همین‌طور، تکرار کلمات و آیات پشت سرِ هم هیچ لزومی ندارد.

حالا چون وقت هم دیگر تمام شد و ظاهراً میخواهند اذان بگویند، این کلمه را هم عرض بکنم: خواهش می‌کنم در تشویق کردن و «الله الله» گفتن، که این هم تقلیدی است از عرب‌ها، حد را مراعات کنند. بعضی‌ها بمجرّد اینکه خواننده شروع کرد به خواندن، شروع می‌کنند پشت سرِ او ترنّم «الله» که مثل اینکه یکی از دنباله‌های لازمِ خواندن او این است که این طرف بگوید «الله»! هیچ لزومی ندارد. یک‌وقت شما تحت تأثیر قرار می‌گیرید یا شدیداً زیبا می‌خواند یا شدیداً مؤثّر می‌خواند، بی‌اختیار حالا می‌خواهید تشویق کنید، تشویق قرآن هم طبق آنچه معمول عربها است، «الله الله» گفتن است؛ البتّه آنها مخصوص قرآن هم‌ نیست؛ آهنگ معمولی را هم که می‌خوانند الله الله می‌گویند، این حالا اشکالی ندارد امّا اینکه بمجرّد اینکه قاری شروع کرد به خواندن و ما از اینجا بنا کنیم «الله الله»، هیچ لزومی ندارد.

من خواهش می‌کنم خود شماها و در جلساتی که شماها استاد آن جلسات هستید و شرکت می‌کنید، سفارش کنید که در گفتنِ «الله الله» افراط نکنند؛ آنجایی که واقعاً طرف، خیلی خوب می‌خواند، خیلی زیبا می‌خواند، آنجا خب اشکالی ندارد تشویق کنند امّا اینکه از اوّل طوری که‌ گاهی انسان فقط انتظار دارد که تا گفت «اعوذ بالله من الشّیطان الرّجیم»، بگویند «الله اکبر» صحیح نیست‌. امیدواریم که خداوند ان‌شاءالله همه‌ شما را با قرآن محشور کند و دنیا و آخرتتان را به برکت قرآن آباد کند.

والسّلام علیکم و رحمةالله و برکاته‌