به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، کشور اوکراین از سال ۲۰۱۴ میلادی تا امروز، با بحرانی نظامی و امنیتی در شرق رو به رو بوده و بخش هایی از این کشور توسط گروه های جدایی طلب اشغال شده است. درگیری ها با روسیه و از دست رفتن منطقه کریمه و رفتن آن به زیر پرچم روسیه اتفاق مهم دیگر برای اوکراین، از آن سال تاکنون محسوب می شود. تا به امروز تقریبا به صورت روزمره خطوط تماس بین ارتش اوکراین و جدایی طلبان شرق این کشور صحنه درگیری های دو طرف عمدتا با سلاح های سبک و نهایتا خمپاره اندازها بوده و البته در مواردی نیز کار به استفاده از برخی تسلیحات سنگین کشیده است.
در چند ماه اخیر اما با افزایش حساسیت ها بین روسیه و ناتو، مسکو اقدام به ارسال حجم قابل توجهی نیروی رزمی به مرزهای غربی خود با اوکراین کرده و این مسئله به حدی برای کیف نگران کننده بوده که برخی مقامات این کشور اعلام کرده اند که روسها ممکن است در ماه جاری میلادی اقدام به حمله نظامی به این کشور کنند. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که چند سالی است آمریکا و برخی از کشورهای غربی، کمک های نظامی به اوکراین را آغاز کرده اند. اما قبل از پرداختن به این کمک ها بد نیست نگاهی کوتاه به سابقه اوکراین در بخش نظامی داشته باشیم.
ابرقدرت دیروز و محتاج نظامی امروز!
اگر به تاریخ شوروی سابق علاقمند باشید، شاید بدانید که در بین جمهوری های شوروی سابق پیشرفته ترین از نظر صنایع مادر و کلیدی خصوصا در بخش نظامی، اوکراین بود و حجم زیادی از زیرساخت ها در زمینه هواپیماسازی، دفاتر طراحی موشکی و خودروهای زرهی و خصوصا در بحث توسعه سیستم های پیشران را درون خود فعال کرده بود. بعد از فروپاشی شوروی نیز حجم قابل توجهی از سلاح های اتمی به همراه بمب افکن های سنگین و استراتژیک در این کشور باقی ماند. اوکراینی ها با گرفتن برخی ضمانت های امنیتی و کمک های اقتصادی از روسیه و آمریکا، بخشی از این تسلیحات را نابود یا به روسیه فرستادند.
اوکراین در سالهای بعد از فروپاشی شوروی بخش مهمی از درآمد خود را با فروش تسلیحات تامین کرد و البته در تمام این سالها مشکلات مالی باعث شده تا این کشور یک به روزرسانی و توسعه واقعی برای ارتش خود نداشته باشد. لذا بخش زیادی از پلتفرم های زمینی این کشور، خصوصا در بخش تانک و زره پوش در جریان درگیری های این چند ساله نابود شده و مشکلات زیادی را برای نیروی زمینی اوکراین در این بخش ایجاد کرده است. به صورت ساده اگر بخواهیم بگوییم اوکراینی ها توان ساخت و تولید انبوه حتی موشک های قاره پیما را نیز دارند ولی اوضاع اقتصادی آنها به حدی خراب است که حتی در تامین حقوق بسیاری از پرسنل همین شرکت های نظامی نیز دچار مشکلاتی هستند. در این شرایط آمریکا و برخی از کشورهای همپیمان آن کمک های نظامی را به این کشور آغاز کرده اند که البته نگاهی به آنها، نشان دهنده نکاتی قابل توجه است.
تک تیرانداز سنگین و سلاح ضد زره برای اوکراینی ها
با افزایش سطح روابط اوکراین با آمریکا، واشنگتن ارسال کمک های اقتصادی و نظامی به کیف را در نظر گرفت. در ابتدا کمک های نظامی غیر کشنده مثل پوشش های ضد گلوله، خودروهای تاکتیکی، رادار مخصوص پیدا کردن موقعیت خمپاره انداز و سامانه های توپخانه ای یا دوربین های دید در شب ارسال شد. در نهایت آمریکا تصمیم گرفت تا تسلیحات بیشتری را به اوکراین ارسال کند که در این میان سلاح تک تیرانداز M۱۰۷ با کالیبر ۱۲.۷ میلی متری و موشک های ضد تانک سری جاولین از جمله مهم ترین تسلیحات آمریکایی صادر شده به اوکراین بودند.
موشک های ضد زره جاولین در یک رژه نظامی ارتش اوکراین
سامانه راداری کاشف پرتابگرهای توپخانه و خمپاره AN/TPQ-۳۶ در اختیار ارتش اوکراین
تفنگ های تک تیرانداز سری ام ۱۰۷ توانایی درگیری با اهداف در اندازه انسان در فاصله حدودا ۱۲۰۰ الی ۱۵۰۰ متری را دارند. موشک های جاولین نیز به خاطر داشتن حالت شلیک کن – فراموش کن و حمله از بالا تا فاصله بین ۴ الی ۴۷۵۰ متر یک گزینه خوب برای واحدهای نظامی این کشور در جبهه شرقی به حساب می آید. اوکراینی ها کلا چیزی در حدود ۹۳۲ تیر موشک و ۷۷ سیستم هدایتی را از آمریکا تحویل گرفته اند. اخیرا اعلام شده که اوکراینی ها برای اولین بار از این موشک در درگیری های شرق به صورت عملیاتی بهره برده اند اما هنوز تصویر یا مدرکی برای این ادعا منتشر نشده است.
با افزایش احتمال درگیری، آمریکایی در کنار موشک های جاولین بحث انتقال راکت اندازهای سری SMAW-D (نام دیگر آن M۱۴۱ Bunker Defeat Munition ) را آغاز کردند. این راکت اندازها دارای نوعی مهمات انفجاری هستند که برای نابود کردن نیروهای دشمن در سنگرها یا زره پوش های سبک کار برد دارد. این راکت انداز، از نوع یک بار مصرف بوده و مهمات آن توان نفوذ به درون ۲۰۰ میلی متر بتون را دارد.
تفنگ تک تیرانداز M۱۰۷ در اختیار ارتش اوکراین - سلاح سیاه رنگ در تصویر
نظامی آمریکایی در حال آموزش به اوکراینی ها برای کار با راکت انداز سری SMAW-D
اما نکته جالب تر این که به نظر می رسد آمریکا قصد دارد بالگردهای Mi ۱۷ ارتش افغانستان را نیز در اختیار اوکراین قرار بدهد. از چند هفته گذشته چندین پایگاه خبری از جمله خبرگزاری CNN آمریکا اعلام کردند که احتمالا تعدادی از بالگردهای ام آی ۱۷ افغانی که توسط واشنگتن خریداری شده و توسط برخی از خدمه آنها برای فرار به خارج از افغانستان به کار رفته به اوکراین تحویل داده می شود. گفته می شود تعدادی از بالگردهای ام آی ۱۷ افغان نیز برای انجام برخی تعمیرات در اوکراین حضور دارند و ممکن است آمریکا آنها را در اختیار این کشور قرار بدهد. همچنین صحبت در خصوص تحویل موشک های ضد هوایی دوش پرتاب استینگر نیز برای تحویل به اوکراین مطرح شده است.
برخی از سیاسیون آمریکایی البته این حرکت را یک سیگنال خطرناک به مسکو تلقی کرده و احتمال داده اند روسیه واکنش تندی به آن داشته باشد. در عین حال برخی از اعضای ناتو اعلام کردند که با اجازه آمریکا، انتقال موشک های جاولین و استینگر به اوکراین را انجام می دهند. آمریکایی ها اخیرا تحویل دو فروند شناور سبک برای گارد ساحلی اوکراین را نیز تکمیل کرده اند. این دو شناور که از کلاس Island هستند فاقد سلاح های سنگین بوده و بیشتر برای بحث های گشت دریایی و اعمال قانون به کار می روند.
دو شناور گشتی سبک در حال انتقال برای تحویل به اوکراین
ترکیه و انگلیس؛ ادامه تلاش های غرب برای کمک به اوکراین
اما کمک های غرب به اوکراین صرفا به آمریکا محدود نمی شود. کشور دیگری که به صورت خاص کمک به اوکراین را در دستور کار قرار داده ترکیه است که با گزینه پر طرفدار این روزهای خود یعنی پهپاد بیرقدار وارد بازار اوکراین شده است. قرار نهایی دو طرف برای خرید چیزی در حدود ۴۸ فروند از پهپادهای بیرقدار TB-۲ توافق کرده اند. تعدادی از این پرنده های بدون سرنشین در حال حاضر به ارتش اوکراین تحویل شده و مدتی پیش بود که در پاسخ به حملات جدایی طلبان شرق این کشور، بیرقدارهای اوکراینی حداقل یک قبضه توپ ۱۲۲ میلی متری مخالفان را هدف قرار دادند.
دو فروند پهپاد بیرقدار TB-۲ در اختیار ارتش اوکراین
نکته جالب این که همکاری های دو کشور در حوزه نظامی در سالهای پیش افزایش شدیدی پیدا کرده و اوکراینی ها سیستم های دفاع فعال برای تانک های ترکیه یا موتور برای نسل جدید پهپادهای این کشور را تامین کرده اند و ترکیه نیز علاوه بر بحث پرنده های بدون سرنشین قرار است دو فروند ناو موشک انداز از کلاس Ada را نیز برای اوکراین بسازد. انگلستان نیز در حوزه دریایی و کمک به توسعه نیروی دریایی اوکراین ورود کرده و قرار است با این کشور بحران زده، قراردادهایی امضا کند.
نکته جالب اینجاست که با جدی شدن احتمال بروز درگیری بین روسیه و اوکراین، انگلیسی ها با ایجاد پل هوایی اقدام به ارسال حجم قابل توجهی از تسلیحات ضد زره هدایت شونده به اوکراین کردند. موشک مورد نظر انگلیسی ها از مدل NLAW است که یک موشک ضد زره با قابلیت شلیک کن - فراموش کن و حمله از بالا است. این موشک بردی در حدود ۶۰۰ الی ۱۰۰۰ متر داشته و با توجه به قابلیت فعال شدن در بالای سر هدف می تواند برای تانک های روسی یک چالش جدی ایجاد کنند. این کمک ها البته به نوعی سوال برانگیز بوده که در انتهای این گزارش به آن اشاره ای خواهیم داشت.
نیروی ارتش انگلیس در حال آموزش به نظامی اوکراینی برای کار با موشک انداز NLAW
با افزایش میزان تنش ها، بسیاری از کشورهای ناتو بحث افزایش کمک ها به شکل سلاح به اوکراین را مطرح کردند. اما نکته جالب در این میان است که اولا در اکثر موارد این کمک ها به شکل مهمات، سلاح های سبک و در بهترین حالت موشک های ضد زره یا مدل های دوش پرتاب ضد هوایی بوده و از طرف دیگر ارسال همین کمک ها نیز با برخی مسائل حاشیه ای همراه شده است. بخصوص آنکه مواضع کشور آلمان در این بین بیش از همه باعث بروز سوال شده است چراکه این کشور از ابتدای بالا گرفتن تنش بین کیف و مسکو هر گونه کمک به شکل تسلیحات به اوکراینی ها را ممنوع اعلام کرده و تمام تلاش خود را نیز حتی درباره عدم رسیدن کمک نظامی توسط دیگر کشورها به اوکراین نیز به کار بست. برخی کارشناسان اعتقاد دارند تامین بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز آلمان خصوصا در فصل سرما از روسیه باعث این موضع گیری ها از طرف برلین شده است.
تجمع روسها در مرز؛ آیا کمک های غرب کافی است؟
آنچه در هفته های اخیر توجهات را به سمت مرزهای اوکراین و روسیه جلب کرده افزایش مجدد نیروهای روسیه در مرز با اوکراین و صحبت های مقامات اوکراینی بود. بر اساس نقشه ها و آمار اعلام شده توسط اوکراینی ها، چیزی در حدود ۲۸ الی ۳۶ هزار نفر از نیروهای ارتش روسیه در اواخر پاییز و اوایل زمستان در مرزهای این کشور با اوکراین در غالب واحدهای زره، پیاده، توپخانه و هوابرد جمع شده اند و این احتمال وجود دارد که در فصل زمستان یا اوایل بهار حمله ای سراسری به داخل اوکراین صورت بگیرد. نکته جالب این که در روزهای اخیر برآوردهای جدید نشان می دهد تعداد نیروهای روسی در مرز این کشور با اوکراین و نظامیان این کشور در بلاروس به صورت مجموع به عددی بیش از ۱۰۰ هزار نفر رسیده است.
انتقال واحدهای نخبه در کنار واحدهای سوخت رسان سیار و حتی حجم قابل توجهی از خون برای بحث امداد رسانی میدانی، احتمال حمله را تقویت کرده است. مسئله مهم اینجاست که با کمک هایی که تا الان به اوکراین شده خصوصا با اضافه شدن پهپادهای بیرقدار، امکان حمله و کسب موفقیت برای نیروهای ارتش اوکراین علیه جدایی طلبان شرق این کشور وجود دارد. ولی اگر روسیه در صورت بروز درگیری به حمایت از این نیروها وارد شده یا خود به صورت مستقل یک درگیری را آغاز کند به اذعان بسیاری از کارشناسان عملا اوکراین شانس خاصی نخواهد داشت. این کشور نیازمند سیستم های جدید دفاع هوایی و هواپیماهای جنگی بیش از هر سیستم دیگری است که در شرایط فعلی خبری از فروش آنها به کیف نیست.
برآورد مربوط به حضور نیروهای روسی در نزدیکی مرز اوکراین به تاریخ ۵ بهمن ماه ۱۴۰۰
در چند هفته اخیر صحبت هایی در خصوص لزوم پذیرش اوکراین در پیمان ناتو مطرح که البته با مخالفت شدید روسیه رو به رو شده و از طرف دیگری به نظر می رسد که غربی ها میلی به درگیر شدن مستقیم با روسیه، آن هم در نزدیکی مرزهای این کشور ندارند. در سناریوی یک حمله تمام عیار مشخصا روسها از کار انداختن نیروی هوایی اوکراین و خصوصا پایگاه های دارای پهپادهای بیرقدار تی بی ۲ را در اولویت داشته و با از کار انداختن قوای هوایی و دفاع هوایی این کشور مسیر را برای پیشروی زمینی باز خواهند کرد. اوکراینی ها از دوره شوروی سابق پرنده هایی مثل میگ ۲۹، سوخو ۲۴ و سوخو ۲۷ را در اختیار دارند ولی اکثر این هواپیما ها قدیمی شده و نیازمند ارتقاء سنگین یا جایگزینی هستند. در بخش دفاع هوایی نیز سامانه های موشکی مثل اس ۳۰۰ یا بوک در اختیار اوکراینی ها قرار دارد که این سیستم ها نیز از مدل های قدیمی آنها بوده و مشخصا در برابر حمله حرفی مثل روسیه کارایی خاصی نخواهند داشت.
این که آیا در ادامه این مسیر روسیه به اوکراین حمله می کند یا خیر، بحثی است که مشخصا بر اساس فاکتورهایی غیر از توان نظامی اوکراین تعیین می شود. در هر صورت روند کمک های نظامی آمریکا و متحدانش به اوکراین تا به امروز در نهایت برای بحثی در اندازه مقابله با نیروهای جدایی طلب در شرق این کشور بوده و مشخصا اوکراینی ها در هر گونه رویارویی نظامی مستقیم با روسیه تنها خواهند بود.
یک برآورد قابل توجه دیگر این مسئله است که غرب به صورت عمدی از تقویت اوکراین از سال ۲۰۱۴ به این سو سرباز زده است. مشخصا این که در نهایت امکان بروز درگیری سطح بالا بین کیف و مسکو وجود دارد بحثی بود که از زمان سال ۲۰۱۴ به این طرف مطرح شده بود. در این چند سال که زمان کمی هم نبوده، مشخصا غرب دارای فرصت کافی به منظور ایجاد یک شبکه دفاع هوایی یا حتی سرمایه گذاری و کمک به اوکراین برای تقویت صنایع موشکی این کشور بود ولی هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداد.
در چند ماه اخیر نیز به صورت قابل توجهی، صرفا ارسال اقلامی مثل موشک های ضد زره، موشک های پدافندی دوش پرتاب و تفنگ های تک تیرانداز در دستور کار بوده و این تاکتیک به نوعی شبیه به حرکتی است که از ابتدای بروز بحران سوریه توسط غرب پیش گرفته شده است. به نظر می رسد پروژه اصلی غرب در حقیقت عدم تحویل سلاح های راهبردی به کیف و در نتیجه تلاش برای کشاندن مسکو به این جنگ است تا از این طریق و با سلاح های تحویلی، صرفا گروهی از اوکراینی های مخالف، نوعی جنگ چریکی را علیه روسها آغاز کرده و در دراز مدت هزینه های مالی و انسانی را بر این کشور تحمیل کنند و اروپا و آمریکا نیز ضمن اعلام پر سر و صدای کمک به اوکراین، از هرگونه اقدامی که باعث خشم روسها شود خودداری کنند.
این مثال جدید، نشان داد بیانات حکیمانه رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۶ مبنی بر اینکه برخی می گویند چالش با قدرت هزینه دارد. بله هزینه دارد، اما سازش هم هزینه دارد... د. چالش اگر با منطق و اعتماد به نفس باشد هزینه اش کمتر از سازش است. تا چه حد دقیق و مبتنی بر شناخت ایشان از رفتارها و سیاست های غرب بویژه آمریکا بوده است.