هنر مذاکره در وین به وقت ایران

به گزارش حلقه وصل، روزنامه جوان نوشت: با همه کش و قوس‌های موجود، ظاهراً مذاکرات ایران با طرف‌های باقی مانده برجام در وین به زودی شروع می‌شود؛ این را هم از صحبت‌های دیروز کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌توان فهمید که تازه از واشنگتن برگشته و هم از موضع طرف‌های ایرانی و اطلاعات منابع آگاه که از تکمیل تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای خبر داده‌اند. با همه اینها، وقتی پروسه وین کلید بخورد، تداوم مذاکرات و به بن‌بست نرسیدن آن، منوط به گام‌های «ملموس» اولیه‌ای خواهد بود که تهران مصر است که طرف‌های غربی باید در مسیر لغو تحریم‌ها بردارند.

پنج روز بعد از سفر انریکه مورا، معاون کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران، نشانه‌های جدی‌تری درباره شروع قریب‌الوقوع مذاکرات در وین دیده می‌شود. روز شنبه پولیتیکو از قول یک مقام ارشد اروپایی که نامش فاش نشده، نقل کرده بود که ایرانی‌ها هنوز آماده حضور در وین نیستند، ولی جوزف بورل، کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا که روز جمعه از واشنگتن برگشت، دیروز گفت که درباره از سرگیری مذاکرات در حال امیدوارتر شدن است.

بورل که روز جمعه در یکی از تندترین موضع‌گیری ماه‌های اخیر، گفته بود وقتش رسیده ایران به میز مذاکرات احیای برجام، برگردد، در صحبت‌های دیروز، دلیل خوش‌بین شدن ناگهانی‌اش را نگفته، ولی تأیید کرده «وضع در حال بهتر شدن است» و طی روزهای آینده یک نشست مقدماتی بین ایران و اتحادیه اروپا در بروکسل برگزار خواهد شد: «من امروز نسبت به دیروز خوش‌بین‌تر هستم».

پیش از این، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، تلویحاً گفته بود که امریکا برای نشان دادن حسن نیت، قبل از شروع مذاکرات در وین، ۱۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران را آزاد کند و تأکید کرده بود دور جدید مذاکرات باید نتیجه «ملموس و عملی» داشته باشد.

برخی منابع آگاه می‌گویند که طرف امریکایی طی روزهای اخیر از طریق طرف‌های ثالث به ایران پیام داده که حاضر است مانند دور قبلی مذاکرات در وین، بحث تبادل زندانیان را هم در چارچوبی جداگانه دنبال کند، ولی هنوز مشخص نیست که ابراز خوش‌بینی بورل برای از سرگیری مذاکرات، ربطی به سفر او به واشنگتن دارد یا نه، و اینکه آیا او بعد از سفر به واشنگتن، پیامی دریافت کرده که می‌تواند سیگنالی مثبت درباره آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران باشد.

بحث‌هایی که درباره مذاکرات مقدماتی بین ایران و اروپا در بروکسل مطرح شده، تا حدی هم روس‌ها را نگران کرده که دولت جدید ایران به دنبال دور زدن طرف‌های باقی مانده در برجام است. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین در توئیتی نوشت: «البته گفتگوها در بروکسل نمی‌تواند جایگزین مذاکرات وین بر سر برجام شود. لازم به گفتن نیست.» او نوشته است: «اگر طرف ایران نیاز داشته باشد، جلسه آینده در بروکسل می‌تواند به عنوان مرحله مقدماتی درخصوص ازسرگیری مذاکرات حقیقی در وین محسوب شود.»

‌با این حال، حسین امیرعبداللهیان روز جمعه بعد از حضور انریکه مورا در تهران، در گفتگو با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، برای طرف روس، بحث‌ها را شفاف‌سازی کرد. او گفته که هدف گفتگوهای جاری ایران ـ اتحادیه اروپا یافتن راهکاری برای رفع این بن‌بست است.

مطالبات جدید ایران؟

جدای از آنچه کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته، برخی نمایندگان مجلس هم که به تازگی میزبان وزیر خارجه در یک نشست غیرعلنی بوده‌اند، تأیید می‌کنند که گفتگوهای ایران با طرف اروپایی در بروکسل مقدمه‌ای برای شروع مذاکرات در وین است.

وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بدون اشاره به زمان از سرگیری مذاکرات، از قول امیرعبداللهیان گفته که مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۴ انجام می‌شود و از نقطه‌ای آغاز خواهد شد که ترامپ از آن خارج شد. با وجود سیگنال‌های مثبت طرف ایرانی برای شروع مذاکرات، اکثر ناظران تأیید می‌کنند، صرف‌نظر از زمان شروع مذاکرات، تیم جدید مذاکره‌کننده هم در نقطه شروع و هم در فرایند مذاکرات، در مقایسه با تیم مذاکره‌کننده قبلی سختگیری بیشتری اعمال خواهد کرد.

دیاکو حسینی، مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و کارشناس نزدیک به تیم سیاست خارجی روحانی هرچند معتقد است که در دولت جدید ابراهیم رئیسی «سمت‌گیری کلی به سمت احیای برجام است»، ولی تأکید می‌کند: «تیم مذاکره‌کننده دولت رئیسی سختگیری بسیار بیشتری به خرج می‌دهد تا مطمئن شود تحریم‌ها به معنای واقعی و در عمل آنطور که وعده داده شده لغو خواهد شد.»

او توافق ایران با اروپا برای مذاکرات مقدماتی در بروکسل را در مسیر همین سخت‌گیری بیشتر دولت جدید دانسته و می‌گوید: «نشست بروکسل احتمالاً به این منظور است که دولت آقای رئیسی و تیم جدید مذاکره‌کننده می‌خواهد در توافقات پیشین که در وین صورت گرفته، بازنگری کنند. احتمالاً مطالبات جدیدی از سوی ایران مطرح می‌شود و در خصوص نوع لغو تحریم‌ها و همین‌طور تضمین‌هایی در خصوص لغو عملی تحریم‌ها به ایران باید داده شود.»‌

برخی منابع مطلع تأیید می‌کنند اصرار طرف ایرانی برای آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده، منجر به این شده که امریکا از طریق طرف‌های ژاپنی و کره‌ای پیشنهادهایی را مطرح کند، ولی پیشنهادهای مطرح شده تاکنون برای ایران قانع‌کننده نبوده است.

با وجود چنین شرایطی، هادی محمدی کارشناس سیاست خارجی تأیید می‌کند گفتگوهایی که ایران و طرف‌های اروپایی به زودی در بروکسل برگزار خواهند کرد، مقدمه وین است و مذاکرات وین هم به زودی شروع خواهد شد، ولی «به سرعت پیشرفت نخواهد کرد.»

علی واعظ، مشاور و رئیس پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران معتقد است ایران در نهایت به مذاکرات باز می‌گردد، چون «نمی‌خواهد از نظر روسیه و چین طرف غیرمنعطف و مقصر جلوه کند»، با این حال هشدار داده که اگر ایران «با خطوط قرمزی جدید و پررنگ‌تر به وین بازگردد، رسیدن به بن بست حتمی است.»

در شرایط مصالحه نبودیم

به‌رغم همه بحث‌هایی که درباره شروع دیرهنگام مذاکرات یا بن‌بست زودهنگام مطرح شده، برخی ناظران هشدار می‌دهند که شروع دیرهنگام یا پیشرفت کند در مذاکرات، بهتر از شروع بد است.

یک منبع با واسطه نزدیک به تیم مذاکره‌کننده که خواست نامش فاش نشود، به «جوان» می‌گوید: «آن‌ها (امریکا و طرف‌های اروپایی) باید بفهمند که با تیمی جدید روبه‌رو هستند که رفتارها و تاکتیک‌هایی متفاوت از تیم قبلی دارد.» او مذاکرات در بروکسل را «نوعی استمزاج طرفین از مطالبات یکدیگر» در شرایطی می‌داند که به رغم تمام بحث‌هایی که درباره پیشرفت مذاکرات در شش دور قبلی مطرح شد، اختلافاتی کلیدی حل نشده میان آن‌ها باقی مانده است، بحثی که سخنگوی وزارت امور خارجه نیز دیروز آن را تأیید کرد.

بر اساس گزارش خبرنگار «جوان» که در نشست مطبوعاتی هفتگی سعید خطیب‌زاده شرکت کرده، او گفته است: «نقطه‌ای که گفتگوها زمین گذاشته شده، نقطه Compromise (مصالحه) دو طرف نبود. نقطه‌ای که در دور ششم گفتگو به زمین افتاد، نقطه اختلافی بود.» خطیب‌زاده از بیان جزئیات خودداری کرده و گفته است: «دولت جدید می‌خواهد با یک آسیب‌شناسی از آنچه اتفاق افتاده وارد بشود. دو فرایند در دولت جدید تعریف شده؛ یکی درباره اصل گفتگوها و دیگری درباره فرآیند گفت‌وگوها.» برخی کارشناسان نیز تأیید می‌کنند که رویکرد دولت ابراهیم رئیسی با دولت قبلی متفاوت است. سید رضا میرطاهر در این باره به سه تفاوت کلیدی اشاره می‌کند؛ اول اینکه دولت جدید خواستار مذاکرات منجر به نتیجه است. دوم اینکه تأکید دارد که مذاکرات حتماً به لغو تحریم‌ها منجر شود و سوم اینکه تیم مذاکره کننده جدید هرگز وارد مذاکرات فرابرجامی از جمله مذاکره درباره برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای خود نخواهد شد.» او علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایرانی را، سختگیرتر از اعضای تیم مذاکره‌کننده قبلی می‌داند و معتقد است که همه این شرایط باعث شده که «طرف امریکایی آماده دادن امتیاز باشد، زیرا امریکا و طرف‌های اروپایی معتقدند که تداوم وضع فعلی که با توسعه برنامه هسته‌ای ایران همراه خواهد شد، شرایط را سخت‌تر خواهد کرد.»

به گفته میرطاهر، لغو تحریم چند شرکت ایرانی ازجمله شرکت ماموت و زیرمجموعه‌های آن ازسوی خزانه‌داری امریکا یک سیگنال جدی در این باره است.