تهران: امام‌زادگان به‌دلیل خفقان حکومت عباسی به ایران آمدند و هدفشان در اصل زیارت امام رضا(ع) بود

به گزارش حلقه وصل، یکی از زمینه‌سازان هجرت تاریخی امام رضا و حضرت معصومه علیهما السلام و در پی ایشان ورود امامزادگان به کشور ما، عشق و علاقه مردم ایران به خاندان رسالت و امامت علیهم السلام در طول تاریخ بوده است.

گفت‌وگو با دکتر محمدحسین رجبی دوانی را در ادامه بخوانید.

ــ هجرت تاریخی امام رضا علیه السلام از مدینه به‌سمت ایران، تمدن اسلامی را به‌همراه داشته است. این اتفاق چگونه رقم خورد؟

وجود مقدس امام رضا علیه السلام با هجرت تاریخی خود تاریخ‌ساز و تمدن‌ساز شدند. حضور آن حضرت در ایران موجب شد که تعداد زیادی از سادات، نوادگان پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، برادران و خواهران امام رضا علیه السلام به‌شوق دیدار وجود مبارک آن حضرت به ایران بیایند.

ــ چه‌تعداد از این بزرگان موفق به زیارت امام رضا علیه السلام شدند؟

بسیاری از این افراد توفیق رسیدن به محضر امام رضا علیه السلام را پیدا نکردند، از جمله حضرت معصومه سلام الله علیها به خراسان نرسیدند و در شهر قم از دنیا رفتند. حضرت احمدبن موسی علیهما السلام و برادرشان در شیراز از دنیا رفتند اما وجود آن‌ها در ایران برکات فراوانی داشت.

ظاهر قضیه آن بود که حضرت معصومه سلام الله علیها و حضرت احمدبن موسی علیهما السلام برای پیوستن به برادر بزرگوار خود به ایران آمدند اما خواست خداوند بود که با حضور آن وجود مقدس که بشارت میلادش را امام صادق علیه السلام به فرزند خود، امام موسی‌بن جعفر علیه السلام داده بودند، حضرت معصومه سلام الله علیها به قم بیایند و این سرزمین به‌یمن وجود آن حضرت برکت فراوان و قداستی پیدا کند که پایگاه بزرگ شیعه و معارف اهل‌بیت علیهم السلام شود.

بر همین اساس است که می‌بینیم قم، اگرچه پیش از ورود حضرت معصومه سلام الله علیها نخستین پایگاه شیعه در ایران بود، اما بعد از حضور آن حضرت برکات فراوان پیدا کرد و علما در آن منطقه جمع شدند. آن وجود مقدس بیشتر از 17 روز در قم ساکن نبودند و از دنیا رفتند، اما حضور این وجود مقدس در قم باعث شد که این شهر در طول قرن‌های متمادی بزرگ‌ترین پایگاه فقه و معارف شیعه و اهل‌بیت علیهم السلام شود و از این جایگاه صدها و بلکه هزاران مجتهد و عالم بزرگ به‌وجود بیایند که نمونه اعلای آن وجود مبارک حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه است که او حاصل قم و مکتبی بود که به‌برکت حضرت معصومه سلام الله علیها در این شهر شکل گرفت.

بنابراین ظاهر قضیه آن است که آن حضرت می‌خواهد برای دیدار و زیارت برادر به ایران بیاید، اما در قضای الهی این گونه رقم خورده است که آن حضرت به ایران بیاید و حضورش در قم، این شهر را یکی از حرم‌های بزرگ عالم خلقت کند و پایگاهی که از آنجا هزاران و بلکه میلیون‌ها نفر سعادتمند‌ می‌شوند.

ــ یکی از نکات قابل توجه در آن است که از امام معصوم علیه السلام برای حضرت معصومه سلام الله علیها زیارت‌نامه داریم.

شأن حضرت معصومه سلام الله علیها به‌قدری والاست که امام معصوم علیه السلام در شأن آن حضرت زیارت‌نامه خوانده است. ما جز برای حضرت عباس و حضرت علی اکبر علیهما السلام و حضرت معصومه علیها السلام زیارت‌نامه وارده از طرف معصوم نداریم. زیارت مشهور آن حضرت از امام رضا علیه السلام با مضامین عالی صادر شده که «یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة». یعنی ما از زبان امام رضا علیه السلام عرضه می‌داریم که به‌حق حضرت معصومه سلام الله علیها، خداوند ما را بهشتی گرداند که این نشان‌دهنده مقام عظیم و شأن رفیع آن حضرت است که این گونه در لسان معصوم مورد مدح قرار می‌گیرد.

ــ چرا حضرت معصومه سلام الله علیها با این شأن و جلال که در لسان امام معصوم مشابه شأنی شبیه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دارند، ازدواج نکردند؟

با اینکه در اسلام ازدواج به‌عنوان امری واجب تعیین شده که دختران و پسران پس از فراهم شدن شرایط، زندگی مشترک را شروع کرده و این پیوند الهی را صورت دهند، اما یکی از شرایط ازدواج هم‌کفو بودن همسر است؛ چه برای دختر و چه برای پسر. با تأسف باید گفت جنایتکاران عباسی وقتی بر عالم اسلام حاکم شدند، به‌خصوص منصور دوانیقی، به‌شدت با اهل‌بیت علیهم السلام مقابله کرد، چون او می‌دانست جایگاه اهل‌بیت علیهم السلام برای مردم کجاست و حقیقت آن چیست، لذا بسیاری از سادات را به‌شهادت رساند؛ به‌خصوص از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام. بسیاری را به زندان انداخت و بسیاری را به‌شهادت رساند. جنایات عجیبی مرتکب شد. درنتیجه برای آن حضرت همسر کفوی از خاندان بزرگ ایشان نبود.

ــ این مطلب که گفته می‌شود هیچ‌کدام از خواهران حضرت معصومه سلام الله علیها ازدواج نکردند، صحت دارد؟

بله. این مطلب صحیح است. دختران امام موسی‌بن جعفر علیه السلام، هیچ‌کدام ازدواج نکردند چراکه هم‌کفوی برای آن‌ها نبود. هم‌کفو آن‌ها باید فرهیختگان از نسل امام حسن علیه السلام یا عموزادگان دیگرشان بودند که حکومت عباسی همه را قتل‌عام کرده و از بین برده بود..

ــ به موضوع ازدواج نکردن حضرت معصومه سلام الله علیها و خواهران ایشان اشاره کردید. سؤال دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود آن است که علاوه بر مجرد بودن آن حضرت، چرا برادر بزرگوار ایشان امام رضا علیه السلام هم تنها یک فرزند دارند، این در حالی است که پدر عظیم الشأن ایشان، امام موسی‌بن جعفر علیه السلام، دارای تعداد زیادی فرزند بودند؟

درست است. عمر شریف امام رضا علیه السلام 55 سال بود و تنها یک فرزند داشتند. پدر ایشان، امام موسی کاظم علیه السلام، هم 55 سال عمر کردند ولی برای ایشان 37 فرزند و بعضی روایات بیشتر از این تعداد را هم نوشته‌اند. هرچند که قول معروف و معتبرتر 37 فرزند است که شامل 18 پسر و 19 دختر است. اما دلیل این تعداد فرزند چیست؟ به‌سبب جنایاتی است که منصور کرده و نسل پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را با خطر نابودی مواجه کرد. بعد از منصور هم، دوران امامت امام کاظم علیه السلام نیز با چند خلیفه جبار عباسی معاصر بود که اولین آن‌ها همان منصور دوانقی است که قاتل امام صادق علیه السلام بود. سپس مهدی عباسی بر سر کار آمد. بعد از او پسرش موسی الهادی حکومت کرد و او کسی بود که کمر به قتل امام کاظم علیه السلام بسته بود ولی اجل به او مهلت نداد. او به‌قدری بر علویان و اولاد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فشار وارد کرده بود که انقلابی در امامت امام کاظم علیه السلام رخ داد.

ــ این همان انقلاب شهید فخ است؟

بله. بر اثر ظلم‌های حکومت موسی الهادی، انقلاب و قیام حسین‌بن علی معروف به شهید فخ رخ داد که از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام بود. در این قیام نزدیک به دویست نفر از سادات قتل‌عام شدند، به این صورت نسل پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله در خطر نابودی بود. این گونه بود که امام موسی کاظم علیه السلام تلاش داشت از طریق فرزندان زیاد، نسل پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را حفظ کند و لذا امروزه دیده می‌شود که بخش اعظمی از سادات، سادات موسوی هستند، با این حال این نسب‌ها از طرف پسران پدید آمده است، دختران حضرت هیچ کدام ازدواج نکردند چراکه هم‌کفوی برای آن‌ها نبود. هم‌کفو آن‌ها باید فرهیختگان از نسل امام حسن علیه السلام یا عموزادگان دیگرشان بودند که حکومت عباسی همه را قتل‌عام کرده و از بین برده بود.

وقتی دختران دیگر امام کاظم علیه السلام هم‌کفو ندارند، مشخص است که حضرت معصومه سلام الله علیها که سرآمد آن‌هاست و فاطمه ثانی لقب گرفته، کسی نمی‌تواند شایستگی همسری او را داشته باشد، به این دلیل است که آن وجود مقدس و سایر خواهران ایشان ازدواج نکردند.

ــ آیا می‌توان این گونه نتیجه گرفت که فلسفه وجود حضرت معصومه سلام الله علیها و کاروان ایشان در ایران با هدف ظاهری زیارت امام رضا علیه السلام، فرصتی بوده که از خفقان حکومت عباسی فاصله گرفته و به تبلیغ اسلام بپردازند؟

جالب است که قبل از هجرت امام رضا علیه السلام به ایران، شاهد حضور برخی از امامزادگان به ایران هستیم. اما بعد از هجرت آن حضرت، سیر صعودی گسترده‌ای گرفت. این اتفاق به فهم و معرفت مردم ایران نسبت به ساحت اهل‌بیت علیهم السلام برمی‌گردد، با وجود اینکه در آن زمان اکثر مسلمانان ایرانی شیعه نبودند و شیعه در آغاز در قم و بعد کاشان و آوه و ری شکل گرفت و بعد اندکی به خراسان آمد، بخش‌هایی از نیشابور، کن، توس و بیهق شیعه داشتند و اکثر مردم ایران غیرشیعه بودند. با اینکه مردم ایران شیعه نبودند ولی نسبت به جایگاه خاندان پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله معرفت داشتند. آن بزرگواران در وطن خود، در مدینه و عراق، احساس امنیت نمی‌کردند و تحت تعقیب سلاطین جبار بنی‌امیه و عباسیان بودند، لذا می‌گریختند و به ایران پناه می‌آوردند و ایرانی‌ها با اینکه شیعه نبودند ولی مسلمان بودند و حرمت جایگاه نبی مکرم اسلام را به‌خوبی رعایت می‌کردند، فرزندان آن حضرت را به‌حرمت ایشان پناه می‌دادند، حتی خطرات را در این راه به‌جان می‌خریدند، یعنی ایرانی‌ها کشته می‌دادند تا این فرزندان غریب و مظلوم پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را حفظ کنند.

ــ اینکه حتی در مسیرهای صعب‌العبور هم مشاهده می‌کنیم که مرقد امامزاده‌ها وجود دارد، به‌دلیل احترامی است که ایرانی‌ها برای خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله قائل بودند؟

بله. این در حالی است که هیچ کشور اسلامی این گونه نیست و حضور گسترده امامزاده‌ها در کشور ما به‌واسطه ارادت و احترام ایرانی‌ها به ساحت خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله است. در حالی که به‌عنوان مثال در کشور عراق مرقد مطهر شش امام بزرگوار وجود دارد ولی امامزاده‌ای در این حد در آنجا وجود ندارد، این به‌دلیل علاقه ایرانی‌ها به اهل‌بیت علیهم السلام و نوادگان نبی مکرم اسلام بود، به همین دلیل به‌برکت حضور امام رضا علیه السلام شمار زیادی از امامزادگان وارد کشور ما شدند که در ایران پناه می‌گرفتند، اگرچه بعضاً تحت تعقیب بودند و در ایران به‌شهادت می‌رسیدند ولی اینجا را مأمنی برای خود و معرفت ایرانی‌ها را پناهی در برابر فشار دستگاه خلافت می‌دیدند.

منبع: تسنیم