تهران: روضه سیدالشهداء(ع) بزرگ‌ترین سرمایه اجتماعی

به گزارش حلقه وصل، عبدالمطهر محمدخانی، روزنامه‌نگار در یادداشتی که امروز در روزنامه «صبح نو» منتشر شد، نسبت به اظهارات محمدحسین فرحبخش، تهیه‌کننده سینمای ایران درباره روضه‌خوانان اباعبدالله (ع) واکنش نشان داد.

در روزهای اخیر فیلمی در شبکه‌های اجتماعی پخش شده که در آن یکی از تهیه‌کنندگان سینما و تلویزیون به بهانه اختلافات صنفی با یکی از مدیران سینمایی پایتخت، سخنان عجیب و توهین‌آمیزی را علیه هیأت‌های مذهبی و روضه و روضه‌خوانی در مراسم عزاداری سیدالشهداء ایراد می‌کند.

محمدحسین فرح‌بخش، روضه‌خوانی را نوعی انحراف در دین و نتیجه تحجر و حقه‌بازی روضه‌خوان‌ها خوانده است. در این نوشته نمی‌خواهم به وانفسای مدیریت فرهنگی و رسانه‌ای کشور و اینکه چطور چنین فردی با چنان تفکراتی در آن راه پیدا کرده، مشق فیلمسازی کرده و حاصل عقاید و تفکرات انحرافی خود را به خورد مردم این سرزمین داده است، بپردازم. اما به این بهانه می‌خواهم چند کلامی خطاب به کسانی مانند فرح‌بخش درباره پدیده روضه‌خوانی حادثه عاشورای سیدالشهداء بگویم.

مقام معنوی و ثواب بی‌حساب و به تواتر ذکر شده در احادیث و منابع دینی به‌کنار؛ روضه و اشک بر سیدالشهداء، مهم‌ترین سرمایه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی ـ شیعی در طول قرن‌هاست. هیچ پدیده فرهنگی و اجتماعی چون روضه تا این حد انباشت متراکم سرمایه در لایه‌های عمیق جامعه ایرانی نداشته است. اینکه جامعه‌شناسان و تاریخ‌دانان در شناخت و شناساندن این سرمایه کم گذاشته‌اند یا حتی بی‌توجهی کرده‌اند، چیزی از ارزش‌ها و آورده‌های شگفت‌انگیز این پدیده نمی‌کاهد.

تأسیس و برجسته‌کردن رسانه ـ نهاد مهم و اثرگذار منبر، رشد و اعتلای روحیه آزادی‌خواهی و ظلم‌ستیزی به عنوان دال مرکزی هویت ایرانی، تقویت دائمی روحیه کمک به همنوع، تمرین حقیقی فعالیت‌های جمعی، شکل‌دهی روحیه کار تشکیلاتی و سازمان‌دهی شده در ایرانیان از کودکی، جلوگیری از گسترش روحیه فردگرایی حاصل از نفوذ مدرنیته، تأسیس نهادهای پایدار اجتماعی عام‌المنفعه و در نتیجه اثرگذاری مثبت بر تحولات سیاسی دو سده اخیر، تنها نمونه‌هایی از اثرات و کارکردهای سازنده این پدیده در جامعه ماست. روضه فقط اشک بر یک واقعه تاریخی در ۱۴۰۰ سال قبل نیست که البته اگر آن واقعه با همه ابعاد و زوایا درست فهمیده شود، صدها قرن گریه دسته‌جمعی همه ابنای بشر برای آن هم کم است.

روضه با این نگاه، تهییج احساسات و برانگیختن عواطف بشری برای ایجاد موقعیت تفکر و تنبه عمیق است در نگاه به فراز و فرود یک حرکت اصلاح‌گرایانه و یک نهضت سیاسی ـ اجتماعی که می‌توانست سرنوشت جامعه اسلامی و چه بسا همه عالم را دستخوش یک بهبود اساسی و اصلاح نهایی کند. یک تنبه جمعی برای درک تبعات تنها گذاشتن امام و رهبر و مصلح جامعه اسلامی، انحراف از دین و کمک نکردن به اصلاح جامعه اسلامی. جنبشی که با محوریت سیدالشهداء به عنوان مصلح اجتماعی بزرگ جهان اسلام می‌رفت تا جلوی سخت‌ترین انحراف در مسیر حرکت نهاد دین و سیاست در جامعه اسلامی را بگیرد و آن را به صراط مستقیم بازگرداند.

۱۴۰۰ سال است که شیعیان اشک می‌ریزند که چرا رهبر شایسته جهان اسلام که داعیه اصلاح امت اسلامی را داشت، تنها ماند. این عمیق‌ترین، اثرگذارترین و فرهنگ‌سازترین پدیده جمعی است برای ملتی که در هر دوره‌ای ممکن است در معرض انحراف و تباهی از یک‌سو و دعوت به اصلاح از سویی دیگر قرار بگیرد. شاید هیچ پدیده مشابهی را در جوامع مختلف در ادوار تاریخ نتوان پیدا کرد که اینچنین با غلیان احساسات و عواطف انسانی یک موقعیت تفکر جمعی در باب کلیدی‌ترین مفاهیم بشری چون عدالت و آزادی و در نتیجه اصلاح اجتماعی را زمینه‌سازی کند. بنابراین گریه بر مصائب سیدالشهداء و گریاندن، مقدمه و موجد تفکر و همچنین نهادینه کردن والاترین ارزش‌های انسانی است.

ما ایرانیان و همه شیعیان در سراسر جهان در مجلس روضه بر مصائب جانگدازی که بر سیدالشهداء در حادثه کربلا رفت و البته بر همه این مفاهیم، گریه می‌کنیم. اشک و روضه و روضه‌خوان را درست بفهمیم و درست ببینیم.