چگونه بر گروه دوستان فرزندمان نظارت کنیم؟

به گزارش حلقه وصل، همه چیز تحت کنترل والدین است؛ از خوراک و پوشاک کودک گرفته تا همبازی و دوستانش. فرزندان تا زمانی که بچه هستند و کودکانه بازی می‌کنند، والدین می‌توانند مراقب و ناظر جزئی‌ترین کارهایشان باشند. اما به محض این که به دوران نوجوانی برسند و احساس استقلال و نیاز به روابط اجتماعی بیرون از خانه و خانواده در وجودشان شکل بگیرد دیگر کنترل و مراقبت‌ها را بر نمی تابند. پدر و مادر نیز کمتر می‌توانند  جای خالی دوستان را برای فرزند نوجوان خود پر کنند. 

در چنین شرایطی است که پدر و مادر باید در انتخاب دوست خوب و قابل‌اعتماد به نوجوان خود کمک کنند و در عین حال در هر شرایطی حامی و مراقب او و روابط دوستانه‌اش باشند. جالب است که در دین ما حتی به جزئی‌ترین موارد در انتخاب دوست و دقت والدین در تربیت و حمایت از فرزند تأکید شده است و بر اساس روایت‌های اسلامی می‌توان نکات بسیار مهمی را در این زمینه به دست آورد.

در گفت‌وگویی که با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس دینی انجام شده، به بررسی موارد و مشکلات احتمالی در زمینه دوست‌یابی در دوران نوجوانی و لزوم توجه و حمایت خانواده‌ها در این مورد پرداخته است.

دوستی والدین با فرزند به معنای درک کردن است

یکی از مسئولیت‌های اصلی والدین در دوران نوجوانی فرزندشان این است که دوست خوبی برای او باشند. اما آیا والدین می‌توانند نیاز به دوستان را برای فرزند خود تأمین کنند؟

اگرچه گفته شده پدر و مادرها سعی کنند با فرزندان خود دوست باشند. اما نباید تصور کنند که می‌توانند جای خالی دوستان هم سن را برای او پر کنند. چراکه دوست خوب که هم سن فرد باشد، نقش بسیار مهمی در رشد فضایل اخلاقی و شکل گرفتن شخصیت نوجوان دارد، براساس حدیثی که در کتاب غررالحکم نوشته شده، امام علی علیه السلام فرموده است: «دوست، نزدیک‌ترین خویشاوند است.»

به همین دلیل است که به پدر و مادرها توصیه می‌شود که از دوستی‌های سالم حمایت کنند و به فرزندشان در انتخاب دوست خوب کمک کنند. بنابراین دوستی والدین با فرزندان به این معنا است که سعی کنند نیازهای او را درک کنند که نمونه‌ای از نیازهای فرزند به خصوص در دوران نوجوانی، نیاز به دوست هم سن است.

جالب است که در کتاب بحارالانوار هم در این باره نوشته شده که امام صادق علیه السلام فرموده است: «خوشی زندگی کامل نمی‌گردد مگر با داشتن دوست همراه.» نوجوانان هم بسیاری از تفریحات و لذت‌های زندگی خود را در کنار دوستانشان تجربه می‌کنند و هر اندازه که دوست بهتری داشته باشند از لذت بیشتر و پایدارتری برخوردار خواهند شد. بر همین اساس است که تأکید می‌شود والدین در انتخاب دوست خوب برای فرزند خود دقت داشته باشند تا مبادا به سمت لذت‌های بی‌اساس، گناه‌آلود و نابودکننده متمایل شود.

باریک‌بینی، ممنوع!

گاهی اتفاق می‌افتد که فرزند ما با شخصی رابطه دوستانه برقرار می‌کند که او را از لحاظ فرهنگی یا سنی و یا به هر دلیل دیگری به عنوان دوست فرزندمان نمی‌پسندیم. در این مواقع والدین باید چگونه رفتار کنند و چه واکنشی در برابر انتخاب فرزند خود داشته باشند؟

والدین باید دقت داشته باشند که اگر فرزند نوجوانشان برنامه‌ها و نقشه‌هایش را با آن‌ها مطرح کرد، از تعهد او نسبت به دوستانش حمایت کنند و آن‌ها را کم‌ارزش‌تر از تعهدات خودشان نسبت به دیگران قلمداد نکنند و با این کار روحیه اعتماد به نفس و تعهد را در او تقویت کنند.

همچنین اگر پدر و مادر با دوستی فرزند خود با شخص خاصی موافق نیستند، لازم است که دلیل مخالفت خودشان را به طور دقیق و واضح برای خود روشن کرده و با صراحت و البته در حین آرامش و به دور از عصبانیت و خشونت درباره آن با فرزند خود صحبت کنند.

امام صادق علیه السلام فرموده است: «باریک‌بینی و موشکافی مایه جدایی است و خرده‌گیری و انتقاد مایه دشمنی است.» پس اگر می‌خواهید فرزندتان با دوستانش رابطه مسالمت‌آمیزی داشته باشد در عین مراقبت از رابطه‌ها و دقت در رفتار و گفتار دوستانش، باریک‌بین نباشید.

در مورد دوست مورد بحث هم والدین باید به اطلاعات دست اول تکیه کنند نه به مطالبی که درباره او شنیده‌اند و سعی کنند تا در قضاوتشان ظاهر او را ملاک قرار ندهند، چون ظاهر فرد حتماً و به طور یقین نشان‌دهنده و منعکس‌کننده باطن او نیست. پس برای اینکه دلایلتان در مورد مخالفت با آن دوستی را به نوجوان نشان دهند باید مطالبی را بگویند که او بتواند درک کند و بفهمد.

حتی در این گفت‌وگو لازم است که نوجوان هم بتواند نقاط مثبت دوستش را مطرح کند. در عین حال لازم است که والدین با خانواده دوستان فرزند خود آشنا باشند و بدانند او از چه خانواده و با چه فرهنگ و ویژگی‌های اخلاقی است. پس ظاهر لزوماً منعکس‌کننده باطن افراد نیست، اما دوست خوب برای نوجوان کسی است که در دوستی ظاهر و باطنش برای او یکی باشد. همان طور که در کتاب بحار نوشته شده که امام صادق علیه السلام تأکید فرموده است که: «دوستی نشانه‌هایی دارد که هر کس همه یا برخی از آن‌ها را داشته باشد دوست است وگرنه او را اصلاً دوست خود به حساب نیاور: یکی از نشانه‌های دوستی این است که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد.»

البته باید به این نکته هم توجه شود که وقتی فرزندتان با دوستان بد رفت و آمد می‌کند حواستان کاملاً به او باشد. مثلاً اگر تغییر رفتاری، نمرات پایین، رفتار خشن، حالت‌های غیرمعمول و... دارد بدانید که دوستان بد، تأثیر خود را روی او گذاشته‌اند و شما باید خرکاری که می‌توانید انجام دهید تا ارتباط او با آنان قطع شود.

حمایت در حین استقلال

تا چه اندازه لازم است که والدین در زمینه دوست‌یابی نوجوانان، او را حمایت کنند و حس استقلال او را تأمین کنند؟

دوران نوجوانی، دوران علاقه به استقلال است. اما با این وجود نوجوان در تمام امور زندگی نیازمند حمایت خانواده است. نکته قابل توجه این است که گاهی لازم است حمایت‌ها به طور واضح و علنی باشد و گاهی هم برای حفظ استقلال نوجوان خوب است والدین به طور ضمنی و پنهانی از فرزند خود حمایت کنند.

دامنه حمایت هم از داشتن دوست خوب تا دوست بد و ناباب گسترده است و به عبارت دیگر در همه شرایط لازم است که نوجوان تحت حمایت و پشتیبانی بزرگ‌ترهای خانواده خود باشد تا از آسیب‌های احتمالی در امان بماند.

اگر فرزند شما دارای دوست خوب و پسندیده‌ای است که می‌توانید به او اعتماد کنید و خیالتان راحت باشد که در ساعت‌های مدرسه و کلاس‌های فوق برنامه با نوجوان مؤدب و خوش‌رفتاری هم‌نشین است، باید حمایت خود را از فرزندتان حفظ کنید و با خیال راحت و به طور نامحسوس از او در برابر آسیب‌های دوستی حمایت کنید.

اما گاهی اتفاق می‌افتد که نوجوان دوستی دارد که به مرور زمان او را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد. بسیار مهم است که والدین در دورانی که فرزندشان مورد آزار دوستی قرار می‌گیرد، از او پشتیبانی و حمایت کنند. پس وقتی میانه فرزندتان با دوستش به هم می‌خورد یا رفتارشان با یکدیگر تغییر می‌کند، سعی کنید با او صحبت کنید.

اما والدین معمولاً به هم خوردن روابط دوستانه فرزند خود را نادیده می‌گیرند و یا در این باره کم‌توجهی می‌کنند.

درست است. اما این رابطه به ظاهر ساده برای نوجوان اهمیت زیادی دارد و می‌تواند در روحیه او اثر منفی بگذارد. در عین حال اگر فرزندتان در دوست‌یابی و حفظ دوستی مشکل دارد، آن را جدی بگیرید. بدون اظهار نگرانی و انتقاد، با او در این باره صحبت کنید تا احساسش را بدانید. گاهی اوقات نوجوانی مورد آزار هم‌سن‌هایش قرار می‌گیرد و انزواطلب می‌شود و تنها بودن، این احساسات را بدتر می‌کند.

راهکاری ساده اما مهم: آشنایی با خانواده‌ها

در چه شرایطی نیاز است که با خانواده دوستان فرزندمان آشنا شویم؟

یکی از راه‌های بسیار خوب برای اینکه بدانید فرزندتان با چه کسی دوست و هم‌نشین شده این است که با خانواده او آشنا شوید. این کار را می‌توان از راه‌های بسیاری انجام داد. به عنوان مثال در جلسات مدرسه می‌توان زمینه این آشنایی را فراهم کرد و یا می‌توان از آن‌ها برای مهمانی کوتاهی دعوت کرد.

البته امکان دارد که اگر نوجوان متوجه شود که پدر یا مادرش این کار را برای کنترل رفتار او و رابطه او با دوستانش انجام می‌دهند، دلگیر شده و به اصطلاح غرور نوجوانی‌اش خدشه‌دار شود. به همین دلیل بهترین راه ایجاد زمینه آشنایی به طور نامحسوس و در غالب دوستانه است. در چنین روشی هم نوجوان از ایجاد رابطه با خانواده دوستانش خوشحال می‌شود و هم خانواده‌ها می‌توانند در فضای صمیمی‌تری با روحیات و خلق و خوی دوستان فرزندشان آشنا شوند و از او مراقبت کنند.