وضعیت کریدور چابهار پس از حاکمیت طالبان

به گزارش حلقه وصل، کمتر از یک ماه است که طالبان در کشور افغانستان پس از فرار اشرف غنی، قدرت را به دست گرفته است و امروز مدعی است که به دنبال تأسیس امارت اسلامی در افغانستان است.

‌طالبان گروهی سازمان یافته متشکل از قومیت‌های افغانستان هستند که از سال ۱۹۹۴ میلادی با هدف حاکم شدن بر کشور افغانستان با استراتژی پیاده‌سازی شریعت اسلامی اعلام وجود کردند و به عنوان یک سازمان مذهبی با ایدئولوژی رادیکالی، به دنبال حاکم شدن بر این کشور بودند.

‌این گروه عمدتاً از قومیت «پشتون» هستند و پشتون‌ها تقریباً قومیت غالب در کشور افغانستان هستند، ‌خاستگاه اصلی این قوم در جنوب افغانستان، شهر قندهار در همسایگی پاکستان است، سران این گروه عمدتاً داری سبقه تحصیل در مدارس مذهبی پاکستان هستند و حدود ۴۰ درصد از کل جمعیت افغانستان را این قوم تشکیل می دهند.

در پاکستان نیز قومیت دوم غالب، پشتون‌ها هستند که تقریباً ۱۴ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و تفکری مشابه با پشتون‌های افغانستان دارند بنابراین پیش‌بینی می‌شود که روابط ایران، پاکستان و افغانستان به عنوان ۳ همسایه با پیشینه‌های فرهنگی و اقتصادی در یک مسیر و تحول جدیدی از این مراودات قرار گیرد.

* آینده چابهار در منازعات سیاسی افغانستان

‌پس از تسلط طالبان بر افغانستان بسیاری از کارشناسان حمل و نقل و اقتصاد، تأثیر قدرت گرفتن طالبان در کمرنگ شدن توافق سه‌جانبه ایران، افغانستان و هندوستان را مطرح کردند.

۲۳ فروردین ۹۵ بود که در دومین نشست فنی نمایندگان کشورهای افغانستان، هند و ایران متن موافقت‌نامه سه‌جانبه چابهار برای ایجاد گذرگاه حمل و نقل و ترانزیت بین المللی میان این کشورها ‌در مقر وزارت خارجه هند نهایی و آماده امضاء توسط مقام های بلندپایه این سه کشور شد.

سوم خرداد ۹۵ بود که به دنبال سفر نخست وزیر هند و رئیس‌جمهور سابق افغانستان‌ به ایران، ‌ «موافقت‌نامه سه‌جانبه اقتصادی توسعه بندر چابهار» (تاسیس دالان تجاری ایران، هند و افغانستان) بین ایران، افغانستان و هند به امضا رسید. ‌

‌طبق این قرارداد مقرر شد شرکت هندی‌ ۲۰۰ میلیون دلار در توسعه تجهیزات بندر چابهار سرمایه‌گذاری کند؛ همچنین مقرر شد حضور شرکت هندی در گام اول به صورت قرارداد موقت و در گام دوم به صورت قرارداد ۱۰ ساله باشد که البته کماکان قرارداد ایران به شرکت هندی به دلیل پاره‌ای از مشکلات، به صورت موقت است.

در مراسم امضای این توافق‌نامه، اشرف‌غنی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان این توافق را گامی برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای خواند و گفت ملت افغانستان از ملت‌ها و دولت‌های ایران و هند ابراز امتنان می‌کند که به ثبات آینده افغانستان باورمند هستند، همچنین حسن روحانی، رئیس جمهور سابق ایران نیز ‌گفت که این توافق سه جانبه و توسعه بندر چابهار ‌در راستای توسعه اقتصادی منطقه است، نارندرا مودی، نخست وزیر هند نیز این قرار داد را گامی مثبت برای امنیت و ثبات و توسعه اقتصادی منطقه عنوان کرد.

اما امروز و با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، برخی بر این عقیده هستند که ممکن است این توافق‌نامه سه‌جانبه کمرنگ شده و شاید طالبان به دلیل نزدیکی قومیتی با پاکستان، به بنادر گوادر و کراچی نزدیک شود و مراودات خود را با ایران کمرنگ کند.

البته برخی دیگر از کارشناسان هم معتقد هستند در حال حاضر کشور پاکستان نمی‌تواند برای افغانستان جایگزین ظرفیت‌های ترانزیتی ایران و مراودات اقتصادی ما با افغانستان شود.

به هر حال بندر اقیانوسی چابهار، دارای ظرفیت‌های ویژه و خاصی در منطقه است و قطعا اگر مدیریت‌ صحیح، علمی و دقیق وجود داشته باشد، چنین تحولات سیاسی منطقه، ‌ ظرفیت‌های بزرگ بندر چابهار را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.

* ارتقای امنیت مرزهای شرقی ایران با رشد مناسبات اقتصادی و اجتماعی ‌پاکستان و افغانستان

‌بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس درباره ارزیابی شرایط بندر چابهار پس از اتفاقات اخیر افغانستان و تعاملات ۳ جانبه ایران، افغانستان و هند به دنبال قدرت‌ گرفتن طالبان، می‌گوید:‌ پیش‌بینی می‌شود سطح تعاملات پاکستان و افغانستان در مسیر رونق همکاری‌ها قرار گیرد و طالبان با این پشتوانه قومیتی‌ غالب در کشور افغانستان و قومیت دوم در کشور پاکستان که جمعیت آنها فقط در کشور پاکستان به بیش از ۴۲ میلیون نفر می‌رسد و همچنین تفکرات و مشترکات مذهبی که با این کشور دارند، ‌تعاملات مناسب و جدیدی را با پاکستان کلید بزنند.

وی تأکید کرد: این نکته حائز اهمیت است که هماهنگ و توانمند بودن دو همسایه شرقی، از این جهت که موجب

تقویت مشترکات تجاری و تلاش برای برقراری امنیت مرزهای مشترک دو کشور می‌شود، مطمئناً در امنیت مرزهای شرقی ایران تاثیر مثبتی خواهد داشت، البته مشروط به این که سیاست دولت‌های حاکم مبتنی بر تنش‌زدایی و منافع مشترک مرزی و اقتصادی باشد.

* احتمال کم‌تحرکی توافقنامه ایران، هند و افغانستان و تبدیل به توافق دو جانبه ایران و هند

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان اظهار کرد: به نظر می رسد دو کشور افغانستان و پاکستان برای افزایش مراودات تجاری علی الخصوص ترانزیت، صادرات و رفع نیازهای تجاری تلاش خواهند کرد، موضوعی که می‌تواند بر فرصت‌های تجاری ایران در افغانستان تاثیر منفی داشته و تجارت را محدود به بازارچه‌های مرزی کند، خصوصاً کاهش کالاهای ترانزیتی از طریق مرزهای ایران به افغانستان و کاهش صادرات که منجر به از دست دادن بازار ۳۰ میلیون نفری ایران در افغانستان خواهد شد، از نتایج این ارتقای مراودات افغانستان و پاکستان خواهد بود.

آقایی ادامه داد: بنابراین دور از ذهن نخواهد بود که افغانستان به تجارت از طریق بنادر کراچی و گوادر بیشتر رغبت نشان دهد ضمن اینکه حاکم شدن طالبان در امنیت سرمایه‌گذاری چین در گوادر موثر بوده و عملاً موجب نزدیکی دو کشور افغانستان و چین با یکدیگر می‌شود.

وی اضافه کرد: البته عدم استقبال ساکنان ایالت بلوچستان از سیاست‌های دولت مرکزی پاکستان موضوعی ست که در این مقال نمی‌گنجد؛ بنابراین کشورهای چین، پاکستان و افغانستان مطمئناً در آینده به عنوان سه کشوری خواهند بود که مبادلات اقتصادی را از طریق بنادر پاکستان، چین و مرزهای خشکی گسترش خواهند داد و نتیجه آن کم تحرکی توافقنامه ایران، هند و افغانستان در ضلع افغانستان و شاید تبدیل به توافق دو جانبه ایران و هند ‌شود.

* ضرورت تشکیل توافق‌نامه پنج‌جانبه ایران، هندوستان، پاکستان، چین و افغانستان با تکیه بر مشترکات

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان درباره راهکار برون‌رفت از این مشکل توضیح داد: برای برون رفت از این بحران، بهترین حالت برای کشور ما درصورتی که توافقنامه چین و پاکستان مهمان جدیدی مانند افغانستان داشته باشد، ایجاد توافقنامه ۵ جانبه ایران، هندوستان، پاکستان، چین و افغانستان بر اساس یک مدل همسایگی و منطقه‌ای با تکیه بر مشترکات است، تا در سایه این توافقنامه، اختلافات بین کشورهای عضو علی‌الخصوص چین و هندوستان در گام‌های بعدی حل و فصل ‌شود.

آقایی ادامه داد: با توجه به اینکه طالبان یک گروه مذهبی و ناآشنا با مولفه‌های تجارت هستند، بنابراین حداقل در سال‌های آغازین حکومت بر افغانستان در تجارت جهانی و ترانزیتی فاقد علم اقتصاد، تجربه و نا آشنا با دیوانسالاری، قوانین و مقرارت، واردات و صادرات خواهند بود که با توجه به مهاجرت تجار و صاحبان پول و ثروت، آینده تجارت این کشور خصوصا در تامین کالاهای اساسی و مورد نیاز در کوتاه مدت غالباً به تجار پاکستانی و چینی واگذار خواهد شد که این چسبندگی تا سالیان طولانی حاکم خواهد بود به طوری که دو نکته منفی و خسارت را برای ایران به دنبال خواهد داشت.

وی توضیح داد: اولاً تجارت در افغانستان به تجار پاکستان و چین سپرده می‌شود که مطمئناً سهم صادرات ایران به افغانستان و انتقال کالاهای ترانزیتی کاهش خواهد یافت که در نتیجه در صورت تداوم تحریم‌های ظالمانه آمریکا، محدودیت‌های واردات ارز از طریق افغانستان به عنوان یکی از درگاه‌های ارز آوری دچار اختلال خواهد شد.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان افزود: ثانیاً با ممنوعیت ترکیه برای مهاجران افغانستان، ایران به عنوان کشور هم زبان و مسلمان برای مهاجران افغانستان، اگر استقبالی هم نشان ندهد ولی به ناچار باید آنها را پذیرش کند که در نهایت به آمار مهاجران فاقد حرفه تخصصی افزوده و بازار اشتغال نابسامان ایران را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

* طالبان آینده‌ پررونقی برای تجارت افغانستان از طریق بنادر ایران متصور نیست

آقایی بیان داشت: طالبان برای به دست آوردن جایگاه بین المللی و نشان دادن وجهه مورد قبول جامعه جهانی مطمئناً تا زمان محدودی برای ایجاد تغییر جزئی در نگاه جهانی، به رویه‌های عرف و تا حدودی قوانین جوامع بین المللی به ظاهر پایبند خواهد ماند و احتمالاً در زمانی کمتر از یک سال، تسویه حساب‌های قومیتی، اعمال تفکرات مذهبی و در نهایت چهره افراطی‌گری خود را نشان خواهد داد که خطرناکترین حالت ممکن این است که کشورهای مخالف سیاست‌های راهبردی ایران در منطقه، که امروزه و در آینده به عنوان شرکای منطقه‌ای و از حامیان طالبان خواهند بود با اعمال فشار و دامن زدن بر افتراقات ضمن خروج ایران از مراودات اقتصادی با افغانستان و ناامن کردن‌ تجارت با این کشور، موجب تعارض و اختلاف مشابه در حوزه‌های غیراقتصادی با ایران خواهند شد.

وی افزود:‌ دور از ذهن نخواهد بود که به دنبال ناامنی در مرزهای ایران و تسویه حساب‌های منطقه ای به اقدامات علیه ایران، علی الخصوص در مرزها و درگاه‌های تجاری مبادرت ‌کنند.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان تأکید کرد: مطمئناً با وجود شرکای جدید طالبان که می‌توان پاکستان، چین و عربستان را به عنوان اصلی‌ترین آنها ذکر کرد، نمی‌توان آینده‌ای پر رونق برای تجارت افغانستان از طریق بنادر ایران متصور شد ضمن اینکه هند به عنوان شریک تجاری ایران در سرمایه‌گذاری بندر چابهار برای ایجاد و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای علی الخصوص CIS افغانستان جایگاه مستحکمی نخواهد داشت.

به گزارش فارس، به نظر می‌رسد قبل از ایجاد شکاف‌های بیشتر، کشور ما در سیاست خارجی با طالبان‌ ضرورت دارد تامل بیشتری کرده و راهکارها و تدابیر جایگزین را به جای تعارضات از طریق تسهیلات و ارائه خدمات مطلوب در مرزهای دو کشور پاکستان و افغانستان اجرا و پیاده‌سازی کند و همچنین خوب است که با وابسته کردن منافع ساکنان مرزها به تجارت مرزی از این ظرفیت بهره‌گیری‌ کرد که این موضوع در کارگروه های تجاری- فرهنگی قابل مذاکره خواهد بود.