هدف قیام عاشورا چه بود؟

به گزارش حلقه وصل، ریشه‌های نهضت تاریخی عاشورا و اهداف امام حسین(ع) از این خیزش علیه ظلم و ستم حاکمان ظالم، پس از قرن‌ها همچنان محل بحث و بررسی‌های علمی است. همچنین واقعه عاشورا گاه از سوی برخی حکومت‌ها و در راستای تحقق اهداف و منویات سیاسی آنها مورد سوء استفاده یا تفسیر به رأی قرار گرفته است. برای بررسی بیشتر این موضوع با حجت‌الاسلام والمسلمین علی سرلک، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر، گفت‌وگویی شده است که متن این گفت‌وگو در ادامه می‌آید.

*هر کسی هدف امام حسین(ع) را یک چیزی می‌داند و این امر در ادوار مختلف به صورتهای متفاوتی مطرح شده است. به نظر شما هدف اصلی امام(ع) در واقعه عاشورا چه بود؟

هدف حضرت سیدالشهداء(ع) تأمین هدف آفرینش است؛ بدین معنی که خدای متعال هستی را آفرید و از انسان‌ها خواست که مسیر او را انتخاب کنند اما برخی انسان‌ها در اثر سوء اراده، مسیر دیگری را انتخاب کرده‌اند. لذا حضرت اباعبدالله الحسین(ع) با برپا کردن قیام عاشورا، انسان‌ها را متوجه هدف اصلی آفرینش کرد و فرمودند: «مَنْ کانَ باذِلا فینا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللّهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا»؛ یعنی هر کس می‌خواهد با خدا باشد با ما بیاید.

امام حسین(ع) آفرینشی را که در انحطاطِ جاهلیت بعد از پیامبر اسلام(ص) گرفتار شده بود، دوباره به مسیر فطری بازگرداند. البته رسول خدا آن مسیر را هموار کرده بود، اما آن مسیر مستحکم نشده و سازوکارهای آن تبیین نشده بود؛ مخصوصاً بعد از غدیر که خلافت به دیگران رسید، این سازوکارها جریان انسانی را به سمت دیگری بردند و انسانیت رو به انحطاط بود. لذا با خونی که حضرت سیدالشهدا(ع) در کربلا تقدیم کردند، دوباره هویت انسانی را بازگرداندند و کسانی‌ که قصد مسافرت و هجرت به سمت خدا را دارند، با اباعبدالله الحسین(ع) راه را گم نمی‌کنند. معنای این سخن این نیست که بعد از امام حسین(ع) همه راه خدا را می‌پیمایند، بلکه راه خدا با حسین(ع) همیشه باز و پیمودنی است. به تعبیر حضرت امام خمینی(ره)، خدا می‌داند که راه و رسم شهادت کورشدنی نیست و منظور این است که دیگر کسی نمی‌تواند غلبه مطلق باطل را بر حق در خیال خود بپروراند، چراکه سیدالشهدا(ع) این راه را باز کردند و حتی اگر انسان‌ها شیعه نباشند و اهل سایر ادیان و مذاهب باشند، وقتی به سیدالشهدا(ع) می‌رسند، دیگر هدف آفرینش را گم نمی‌کنند.

گاندی می‌گفت که با حسین(ع) می‌توان بر استثمار و استعمارِ انگلیس غلبه کرد. بنابراین هدف ایشان این بود که راه تعالی انسانیت بسته نشود، لذا این راه را حتی برای غیرمسلمانان باز گذاشتند.

*بعد از سال ۶۰ هجری، واقعه کربلا در ادوار مختلف تاریخ مورد استفاده اهداف و منافع برخی حکومت‌ها و جریانات سیاسی قرار گرفته است. دلیل وجود این نوع نگاه و نیز ملاک قرائت درست از عاشورا چیست؟

عاشورا را باید با عاشوراآفرین آن یعنی امام حسین(ع) و خطی که ایشان تبیین کردند شناخت. قرآن می‌فرماید حتی از قرآن هم می‌توان سوء استفاده کرد. در قرآن کریم آمده است: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ ۙ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا؛ و ما آنچه از قرآن فرستیم شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است و ظالمان را به جز زیان و شقاوت چیزی نخواهد افزود»(اسراء، ۸۲). در واقع قرآن که سراسر وحی و نور است گفته که ممکن است این نور مطلق نیز مورد سوء استفاده و تحریف‌های معنوی و غیرمعنوی قرار گیرد.

بنابراین عاشورا هم ممکن است تحریف شود و کسانی شخصیت اباعبدالله و عاشورا را تحریف و تخریب کنند، اما خط اصلی را باید از زبان اباعبدالله الحسین(ع) پیگیری کنیم که بر پرستش خدا و زیر بار ظلم نرفتن تأکید دارد. یعنی مبارزه با ظالمان و مستکبران را در صحنه اجتماعی و نیز عبد کامل او بودن را در صحنه فردی مد نظر قرار دهیم. اینها دو جلوه‌ای هستند که سیدالشهدا برای ما نمایان کردند.

ممکن است افرادی در کنار رودخانه پرتلاطمی چاله‌ها یا گنداب‌هایی را ایجاد کنند، ولی بستر آن صاف و زلال است، همان‌طور که کسانی قصد تخریب قیام حسین(ع) را دارند، اما کسانی‌که می‌خواهند به سرچشمه حیات راه پیدا کنند، می‌توانند با اتصال به سیدالشهدا، که کشتی نجات است، پیروزی را نصیب خود کنند. بنابراین همواره کسانی بوده‌اند که حتی از بهترین چیزها هم سوء استفاده می‌کنند، اما آنها نمی‌توانند این مسیر الهی را منحرف کنند. حتی در زمان ما که انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام(ره) رخ داد، عده‌ای برای تخریب امام راحل تلاش کردند و می‌کنند و به شکل خبیثانه‌ای سعی در تحریف ایشان دارند تا از این شخصیت نورانی یک شخصیت جعلی بسازند و بدین ترتیب اهداف خود را پیش ببرند، اما روشن است که همواره حق بر باطل پیروز خواهد شد.

*حضرت حسین(ع) به کرامت و نیز احترام به انسان‌ها بسیار توجه می‌کردند و برخوردهایشان نشان از اهمیت این موضوع دارد. به نظر شما برای بهبود وضعیت کرامت انسانی در شرایط فعلی جامعه چه اقداماتی باید انجام دهیم؟

مهمترین سخن در این‌باره این است که انسان را آنگونه که هست بشناسیم و او را ابزار رسیدن به هیچ کاری قرار ندهیم. خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «مِنْ أَجْلِ ذَٰلِکَ کَتَبْنَا عَلَیٰ بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا ۚ وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَٰلِکَ فِی الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ؛ بدین سبب بر بنی اسرائیل حکم نمودیم که هر کس نفسی را بدون حق و یا بی‌آنکه فساد و فتنه‌ای در زمین کرده، بکشد مثل آن باشد که همه مردم را کشته، و هر کس نفسی را حیات بخشد (از مرگ نجات دهد) مثل آن است که همه مردم را حیات بخشیده و هر آینه رسولان ما به سوی آنان با معجزات روشن آمدند سپس بسیاری از مردم بعد از آمدن رسولان باز روی زمین بنای فساد و سرکشی را گذاشتند»(مائده، ۳۲). هدف خداوند در این آیه این است که بدانیم اصل کرامت در زنده کردن، چه ظاهری و جسمی و چه باطنی، است. همچنین ارج نهادن به اندیشه انسان و امکان فهمیدن را برای او هموار کردن از نشانه‌های توجه به کرامت انسانی هستند.

انسان باید از ظرفیت فهم درست برخوردار باشد. لذا با اقداماتی همانند جعل، تحریف، انحراف، غلبه رسانه‌ای و روش‌هایی که می‌تواند انسان را منفعل و مغلوب کند، کرامت انسان را لگدمال نکنیم. کرامت این نیست که صرفاً شئون اجتماعی را رعایت کنیم، بلکه اصل آن توجه به شئون انسان و عظمت وجودی اوست. حضرت سیدالشهدا(ع) به خوبی به این مقوله توجه کردند و درصدد حفظ کرامت انسانی بودند.

منبع: ایکنا