تهران: سخنانی از حجت‌الاسلام قرائتی درباره مهجوریت قرآن

به گزارش حلقه وصل، ستاد تفسیر قرآن کریم در آستانه ماه مبارک رمضان اقدام به انتشار سخنانی از حجت‌الاسلام محسن قرائتی خطاب به فضلا، ائمه جماعات و مبلغان کرد. مشروح این سخنان به قرار ذیل است:

أَفَبِهَذَا الْحَدِیثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ

خدمت سروران گرامی 

سلام علیکم

طبق معمول هر سال همین که به ماه رضمان نزدیک می‌شویم دقایقی از وقت شما را درباره یکی از مهمترین مسائل می‌گیرم و از اینکه کار قرآن به جایی رسیده که باید مثل من این حرفها را بزند (که از دهانم بزرگتر است) شرمنده‌ام.

- آیا می‌دانید به ما دستور داده‌اند که هرگاه فتنه‌ها مانند پاره‌هایی از شب تار به شما روی آورد به فرآن پناه ببرید؟ «فإذَا التَبَسَت عَلَیكُمُ الفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّیلِ المُظلِمِ فعَلَیكُم بِالقُرآنِ؛ فَإنَّهُ شافِعٌ مُشفَّعٌ».

- آیا می‌دانید بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما نمی‌توانند یک صفحه قرآن را بی‌غلط بخوانند

- آیا می‌دانید بعضی به خیال اینکه قرآن از فهم بشر بالاتر است و فهم آن مخصوص اهل بیت(ع) است از تدبر در آن می‌ترسند، با اینکه خداوند دستور به تدبر داده است و در حدیث می‌خوانیم: «فَمَنْ زَعَمَ أَنَّ کِتابَ اللّهِ مُبْهَمٌ فَقَدْ هَلّکَ وَ أَهْلَکَ».

راستی اگر قرآن را نمی‌توان فهمید پس چگونه به ما دستور داده‌اند روایات را بر قرآن عرضه کنیم و اگر ضد آن بود آن روایات را به دیورا برنیم.

- آیا می‌دانید مهجوریت قرآ نغلافلانه نیست زیرا در قرآ ن می‌خوانیم در روز قیامت پیامبر(ص) می‌فرماید: پروردگارا قوم من قرآن را مهجور گرفتند و نمی‌فرماید قرآن نزد قوم من مهجور بود و مهجور گرفتن با توجه به عمد است. «وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً.»

- آیا می‌دانید این شکایت در چه شرایطی صورت می‌گیرد:

الف: در عظیم‌ترین و پرمخاطره‌ترین دادگاه یعنی روز قیامت

ب: نزد عالی‌ترین قاضی یعنی خدا

ج: از محبوب‌ترین و بالاترین مقام هستی یعنی پیامبر(ص)

د: شکایت توسط کسی است که رحمةاللعالمین است.

د: شکایت پدر از فرزند است. أنا وعلی أبَوا هذه الأمة

و: شکایت با اسمداد از کلمه یا رب است.

ز: شکایت از کسی است که امید شفاعت از او داریم. وَیْلٌ لِمَنْ کَانَ شُفَعَاؤُهُ خُصَمَاؤُهُ.

- آیا می‌دانید مثال ما مثال بیماری است که به جای مصرف دارو مشغول چیدن و تنظیم انواع قرص‌هاست.

- آیا می‌دانید مثال ما مثال مهمانی است که به جای گوش دادن به سخنان صاحبخانه به نقش و نگار در و پنجره توجه می‌کند.

- آیا می‌دانید بعضی به جای بیان روح قرآن آن قدر به نقل اقوال می‌پردازند که خود قرآن در آن اقوال گم می‌شود و بعضی آن قدر احتمالات متعدد را مطرح می‌کنند که حتی محکمات قرآ«، متشابه می‌شود.

- آیا می‌دانید در بسیاری از سخنرانی‌ها سهم تاریخ، تحلیل سیاسی، شعر و خوب و خطابه و روضه و امثال آن داده می‌شود ولی سهم قرآن داده نمی‌شود با اینکه خداوند به پیامبر می‌فرماید: سخنرانی تو باید درباره بیان قرآن باشد «لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ.»

- آیا می‌دانید تلاوت زیبا در مواردی به هنرنمایی تبدیل شده است.

- آیا می‌دانید بیان صحیح از قصه‌های قرآن برای نوجوانان اندک است.

- آیا می‌دانید در بسیاری از حوزه‌ها و نزد بسیاری از مدرسین تدبر در قرآن درس جنبی است نه اصلی.

- آیا می‌دانید توجه به کتاب مخلوق بیش از کتاب خالق است.

- آیا می‌دانید که به آیه  خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ عمل نکرده‌ایم.

- آیا می‌دانید که کلمه اقامه در قرآن در چهار جا به کار رفته است:

أَقِیمُوا الدِّینَ
أَقِیمُوا الوَزن
أَقِیمُوا الصَّلاة

وَ لَو أَنَّهُم أَقامُوا التَّوراةَ وَالإِنجیلَ وَما أُنزِلَ إِلَیهِم مِن رَبِّهِم

- آیا می‌دانید قرآن ذکر است. إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ و اعراض از آن زندگی نکبتی را به بار می‌آورد. وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَه ضَنْکًا.

- آیا می‌دانید که عظمت ماه مبارک رمضان به روزه نست بلکه به نزول قرآن است: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ و نفرمود: شهر رمضان الذی کتب فیه الصیام.

- ایا می‌دانید که امام رضا(ع) فرمود نماز بر مردم واجب شد تا قرآن از مهجوریت بیرون آید: عن الرضا(ع)نَّهُ قَالَ أُمِرَ النَّاسُ بِالْقِرَاءَةِ فِی الصَّلَاةِ لِئَلَّا یَكُونَ الْقُرْآنُ مَهْجُوراً مُضَیَّعا

سروران گرامی باید بپا خیزیم و اگر غفلت یا تقصیر و قصوری بوده از خداوند عذرخواهی کنیم و از امروز قرآن را جدی بگیریم. خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ

نکاتی به نظر می‌رسد که بیان می‌کنم عزم و تصمیم با شما ولی بدانیم اگر عزم نداشته باشیم قابل توبیخیم که قرآن می‌فرماید:  وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا.

همه به پا خیزیم و برای خدا و شادی دل پیامبر(ص) و چشیدن مزه قرآن و چشاندن آن مزه به دیگران یک نهضتی ایجاد کنیم.

دلایل رفتن به سراغ قرآن

به دلیل جمله (لاتحصی عجائبه)(17) می‌فهمیم مجموعه عجائب قرآن نزد کسی جمع نیست.

به دلیل جمله (لاتفنی عجائبه)(18) می‌فهمیم حقائق قرآن کهنه نمی‌شود.

به دلیل نیاز به شفاعت باید به سراغ قرآن برویم و به شافع مشفع متوسل شویم.

به دلیل مبارک شدن خودمان باید به قرآن توجه کنیم زیرا قرآن هم خودش مبارک است (کتاب انزلناه الیک مبارک)(19) و هم در شبی مبارکی نازل شد «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ» و هم در شبی مبارکی نازل شد «نَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبَارَكَةٍ» و هم محل نزولش مبارک است. «بِبَكَّةَ مُبَارَكًا»

به دلیل آنکه بیشترین استقبال مردم در نمایشگاه کتاب فروش کتب تفسیری بوده ما باید این تقاضای درست را پاسخ دهیم.

چرا قرآن مهجور است؟

- جمود بر الفاظ و نچشیدن و نچشاندن روح آیات.

- توقف در چارچوب صورت و تجوید و غفلت از جمله «حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ» سرگرمی بیش از حد به مسائل جانبی و حاشیه‌ای، ما را از اصل باز می‌دارد نظیر کسانی که دور استخر می‌دوند ولی داخل آب نمی‌روند.

- تبلیغ از اینکه قرآن را نمی‌فهمیم و فهم قرآن مخصوص خواص است.

- بی‌توجهی یا کم توجهی به قرآن یعنی کم توجهی به همه چیز چون قرآن هم «تِبْیاناً لِكُلِّ شَیْ ءٍ» است و هم «تَفْصِیلًا لِكُلِّ شَیْ‌ءٍ».

- بیان نشدن زیبایی‌های قرآن همانگونه که زیبایی‌های ادعیه و احادیث کمتر مطرح شده است.

- به دلیل آنکه قرآن حتی در شب قدر هم کشب نزول آن است، سهمی کمتری دارد (در شب قدر سهم دعا و تاریخ و سخنرانی و روضه بیشتر از سهم تفسیر است).

- گاهی به قدری خودرا حقیر می‌پنداریم که جرات تغییر یک مثال غلط و کهنه را نداریم.

- مثلا به جای ضرب زید عمرا بگوییم «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا» و یا «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً»

آیات عظام وحید - فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، سبحانی، آیت‌الله فلسفی برای قبول داشتن ناله من یا یک روز کل درس را تعطیل و یا کوتاه کردند تا من این ناله را سر دهم و مطمئن شدم که ناله حق است و گاهی به فکرم رسید سرزده در مجالس مهم بروم و ناله کنم.

- چون انس ما با فهم و تفسیر قرآن کم است بسیاری از مطالب نادرست در فرهنگ ما رخنه کرده مثل اینکه می‌گوئیم شخصی به پیامبر گفت روزی به خطا چوبت به بدن من خورد باید قصاص کنم و پیامبر برای قصاص حاضر شد. اگر قرآن را فراموش نکرده باشیم باور داریم که این ماجرا با قرآن سازگار نیست زیرا حضرت از هر جهت معصوم است (عصمت مطلقه دارد) چشم او معصوم است «مَا زَاغَ الْبَصَرُ» بیان او معصوم است «وَ مَا یَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى» دل او معصوم است (ماکذب الفؤاد) اگر دست حضرت خطا کند از کجا فکر و زبانش خطا نکرده باشد و این شک سبب می‌شود که حجت بر ما تمام نباشد در حالی که قرآن می‌فرماید: «قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ» به علاوه عمل خطایی قصاص ندارد.

چه کارهایی باید انجام شود؟

وظایف علما و فضلا

به دلیل اینکه قرآن «بَیَانٌ لِّلنَّاسِ» باید تفسیر روانی با بیان روز برای نوجوانان و عموم نوشته شود چون آنان مصداق ناس هستند و تفسیر برای این افراد کم است.

به دلیل کارایی بیشتر گوش که قرآن همیشه نام گوش را قبل از چشم می‌برد و می‌فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ» باید تفاسیر صوتی متنوع تهیه شود. همانند کلمات قصار امیرالمومنین(ع) و آبیاری قطره‌ای باید تفسیر کوتاه و قطره‌ای نوشته شود.

به دلیل آیه «لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ» باید محور منابر بیان آیات قرآن باشد.

به دلیل آیه «فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ» باید مواعظ برخاسته از قرآ« باشد.

به دلیل آیه «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ» باید استدلال‌های ما قرآنی باشد.

به دلیل فرمان خدا به ربانی شدن ما در آیه «وَلَكِنْ كُونُوا رَبَّانِیِّینَ بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ» (دوبار کلم كُنْتُمْ و دو فعل مضارع که برای استمرار است معلوم می‌شود) باید تدریس قرآن دائمی و محوری باشد. (نه درس جنبی و حاشیه‌ای و اوقات فراغت)

به دلیل آیه «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ» می‌فهمیم تدبر واجب است زیرا خداوند برای کار مستحبی توبیح نمی‌کند.

به دلیل آیه «وَ إِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» (تأکیدات و انحصاراتی که در این جمله هست) می‌فهمیم که تنها کشتی بی‌سوراخ قرآن است و سایر امو رکاستی و نقص دارند. یعنی در تاریخ، تحلیل‌های سیاسی، روایات، شاعار، رویاها، و مکاشفات احتمال انحراف هست چون تضمینی برای حفاظت آنها نیست.

به دلیل آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَٰذَا الْقُرْآنَ عَلَىٰ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ» که در آن قرآن خود را دینامیت می‌داندمبلغ قرآن باید متحول کننده و زیر و رو کنده باشد.

به دلیل اینکه قرآن نور است، اگر ما با قرآن نباشیم با نور نیستیم و کسی که با نور نیست نباشد نمی‌توان دیگران را به نور راهنمایی کند «یُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ اِلَى النُّور»

به دلیل سفارش و وصعیت حضرت علی(ع) که فرمود: (اللّهَ اللّهَ فِی القُرآنِ؛ فَلا یَسبِقُكُم إلَى العَمَلِ بِهِ أحَدٌ غَیرُكُم) باید بدانیم که اگر ما تفسیر مفید عرضه نکنیم دیگران تفسیر غلط را به مردم القاء خواهند کرد.

- به دلیل اینکه اشتغال یقینی برائت یقینی لازم دارد باید از خود بپرسیم با این درس‌ها و مطالعات حق قرآن را اداء کرده‌ایم یا نه؟ و آیا برائت یقینی پیدا کرده‌ایم یا نه؟

- به دلیل کلام حضرت امیر که می‌فرمایند: (بحر لایدرک قعره) نباید خیال کنیم که بالتر از تفاسیر موجود تفسیری نیست.

- کسانی که توان تدریس تفسیر دارند تفسیر را وارد حوزه درسی خود نمایند یعنی برنامه‌ریزی حوزه جوری باشد که هر طلبه حداقل در هر سال با یک جزء تفسیر اشنا شود.

- اهل منبر نیمی از سخنرانی خود را به بیان آیات قرآن اختصاص دهند.

وظایف دانشگاهیان

- نهضتی باید راه بیفتد تا در هر دانشکده‌ای آیات و روایات مربوط به آن رشته جزء متون درسی آنان باشد و به دلیل آنکه معجزه هر ییغمبری با فرهنگ مردم زمان خود تناسب داشته باید برای هر رشته‌ای تفسیر ویژه‌ای نوشته شود.

- بسیاری از آیا قرآن خود موضوعی برای رساله‌های علمی است که بایستی در رشته‌های مختلف به آن پرداخته شود.

- قرآن باید مبنای بسیاری از پژوهش‌های علمی درباره زمین و زمان و خلقت و... قرار گیرد.

وظایف هنرمندان

- به دلیل آنکه داستان‌های قرآن حقیتی است «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ» (نه خیالی و بافتنی) باید فیلم‌سازان ما به جای فیلم‌های بافتنی و خیالی و کم محتوا سراغ حقایق واقعی بروند.

- به دلیل ایه «وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ» باید کتیبه‌ها و کاشیکاری‌هایی که خواندن آنها میسر نیست تغییر یابد.

- لازم است فیلم‌ها و سریال‌هایی که تفسیر را به صورت مصور و مستند ارائه می‌دهند تولید شود.

- صدا و سیما از قصه‌ها و آیات کوتاه با هنر و نمایش و یا از مثال‌های قرآن با امکانات هنری خود بهره گیرد.

وظایف مسئولین و مدیران

- به دلیل حدیث «إقْرَأْ وَ ارْقَه» باید شهریه و جوایز و ارتقائات براساس قرآن باشد.

چون پیامبر در احمد اول به جنازه کسی که قرآن بیشتر بلد بود نماز خواندند باید مزایا براساس قرآن باشد. پیامبر(ص) در جبهه پرچم را از دست یکی گرفت و به دیگری داد و فرمود: چون دیدم او با قرآن آشناتر است، ما نیز باید در مسئولیت‌ها و عزل و نصب‌ها سهم قرآن را فراموش نکنیم.

برای بهبود وضع اقتصادی باید به سراغ قرآن برویم زیرا می‌فرماید اگر مردم کتاب آسمانی را به پا دارند برکات از آسمان و زمین بر آنان می‌بارد. «وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ».

- نهضتی باید تا فارغ‌التحصیلان آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها بتوانند قرآن بخوانند و با آن انس بیشتری پیدا کنند.

- نهضتی باید تا پایان نامه‌های علوم قرآنی در دانشگاه‌ها از بایگانی خارج و در دسترس قرار گیرد.

- نهضتی باید تا هم وزن موقوفات برای امام حسین و اهل بیت موقوفاتی برای قرآن قرار داده شود.

- نهضتی باید به تعداد جلسات عزاداری امام حسین(ع) جلساتی هم برای قرآن باشد؛‌ زیرا که پیامبر فرمود قرآن و اهل بیت هرگز از هم جدا نمی‌شوند.

- به دلیل جمله (فاضر بوه علی الجدار) باید هر طرحی که ضد قرآن است به دیوار زده شود مثلا طرح کنترل نسل ضد این آیه قرآن است که می‌فرماید: «وَ اذْكُرُوا إِذْ كُنتُمْ قَلِیلًا فَكَثَّرَكُمْ».

- به دلیل آیه «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ» باید نظام مهندسی ما قبل از تاسیس هر شهرکی مسجد آنجا را بسازد. همچنین خانه‌های خود باید محل ترویج و تفسیر کتاب خدا باشد نه این که بیشتر در مجالس ختم به قرآن پرداخته شود. ائمه جماعات نیز بویژه برای ماه قرآن و فصل تابستان برای جلسات تفسیر خود را آماده کنند.

- به دلیل آیه «طَهِّرَا بَیْتِیَ» باید خادمان مسجد از سالمندان و نوجوانان باشند؛ مانند ابراهیم و اسماعیل(ع) تا بتوانند همه را به مسجد جذب کنند.

- عقب ماندگی‌ها و کمبودها را با تمسک به قرآن جبران کنیم.

- نسخه زندگی مسلمانان را در بلاد کفر باید در اصحاب کهف جست‌وجو کنیم.

- نسخه تعطیلات چند ماهه تابستان را می‌توان در آیه (لایلاف قریش) جستجو کنیم.

- نسخه ساخت و ساز چند قرنی را باید در سد ذوالقرنین جستجو کنیم.

- به دلیل حدیث «من اراد العلم فلیثور القرآن» ما باید قرآن را کتاب علم بدانیم نه فقط کتاب تبرک و مقدس

- به دلیل آیه «آیَاتٌ لِلسَّائِلِینَ» باید پاسخ سوالات خود را از قرآن دریافت کنیم.

- به دلیل آیه «لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ» می‌فهمیم که انواع رنگ‌ها در روحیه‌ها اثرات مختلفی دارند.

- به دلیل سفارش تدبر در طول تاریخ می‌فهمیم نباید به تفسیرهای موجود قناعت کنیم بلکه باید ضمن مطالعه آنها خودمان نیز برای مشکلات فردی و اجماعی از قرآن نسخه بپیچیم.

- به دلیل مرود اتفاقی بودن قرآن نزد همه مذاهب اسلامی هر چه بیشتر باید به قرآن تکیه کنیم.

- به دلیل آیه «قُلْ یَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیْءٍ » معلوم می‌شود با دوری از قرآن پوچ هستیم ولی از پوچی خود خبر نداریم و حتی از (كَمَثَلِ الْحِمَارِ/ کالحِجارةِ) هم عقب‌تر افتاده‌ایم. این آرزوها آغازی است که می‌توان از ماه رجب و شعبان و رمضان کمک گرفت زیرا ماشین‌هایی که هوا گرفته در سرازیری‌ها روشن می‌شود و سرازیری عبادات و قرآن ماه رمضان است.

در پایان این ناله‌ی هدهدی بود نزد سلیمان‌ها که اگر سلیمان‌ها توجه فرمایند بلقیس‌های دنیا به اسلام رو خواهند آورد ولی اگر بگویند این هدهد پرنده کوچکی است و حرف او الزام‌آور نیست حرکت صورت نخواهد گرفت.