تهران: «صحیفه سجادیه» وصف حال صالحان در سرزمین بعد از ظهور

به گزارش حلقه وصل، «صحیفۀ سجادیه» یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های معارفی شیعیان به شمار می‌رود که در کنار سایر احادیث امام سجاد (ع) منبعی غنی و پر محتوا را در اختیار عالم تشیع قرار داده است. با توجه به جایگاه این کتاب، علمای بسیاری در طول تاریخ شرح‌ها و تفسیرهای مختلف از آن ارائه کرده‌اند که از جملۀ آنها شرح مرحوم سید علی‌خان کبیر مدنی شیرازی به نام «ریاض السالکین» است، علاوه بر او، محققان دیگری همچون ملامحمد محسن فیض کاشانی، شیخ بهاءالدین عاملی، میرداماد و مرحوم علامه مجلسی(ره) نیز بر کتاب شروحی نوشته‌اند، اما یکی از نکاتی که شاید کمتر به آن توجه شده باشد، فرهنگ آسمانی نهفته در این کتابی است که بی‌تردید بیانگر کلاس درسی از معارف و حقایق خداوندی است، همچنانکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال 71 در یکی از خطبه‌های نماز جمعۀ تهران نیز در این باره فرمود:

«اگر صحیفۀ سجادیه را مطالعه کنید ... هر دعاى آن یک درس عالى از معارف اسلامى و قرآنى است». «هم درس اخلاق است، هم درس علم‌النفس است، هم درس امور اجتماعى است (13/9/76)».

«صحیفه سجادیه» وصف حال صالحان در سرزمین بعد از ظهور

فرهنگ رفتاری امام سجاد (ع) در بیان این دعاها، همان فرهنگ رفتاری اجداد بزرگوارشان است. در طول تاریخ پیامبر اکرم (ص)، امیر‏المؤمنین (ع)، حضرت زهراء (س)، امام حسین (ع) و دیگر ائمه (ع) به شیوه‌های مختلف از جمله خطبه‌خوانی به بیان معارف والای الهی پرداخته‌اند، اما امام سجاد(ع) این معارف را در قالب دعا به ما تعلیم داده‌اند و توجه ما را به موضوعاتی جلب کرده‌اند.

صحیفۀ سجادیه گرچه در بردارندۀ دعاهای گوناگون است، اما باید گفت این کتاب در قالب دعا درصدد بیان و تعلیم معارف الهی به انسان‌هاست، اما دربارۀ اینکه چرا امام سجاد (ع) با این شیوه به بیان معارف الهی پرداخته‌اند، باید گفت چه بسا برخی حقایق و معارف باشد که جز در قالب دعا، مناجات و نجوا با خداوند قابل بیان نباشد، این را نیز درنظر داشته باشیم که ایشان امام عالم و آدم هستند و قطعاً کاری را بیهوده انجام نمی‌دهند و حتی شاید بتوان گفت عالی‌ترین مفاهیم و معارف الهی را باید در اینگونه دعاها دید؛ یعنی در دریای معرفت دعای کمیل، دعای عرفۀ امام حسین (ع)، مناجات شعبانیه، دعای ابوحمزۀ ثمالی و ... که به راستی بهره‌مندی از این گنجینه‌های الهی، شایستۀ شکرگزاری است.

از آنجایی که در میان حضرات معصومین (ع) حبّ شیعیان نسبت به امام حسین (ع) جلوۀ دیگری دارد، باید گفت امام حسین (ع) چشمۀ حُب است و دعاها و مناجات‌های امام سجاد (ع) را می‌توان یکی از جلوه‌های این حُب دانست. وقتی کمی در دعاهای صحیفۀ سجادیه دقیق می‌شویم، آنچنان لذت و حلاوتی را به جویندگان آن ارزانی می‌دارد که از تمام لذّات دنیا فارغ می‌کند و شمیمی از دوران بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) را می‌چشاند. به عبارت دیگر، صحیفۀ سجادیه تجلی‌‌گاه دوران بعد از ظهور است که صالحان وارث آن خواهند بود؛ چه زیباست که این کتاب، «زبور آل محمد (ص)» نام‌گذاری شده است، همان کتابی که طبق بیان آیۀ 105 سورۀ انبیاء وجه ممتاز آن پرداختن به حکایت صالحان و وارث شدن آنان است ﴿وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ﴾.

توجه به منّت‌ها و محبت‌های الهی قبل از هر چیز

 امروزه در جامعه بسیاری از مردم، به دلیل گرفتاری‌های روزمره و مشغله‌های پیچیده دنیا، کمتر با نوع دعا و روش تفکر اهل‌بیت(ع) در ادعیه به ویژه صحیفۀ سجادیه آشنایی دارند. به عنوان مثال، یکی از نکاتی که تقریباً در تمام دعاهای موجود در صحیفۀ سجادیه به آن توجه شده، این است که امام سجاد (ع) قبل از بیان هر چیزی، متذکر منّت‌ها و محبت‌های خداوند می‌شوند، این یعنی ای انسان‌ها، هرگاه که به صحبت با خدا می‌پردازید، ابتدا محبت‌های او را به یاد بیاورید، این در حالی است که برخی از ما انسان‌ها وقتی دست به دعا بر می‌داریم، قبل از هر چیز دردها، گرفتاری‌ها و مشکلات دنیایی برایمان بزرگ جلوه می‌کند، وقتی چنین شد دیگر فهم و درک دعاهای امام سجاد (ع) برایمان ممکن نخواهد بود و فقط به دردها و ناجوری‌ها که طبیعت زندگی دنیاست می‌نگریم.

یکی از مصادیق منّت‌ها و محبت‌های الهی «شکر نعمت» است، چقدر زیبا خداوند متعال در صحنه‌های مختلف انسان را به این سو سوق می‌دهد که زبان به شکر نعمات او بگشاید، چنین انسانی چشم نعمت‌بین پیدا خواهد کرد و وقتی شاکر باشد، خداوند نیز با عطاهای مختلف از بندگانش تشکّر می‌کند «تَشْکُرُ مَنْ شَکَرَکَ وَ أنْتَ اَلْهَمْتَهُ شُکْرَکَ». در واقع ذکر نعمت انسان را به شکر نعمت می‌کشاند.

امام سجاد (ع) در همین دنیا زندگی می‌کردند، اما قبل از اینکه بخواهند به هر چیزی فکر کنند، چه درباره خودشان و چه درباره اطراف و اکناف، منّت خداوند مدنظرشان می‌آمد، پس چرا ما به عنوان شیعیان آن حضرت اینطور نباشیم؟ چرا مدام درد، سختی و گرفتاری برداشت می‌‌کنیم، این در حالی است که امام سجاد (ع) با آن همه دردی که در ماجرای عاشورا و پس از آن وجود داشت، همچنان زیبایی و منّت‌های الهی را می‌دیدند.

در این نوشتار که مجال سخن کم است، تنها باید اذعان داشت که:

امام سجاد (ع) در قالب دعا، محبتی بزرگ در حق شیعیان کردند و روش تفکر و ارتباط صحیح با پروردگار عالم را در مجموعه دعاهای خویش به ما آموخته‌اند، ایشان به ما آموخت که ای انسان، من نیز مانند تو در این دنیا زندگی می‌کنم و همانی را می‌بینم که تو می‌بینی، اما من آن چیزی را نتیجه می‌گیرم که خدا دوست دارد، بله، صحیفۀ سجادیه صرفاً مجموعه‌ای از ادعیه و مناجات‌ها نیست؛ بلکه یک کلاس درس عظیم معارفیِ است و ما باید اینچنین به آن اعتنا کنیم و درس بگیریم.