تهران: جدیدترین شماره فصلنامه «قبسات» با رویکردی بر فلسفه دین و کلام جدید منتشر شد

به گزارش حلقه وصل، فصلنامه قبسات با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیری آقای محمد محمدرضایی و با همکاری قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه منتشر می‌شود.

مقالات ارایه شده در این شماره از مجله علمی پژوهشی قبسات به همراه چکیده مقالات به شرح زیر است:

-واقع‏گرایی و صدق گزاره‏ های دینی با کدام ساز وکار؟ / محمدباقر سعیدی روشن

چکیده:

واقع ‏گرایی و معرفت‏ بخشی گزاره‏های متافیزیکی، دینی و اخلاقی از مسائل چالش ‏بر‏انگیز میان پوزیتیویست‏ها و دین ‏باوران در چند دهه اخیر است. مناقشه در صدق این سنخ قضایا به فلسفه علم پوزیتیویستی ارجاع می‏شود که مناط اثبات هر نوع واقع را وابسته به تحقیق تجربی نمود. واقع چیست؟ واقع‏گرایی چیست و پارادایم‏های آن کدام است؟ منطق و مناط اثبات صدق گزاره‏های گوناگون چیست؟ در این مقال ضمن بیان مفهوم واقع‏گرایی، یعنی اذعان به واقعیت‏های مستِقل از فاعل شناسا و اشاره به پارادایم‏های واقع‏گرایی، واقع‏گرایی انتقادی نقد می‎شود و از واقع‎گرایی خاص، یعنی دیدگاهی که متعلق شناخت را غیر از فاعل شناسا دانسته، سهم عین و ذهن را به تناسب در معرفت ملحوظ داشته، بر جامعیت مبادی معرفتی اذعان و علم را بر اساس سنجه‏پذیری به قطعی و معتبر تقسیم کرده و بر کمال‏پذیری معرفت انسان باور دارد، حمایت می‏شود. آن‏گاه با اشاره به تنوع گزاره‎ها و تکیه بر مفهوم واقع- در هر مورد به تناسب خود- و همین‏طور تبیین معیار صدق و فلسفه علم مبتنی بر تطابق گزاره با واقع یا خارج و نظر به اینکه هر نوع گزاره متضمن نوعی خاص از واقعیت است، این رویکرد تایید می‏شود که «هر نوع واقعیتی منطق خاص خود» و «شرایط صدق» مناسب خود را دارد و نمی‏توان منطق اثبات گزاره‏های تجربی را بر تمامی گزاره‏ها تعمیم داد. بر اساس معیار فوق، روش تحقیق در «گزاره‏های دینی» و اثبات صدق آنها نیز به حسب نوع گزاره معلوم می‏شود.

-نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه (نظریه حکمت متعالیه تعلیم و تربیت)؛ مفهوم‌شناسی و روش‌شناسی / سعید بهشتی

چکیده:

هدف از مقاله پیش رو پاسخ‏گویی به دو پرسش بنیادین درباره نظریه فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه است. پرسش نخست جنبه مفهوم‌شناختی و پرسش دوم جنبه روش‌شناختی دارد. پیش از تبیین مفهوم‌شناختی این دانش فلسفی اسلامی، نُه گام مقدماتی به ترتیب بیان شده است؛ از سوی دیگر به لحاظ نوشتن عنصر روش در تعریف دانش نام برده، دو روش عمده تحقیقاتی این دانش، یعنی «روش استطباقی» و «روش استنتاجی» همراه با مرحله‌های هر کدام به‏تفصیل معرفی شده است. سپس بر مبنای دو برداشت معنایی گوناگون از دانش بنیادین فلسفۀ اسلامی، دو معنای متفاوت نیز از فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی عرضه شده است: فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اعم. فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص نیز در دو لایه گذرگاهی و قرارگاهی به بحث گذاشته شده است. سرانجام با توجه به گام‌های نه‌گانه مقدماتی و نیز دو روش پژوهشی نام بردهو همچنین دو معنای اخص و اعم فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، دو تعریف از این دانش فلسفی ارائه شده است. فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اخص، یکی از علوم فلسفی اسلامی است که با سه روش عقلی، نقلی و شهودی به استکشاف و پردازش گزاره‌های فلسفی و تربیتی برگرفته از نظام حکمت متعالیه- به عنوان منبع گذرگاهی و نیز جامع‌ترین نظام فلسفه اسلامی ـ و قرآن کریم و سنت معصومان (ع) ـ  به عنوان منابع قرارگاهی-  از یک سو و استطباق گزاره‌های فلسفی و تربیتی و نیز استنتاج و پردازش گزاره‌های تربیتی از سوی دیگر همت می‌گمارد. فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به معنای اعم، یکی از علوم فلسفی اسلامی است که با دو روش عقلی و نقلی به استکشاف و پردازش گزاره‌های فلسفی و تربیتی برگرفته از علوم فلسفی و تربیتی بشری از یک سو و استطباق گزاره‌های فلسفی و تربیتی و نیز استنتاج و پردازش گزاره‌های تربیتی از سوی دیگر همت می‌گمارد.

-فلسفه عرفان در اندیشه استاد مطهری / محمدجواد رودگر

چکیده:

عرفان‏ شناسی یکی از راهبردهای بنیادین دوره جدید و نیازهای کنونی جامعه اسلامی - انقلابی در حال تکوین تمدن نوین اسلامی است. اندیشیدن درباره عرفان اسلامی و تولید فلسفه عرفان اسلامی، برآمده از درک و دردهای عمیق و از اضلاع مهم منظومه اندیشه‌ای استاد مطهری(ره) است؛ وی که به اهمیت فلسفه‌های مضاف و ضرورت تولید آنها به‏ویژه در فلسفه اخلاق اسلامی، فلسفه دین اسلامی، فلسفه تاریخ اسلامی و... به‏طورکامل پی برد و در گفتارها و نوشتارهای حکیمانه و آینده‌نگرانه‌اش از جمله «وظیفه‌های اصلی و کنونی حوزه‌های علمیه» به آنها اشاره کرد. اکنون پرسش این است که استاد شهید در فلسفه عرفان اسلامی چه بینش و گرایشی داشت و عرفان اسلامی را در معانی، مبانی و ساز و کار سلوک تا شهود چگونه بیان و تبیین کرده و نظر و نظریه‌هایش چیست؟ نوشتار پیش رو به برخی از موارد یادشده پاسخ داده و فرضیه تولید فلسفه عرفان اسلامی را به صورت دلالت‌های تطابقی، تضمنی و التزامی از میان آثار نوشتاری و گفتاری استاد مطهری جست‌وجو کرده است.

-فلسفه عمل با نگاهی به دیدگاه علامه طباطبایی در رساله «المنامات و النبوات»/ ابوالفضل کیاشمشکی

چکیده:

در این مقاله مساله تحلیل فلسفی عمل و کنش انسان از دیدگاه علامه طباطبایی در رساله «المنامات و النبوات» مورد بحث قرار گرفته است. جناب علامه با طرح چند اصل فلسفی مهم می‏کوشد فرایند شکل‌گیری فعل اختیاری انسان را از منظر فلسفه عمل تبیین کند. اهم اصول مورد نظر ایشان عبارت‏اند از اصل نیاز، میل و گرایش، اصل توجه، اصل گزینش، اصل ضرورت اعتباری و اصل تشکیک وجودی. دیدگاه علامه با استفاده از این اصول و نحوه تعامل آنها درنهایت ما را به مُدلی از فلسفه عمل می‌رساند که در عین تشابه با کنش‌های فروانسانی و طبیعی- در سطح جمادات، گیاهان و حیوان‌ها- در مرتبه و سطحی بالاتر از مراتب و سطوح وجود و به نحو تشکیکی رخ داده، ویژگی‌های متفاوتی را بروز می‌دهد که منشا انتزاع صفت‌های آگاهی و اراده و اختیار می‌شوند. درنتیجه و بر این اساس هیچ یک از نظریه وحدت‌انگاری تقلیل‌گرا و نظریه دوگانه‌انگاری تباینی، تفسیر درستی از کنش انسانی به دست نمی‌دهند، بلکه باید نظریه دوگانه‌انگاری تشکیکی- و مراتبی- را مبنای تحلیل و تبین کنش انسان قرار داد.

-فلسفه مضاف از دید علامه جعفری(ره) / ابوالحسن غفاری

چکیده:

در مقاله پیش رو با روش استنباطی و اجتهادی تلاش ‌شده است با تحلیل منظومه فکری علامه جعفری در حوزه فلسفه‌های مضاف، به‏ویژه فلسفه علم، به برداشتی از ماهیت فلسفه ‌مضاف از دید وی دست یافته شود. یافته‌های مقاله را می‌توان به ‌این ‌صورت خلاصه کرد: الف) برخی از مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده فلسفه ‌مضاف روئوس ثمانیه علوم است که در آثار پیشینیان وجود دارد؛ ب) بن‌مایه‌های فلسفه ‌مضاف در اندیشه حکیمان پیشین وجود دارد؛ ج) فلسفه ‌مضاف دانشی ناظر است که اصول و مبانی ثابت و متافیزیکی علوم را به جهت پایداری علم و با هدف عالی حیات انسانی بیان می‌کند.

-فلسفه مدیریت اسلامی / علی‌آقا پیروز

چکیده:

مراد از فلسفه مدیریت اسلامی بحث‌هایی مانند چیستی، ضرورت و چرایی، ثبوت و تحقق کامل و مبانی روشی و محتوایی مدیریت اسلامی است. هدف نوشتار پیش رو کاوش در مسایل چیستی، ضرورت و چرایی، ثبوت و اجرای کامل، مبانی روشی و محتوایی مدیریت اسلامی است. مدیریت اسلامی ترکیبی از رویکردهاست و عبارت است از: شیوه به‏کارگیری منابع، برگرفته از آموزه‌های اسلامی برای دستیابی به هدف‌ها در جهت ارزش‌های اسلامی. ضرورت مدیریت اسلامی بیشتر از راه فرهنگ اثبات می‌شود. این مقوله عینیت خارجی دارد؛ گرچه هنوز به صورت کامل، دانش آن تولید و مدوّن نشده است. رویکردهای تهذیبی، امضایی و تاسیسی مبنای تولید آن قرار می‌گیرد. این دانش متاثر از مبانی محتوایی مانند الزام شناختی، هستی‌شناختی، به‏ویژه انسان‌شناختی بر پایه کرامت انسانی است. اصل اولی در رهبری، نرمش و در مواردی از آن، به‏شدت عمل عدول می‌شود. کنترل و نظارت شدید غیرمنطقی است. مشارکت در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری متناسب با توان کارکنان، لازمه حفظ کرامت آنهاست. نگاه ابزاری به کارکنان صحیح نیست. استفاده از شیوه‌های آمرانه و استبدادی محض معقول نیست. با توجه به ویژگی حقیقت‌جویی، اطاعت بی‌چون‌وچرا متوقّع نیست و با توجه به دوساحتی‌بودن او، نظریه‌های مادی در انگیزش کامل و پاسخ‏گوی همه نیازها نیست. لازم است محققدر تولید مدیریت اسلامی و برای پاسخ به مسایل میان راه‌حل‌ها (گزاره‌های اسلامی) و مبانی تردد و تامل داشته باشد تا پاسخ‌هایی دقیق و منطبق بر مبانی را دریافت و ارایه کند. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و بر توصیف و تحلیل داده‌ها استوار است.

-بررسی و نقد نظریه زبان رؤیایی قرآن / جواد محمدی، کرم سیاوشی، ابراهیم ابراهیمی

چکیده:

این پژوهش نظریه «زبان رویایی قرآن» را بررسی و نقد کرده است. پیش از هر چیز عناصر اصلی و مبانی نظریه مذکور و نیز ادلّه آن را به‏روشنی و اختصار تبیین نموده، آن‏گاه به بررسی، نقد و بیان تهافت‏ها و اشکالات آن همّت گماشته است. دیدگاه مذکور با اتخاذ مبناهایی چون تاثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصر نزول- و به عبارت دیگر زبان قوم- و طرح ادلّه‏ای مانند منقولات و ماثورات تاریخی، ساختار و متن قرآن و وجود تناقض در آیات، کوشیده است زبان قرآن را «زبان رویا» و فهم آن را نیازمند تعبیر و خواب‏گزاری معرّفی نماید. از واکاوی آن مبانی و بررسی این ادلّه به دست می‏آید که اندیشه «زبان رویا» رویایی بیش نیست و قرآن هرگز زبان خواب را بر نمی‏تابد. تحقیق حاضر بر شیوه تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع مکتوب سامان یافته است.

- مراتب جسم انسان از نگاه صدرالمتالهین / فروغ ‏السادات رحیم‏ پور، محمود شکری

چکیده:

بدن عنصری، روح بخاری، بدن مثالی و بدن اخروی مراتب گوناگون جسم انسانی هستند که در مقاله حاضر دیدگاه ملا صدرا درباره آنها بررسی می‏شود. آنچه صدرا درباره روح بخاری گفته است، همانند رأی فیلسوفان پیشین است و دیدگاه‏های خاص وی بیشتر در حوزه بدن عنصری و مثالی و اخروی قابل پیگیری است. نظر صدرا در باب بدن عنصری و نحوه حضور صور مختلف در آن –که بر مبنای حرکت جوهری اشتدادی صورت گرفته است- دیدگاه مبتکرانه‏ای از ارتباط ساحت‏های مادی و مجرد انسان ارائه می‏دهد. اما دیدگاه او در خصوص بدن مثالی و اخروی در مقایسه با روح بخاری و بدن عنصری، دیدگاهی بحث‏برانگیزتر بوده، درنتیجه نیازمند بررسی دقیق و مشروحی است که بتواند سؤالات و ابهام‏های مطرح‏شده را به‏خوبی روشن سازد. مقاله حاضر با بررسی آثار گوناگون صدرا در این خصوص، تلاش می‏کند تصویر روشنی از دیدگاه وی در این زمینه ارائه نماید و بدین ترتیب به اشکال‏های موجود، پاسخ درخوری دهد.

علاقمندان می‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی قبسات یا پایگاه اینترنتی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مراجعه نمایند.