تهران: الگوی کنش سیاست خارجی از منظر امام خمینی(ره) امری قاعده‌مند، منتظم و روش‌مند است

به گزارش حلقه وصل، سیاست خارجی از بزرگ ترین ابزارهای  امنیت، اعتبار بین المللی و پیشبرد اهداف و برنامه های ملی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است.مروری بر اصول و شاخص‌های جهت‌گیری سیاست خارجی از نگاه حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب می‌تواند ما را با اندیشه های ژرف و عمق نگاه های ایشان در این حوزه بیشتر آشنا می کند.در این رابطه با محمد محمود کیا، نخستین فارغ التحصیل دوره دکتری روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی، گفت‌و‌گو کردیم:

وی در باره اهداف سیاست خارجی از منظر امام خمینی گفت:‌ اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که امام خمینی(ره) در حوزه سیاست خارجی از یک جهان نگرش و نظم منطقی مشخصی برخوردار هستند که بر اساس آن، رفتار و کنشهای عرصه سیاست خارجی را راهبری می‌کردند. در واقع، هرچند هیچ اثر آکادمیک از ایشان در حوزه سیاست خارجی وجود ندارد، ولی بررسی دقیق راهبردهای اعلانی و اعمالی ایشان در این عرصه حاکی از آن است که ایشان در این حوزه قائل به نوعی نظریه کنش با ویژگیهایی چون ترتب، تدرج و وسع و نیز عمل زمینه مند با مقتضیات محیط کُنش همچون دو عنصر تأثیر گذار زمان و مکان بوده‌اند.

محمود کیا افزود:  بر این اساس، قاعده عمل در سیاست خارجی امام خمینی، مبتنی بر شرایط محیط کنش بین المللی و نیز مقتضیات داخلی صرفاً در نحوه انتخاب راهبرد متفاوت است و هدف غایی ایشان از پیگیری و تعقیب اصول سیاست خارجی اسلامی، حفظ اسلام و مکتب در جامعه جهانی و تعزیز و گرامیداشت آن در عرصه بین المللی است.

وی در پاسخ به این سوال که این انتظام  بر اساس چه منطقی شکل گرفته است گفت: به طور قطع اولین گام برای برخورداری از یک سیاست خارجی قدرتمند و فعال در عرصه بین المللی، ساخت درونی قدرت و تحکیم پایه های منابع قدرت ساز برای یک جامعه است. بر همین اساس، به نظر می رسد نخستین راهبرد سیاست خارجی امام خمینی بدین منظور اتخاذ گردیده است. چنانچه بیشترین تاکید ایشان در مقطع حضور در پاریس ـ مهر 1357 ـ تا پیروزی انقلاب و حتی تا قبل از آغاز رسمی جنگ بر صیانت از مصالح ملی و نیز تاکید ایشان بر لزوم رعایت و به رسمیت شناختن قوانین موضوعه حقوق بین الملل همچون قاعده احترام متقابل، عدم دخالت در امور داخلی بازیگران بین المللی، حق حاکمیت و تمامیت ارضی تمرکز پیدا می کند.
محمود کیا افزود: البته در همین مقطع عنصر و ویژگی دیگری نیز در ادبیات سیاست خارجی ایشان به وضوح دیده می شود و آن استقلال خواهی و نفی هرگونه سلطه گری و تفوق طلبی در عرصه سیاست خارجی است. بدین معنا که قاعده عمل ایشان در این دوره بر نوعی استراتژی عدم تعهدگرایی تمرکز پیدا میکند که در مجموع می توان الگوی حاکم بر کنش سیاست خارجی ایشان را الگوی عدم تعهدگرایی ملت محور نام گذاری کرد.

وی درباره چرخش استراتژی ایشان در دوره های دیگر حیات مبارک حضرت امام، همچون دوران جنگ تحمیلی گفت: برای بررسی این مورد ابتدا باید به این نکته توجه کرد که اصولاً در منابع سنتی روابط بین الملل و به طور خاص نگاه واقع گرایانه به آن، عنصر اصلی و کلید واژه مقدس در حوزه سیاست خارجی، مفهوم منافع ملی است. به طوری که تمام رفتارها، راهبردها و سیاست گذاری های برای تحصیل مطلوب این هدف برنامه ریزی و سمت گیری می شود. اما نکته تمایز بخش در اندیشه امام خمینی توجه ایشان به منافع فراملی یا منافع امت محور است. ایشان به علت برخورداری از نگاه صدرایی و برخوداری از جهان نگرش وحدت در عین کثرت، به طور تومان هم منافع ملی را مد نظر داشتند و هم از منافع و مصالح امت غافل نبودند و این دو در طول یکدیگر دنبال می کردند که در ادبیات و گفتارهای برجای مانده از ایشان در مجموعه 22 صحیفه امام، به وضوح می توان این توامانی را مشاهده کرد.

اما در پاسخ به سوال شما، به نظر می رسد در این مقطع عمده تاکید و توجه امام خمینی بر توسعه نفوذ انقلابی و صدور ارزش ها و معنویت انقلاب اسلامی تمرکز می یابد. چنانچه ایشان در بیانی می فرمایند «ما انقلابمان را در جنگ به دنیا صادر کردیم» که حسب فهم بنده، جنگ تحمیلی فرصتی را فراروی سیاست خارجی اسلام خواهانه جمهوری اسلامی قرار داد تا به تعبیر رهبری آن، مرزی میان اسلام ناب محمدی و اسلام امریکایی ترسیم شود.

در مجموع به نظر می رسد الگوی کنش سیاست خارجی از منظر امام خمینی امری قاعده مند، منتظم و روش مند است که نیاز است بر این اساس، پژوهشگران و محققان به نظریه پردازی در باب سیاست خارجی اسلامی، الگوی کنش رفتاری رویکرد اسلام گرا در روابط بین الملل و سیاست خارجی اقدام کنند تا مبتنی بر ارزش های اصیل اسلامی، زمینه شکل گیری یک نظم پارادایمیک در عرصه نظریات این حوزه ایجاد شود.