معنای «دیدن خدا» در آیات قرآن چیست؟

برخی فرق اسلامی با استناد به آیاتی از قرآن که حاکی از «رؤیت خداوند» است، دیدن خداوند در دنیا و قیامت را ممکن دانستند که امام رضا(ع) به این شبهه پاسخ قابل تاملی ارائه کرده‌اند.

به گزارش حلقه وصل، دوران امام رضا(ع) اوج تقابل فکری مذاهب و فِرق مختلف اسلامی با یکدیگر بود. یکی از موضوعات و شبهات مهمی که در آن زمان مطرح بود، مسأله رؤیت خدا بود. منشأ این امر در بین مسلمانان را می‌توان برخی از آیات قرآن و روایات، اعم از ضعیف و صحیح و نیز اختلاط مسلمانان با یهودیان دانست. در موارد متعددی از آیات قرآن، سخن از ثبوت رؤیت نسبت به خداوند به میان رفته است. همانند «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی‏ رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت‌ها در آن شاد هستند و به سونی پروردگار نظاره می‌کنند.» (قیامت: 23-22). از طرفی، آیات دیگری نظیر «قالَ لَنْ تَرانِی؛ هرگز مرا نخواهی دید» (اعراف: 143) و «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصار؛ بصرها او را درک نمی‌کنند در حالی که او چشم‌ها را درک می‌کند» (انعام: 103) و ... دلیل بر عدم امکان رؤیت خداوند هستند. از این منظر دو فرقه اشاعره و معتزله به موضوع رؤیت و یا عدم امکان رؤیت خداوند پرداختند.

مهم‌ترین دلیل نقلی که اشاعره بر وقوع رؤیت خدا و در نتیجه بر امکان ان استدلال کرده‌اند، آیه‌ای است که قبلاً مطرح شد: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی‏ رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت‌ها در آن شاد هستند و به سونی پروردگار نظاره می‌کنند.» معتزله نیز رؤیت بصری خدا را مطلقاً چه در این دنیا و چه در آخرت محال می‌دانند، زیرا که رؤیت بصری بدون مکان، جهت و مقابله ممکن نیست. حال آنکه خداوند نه جسم است و نه در جهت قرار دارد. معتزله اگر چه در انکار جواز رؤیت هم‌عقیده هستند، اما در اینکه خداوند به وسیله قلوب دیده می‌شود یا نه، اختلاف نظر دارند.

در هر صورت این امر به یکی از مناقشات مهم در عصر امام کاظم و امام رضا(ع) تبدیل شد که هر کدام از این بزرگواران به بهانه‌های مختلف به این شبهات پاسخ می‌دادند. به عنوان نمونه عبد السلام بن صالح هروى می‌گوید «به امام رضا(ع) گفتم یا ابن رسول‌الله درباره اینکه اهل حدیث می‌گویند مؤمنان پروردگار خود را در منازل بهشتى خودشان زیارت کنند چیست؟ فرمود اى ابا صلت به راستى خداى تبارک و تعالى پیغمبر خود را بر همه خلقش از انبیاء و ملائکه برترى داد و طاعتش را طاعت خود مقرر کرد و متابعتش را متابعت خود و زیارتش را زیارت خود در دنیا و آخرت فرمود: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ‏؛ هر که رسول را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است» و فرمود: «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ؛ به راستى کسانى که با تو بیعت کنند همانا با خدا بیعت کرده‌‏اند، دست خدا بالاى دست آنها است» (فتح10) پیغمبر هم فرمود هر که مرا در زندگى یا پس از مرگ زیارت کند، خداى جل جلاله را زیارت کرده است. درجه پیغمبر در بهشت بالاترین درجه است، هر که او را در درجه بهشتى زیارت کند، خدا را زیارت کرده است.» (الأمالی( للصدوق)، النص، ص: 461)

با توجه به این استدلال امام رضا(ع) می‌توان نتیجه گرفت اینکه خداوند می‌فرماید «در آن روز به پروردگار خود نگاه می‌کنند»، منظور همان زیارت پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه(ع) به عنوان مربیان و خلفای الهی هستند.

برچسب ها: حلقه وصل جبهه فرهنگی انقلاب حضرت امام رضا(ع) سوره اعراف سوره انعام حضرت محمد مصطفی(ص) جبهه فرهنگی انقلاب قرآن تربیت جوان بانوان روحانیون دانشجویان عادی تربیتی قرآن و عترت مدیریت فرهنگی