برنامه‌های ناتو برای منطقه و نگرانی‌های ترکیه

به گزارش حلقه وصل، در نشست دو روزه و مجازی وزرای دفاع کشورهای عضو پیمان نظامی ناتو، تداوم حضور در افغانستان و آینده این کشور و همچنین اهداف ناتو در عراق به عنوان مهم ترین محورها مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.

ترکیه نیز از فرصت استفاده کرد و مساله مهمی به نام عملیات گارا و کشته شدن ۱۳ تن از ربوده شدگان ترکیه در یک غار در منطقه گارا به دست نیروهای پ.ک.ک را مطرح کرد و اعضای ناتو، این اقدام پ.ک.ک را محکوم کردند.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو» پس از حضور در نشست وزرای دفاع کشورهای عضو این سازمان، در مورد کشته شدن ۱۳ شهروند ترکیه توسط  پ.ک.ک در شمال عراق گفت:«عاملان این کشتار را به شدیدترین شکل ممکن محکوم می‌کنم و به ترکیه تسلیت می گویم. دیگر متحدان نیز در نشست امروز وزرای دفاع ناتو تسلیت گفتند و با مردم ترکیه اعلام همبستگی کردند.»

گلایه ترکیه از چند عضو ناتو

بسات اوزتورک نماینده دائمی ترکیه در ناتو به مناسبت شصت و نهمین سالگرد پیوستن ترکیه به ناتو اعلام کرد:«لازم است کشورهای عضو ناتو، اختلاف نظرها را رفع کرده و به نگرانی‌های امنیتی و منافع یکدیگر احترام بگذارند. هم اکنون ترکیه یک کشور مهم و ارزشمند ناتو است. اگرچه با برخی از متحدان اختلاف نظر نیز داریم ولی در نهایت ناتو یک مجمع مشورتی برای رفع این اختلافات است».

این دیپلمات ترک در ادامه، کنایه هایی به یونان، قبرس و فرانسه زده و گفته است:«برخی از متحدان به عضویت در اتحادیه اروپا اهمیت زیادی می‌دهند و برخی از مسائل امنیتی و دفاعی را تنها در اتحادیه اروپا مطرح می‌کنند. برخی از متحدان برای اعمال فشار بر ترکیه بر سر مسائل دو جانبه٬ از اتحادیه اروپا سو استفاده کرده‌اند. اما ما همیشه طرفدار حل مسائل دو جانبه از طریق کانال های دو جانبه و مستقیم بوده و آماده بحث و گفتگو درباره انواع مسائل هستیم. از این نظر، عملکرد ناتو نیز بسیار مهم است».

با وجود انتظاراتی که ترکیه در مورد ناتو مطرح کرده، این پیمان نظامی در مورد آموزش نیروهای نظامی در عراق و جور کردن بهانه های بیشتر برای مداخله در عراق و سوریه، نقشه هایی دارد که با درخواست های آنکارا منطبق نیست. بنابراین بسیاری از اهداف و برنامه های جدید ناتو در عراق و سوریه، در میان مدت می تواند نگرانی های دفاعی و امنیتی جدیدی برای ترکیه به دنبال بیاورد.

آیا بایدن، ناتو را زنده می کند؟

در دوران مسئولیت دونالد ترامپ، ناتو به معنی واقعی کلمه از سوی آمریکا تحقیر شد. ترامپ کار را به جایی رساند که عملاً توانست بپرسد: اصولاً ناتو به چه دردی می خورد؟ اما حالا و با آمدن جو بایدن، ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو اظهار امیدواری کرده که این پیمان نظامی باز هم جایگاه واقعی خود را پیدا کند و با حمایت آمریکا، در برابر قدرت نمایی های پیدا و پنهان چین و روسیه، ایستادگی کند. این درحالی است که ترکیه به شکلی بسیار جدی گسترش روابط سیاسی، دفاعی و تجاری با روسیه و چین را در دستور کار قرار داده است.

شواهد نشان می دهد که اعضای ناتو، به دنبال آن هستند که با ارائه چند جایگزین و آلترناتیو، بر ترکیه اعمال فشار کنند و فضا را طوری مدیریت کنند که ترکیه ناچار شد موشک های اس ۴۰۰ خریداری شده از روسیه را به انباری منتقل کند.

نگاه ناتو به پ.ک.ک

یکی از انتظارات مهم ترکیه از سران ناتو این است که در مورد تحرکات پ.ک.ک به شکل آشکار و جدی موضع گیری کرده و حتی در مبارزه برای نابودکردن پ.ک.ک، ترکیه را یاری دهند. بسات اوزتورک نماینده دائمی ترکیه در ناتو در این مورد گفته است:«کشورهای عضو باید این همبستگی را نه تنها علیه گروه تروریستی داعش و القاعده، بلکه علیه گروه تروریستی پ.ک.ک نیز نشان دهند. تهدید به تحریم و اعمال آن نباید مطرح شود.»

اما ناتو هیچگاه چنین موضعی اتخاذ نکرده و در طول ۴ دهه جنگ و درگیری بین ترکیه و پ.ک.ک، ناتو همواره موضع ثابتی داشته است. اگر چه ناتو، پ.ک.ک را از منظر تئوریک و پروتوکول های جهانی، به عنوان یک گروه تروریستی می شناسد، اما واقعیت این است که هیچگاه به شکل جدی در این مورد موضع گیری نکرده است.

چنین به نظر می رسد که ناتو برای این رویکرد عمل گرایانه خود، سه دلیل عمده دارد:

۱.آمریکا هنوز هم در ناتو حرف اول و آخر را می زند و از آنجایی که در برخی مسائل منطقه ای در سوریه، نهادهای اقماری پ.ک.ک به خدمت آمریکا و ناتو درآمده اند، نمی توان انتظار داشت که این پیمان نظامی به درخواست ترکیه پاسخ داده و به صورت پ.ک.ک سیلی بزند.

۲.پ.ک.ک در چند کشور اروپایی مهم عضو ناتو از جمله آلمان و فرانسه، جمعیت فراوانی دارد و می تواند برای امنیت این کشور مشکلات جدی به وجود بیاورد.

۳.ناتو با رفتارهای خود نشان داده که اساساً مساله پ.ک.ک را یک مساله کوچک داخلی می داند و حاضر نیست از منظر یک تهدید تروریستی بین المللی جدی به پ.ک.ک بنگرد.

برای درک عینی دیدگاه های آمریکا و ناتو در مورد منافع و خواسته های ترکیه، کافیست تا به گفته های سفیر آمریکا در آنکارا نگاهی بیندازیم.

دیوید ساترفیلد، سفیر آمریکا در آنکارا در گفت‌وگو با خبرنگاران آنکارا اعلام کرد: امیدواریم مسئله اس-۴۰۰ حل شود. در غیر این صورت، فقط به تمرکز بر همکاری در زمینه‌ هایی ادامه خواهیم داد که تحت تاثیر تحریم‌ها قرار نمی ‌گیرند. ما برای تمام روابط از جمله اقتصادی و تجاری با ترکیه اهمیت قائل هستیم. ترکیه یک شریک مهم و با ارزش و متحد راهبردی در ناتو است. در ترکیه به مبلغ بیش از ۳۰ میلیارد دلار سرمایه ‌گذاری داریم. حجم تجارت دوجانبه نیز بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار است. سیاست واشنگتن در زمینه سوریه تغییر نکرده و به مبارزه با تهدید داعش در شمال شرقی سوریه ادامه خواهیم داد. در این راستا به همکاری با «نیروهای دموکراتیک سوریه» ادامه می ‌دهیم».

ترکیه، ناتو و قطر

یکی از دستاوردهای مهم ترکیه در تعامل با ناتو، نزدیک کردن قطر به ناتو بوده است. ماجرا از این قرار است که ناتو از چند سال پیش در کویت دفتر نمایندگی دارد و این کشور مهم حاشیه خلیج فارس را به عنوان یک ایستگاه نظارتی مهم انتخاب کرده است. اما ترکیه، از سال ۲۰۰۵ میلادی، تلاش گسترده ای انجام داد تا ناتو، با قطر نیز رابطه خوبی برقرار کند. این تلاش نتیجه داد و چندی پیش قرارداد تاسیس دفتر نمایندگی قطر در بروکسل و در نزدیکی قرارگاه مرکزی ناتو، امضا شد و عبدالرحمان بن محمد الخلیفی، به عنوان رئیس هیئت نمایندگی قطر در ناتو در بروکسل مستقر شد.

ترکیه در آستانه هفتاد سالگی عضویت ناتو

فقط چند ماه به هفتاد سالگی عضویت ترکیه در پیمان نظامی ناتو زمان باقی مانده است. در چند سال اخیر و به ویژه در میان طیف محافظه کاران و ملی گرایان، رفته رفته این ایده و اندیشه شکل گرفته که اساساً عضویت در ناتو، برای ترکیه نه تنها سود و آورده ای نداشته، بلکه موجب آن شده که نفوذی های امنیتی ناتو تحت عنوان شبکه های مخوف و مخفی گلادیو، در بسیاری از سازوکارهای نظامی و امنیتی ترکیه، نفوذ کنند و بر سرنوشت این کشور اثر بگذارند. این افراد، توصیه می کنند که ترکیه به شکل  قدرتمندانه و با قاطعیت، از ناتو بیرون بیاید و بیشتر حول محور استقلال دفاعی و رفاقت با شرق، پیش برود، اما سران حزب عدالت و توسعه، چنین دیدگاهی ندارند.

در چند ماه گذشته، علاوه بر ژنرال خلوصی  آکار وزیر دفاع، خود رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و مولود چاووش اوغلو وزیر امو خارجه نیز بارها اعلام کرده اند که ترکیه در ناتو می ماند و جایی ندارد برود. بنابراین چنین به نظر می رسد که ایده و پیشنهاد خروج از ناتو، نمی تواند در ترکیه، طرفداران چندانی به دست بیاورد.

به باور طرفداران تداوم حضور در ناتو، ادامه این همکاری، به معنی ماندن ترکیه در مدار غرب است و اگر چنین چیزی نباشد، نه تنها توجه و اعتنای آمریکا و اتحایه اروپا به ترکیه کاسته خواهد شد، بلکه در میدان عمل، دست و پای ارتش ترکیه بسته می شود و نمی تواند تحرک برونمرزی یا سودای قلمروگشایی داشته باشد.

به عبارتی روشن، ترکیه برای تداوم حضور در عراق و سوریه، اشتیاق برای حضور در خلیج فارس با تکیه بر پایگاه قطر، استفاده از پایگاه نظامی بزرگ خود در سومالی و تحرک در لیبی، تونس، شرق مدیترانه و همچنین قفقاز و آسیای میانه، به شدت وامدار استفاده از شناسنامه ناتویی است و در این پیمان خواهد ماند. اما تداوم حضور ترکیه در ناتو، مانع از گسترش دامنه اختلافات نیست.

همین حالا هم ترکیه با سران ناتو در مورد مسائل حیاتی و مهمی همچون سامانه دفاعی اس ۴۰۰ و همچنین جنگنده های اف ۳۵ و نیز مسائل مرتبط با قبرس، یونان، رژیم صهیونیستی اسرائیل، لیبی و تحرک در شرق مدیترانه، اختلاف نظر دارد و از منظر سیاسی نیز، تاب و توان تحمل روابط گرم ترکیه و روسیه برای آمریکا و سران ناتو پایین آمده است. در نتیجه رسیدن ترکیه و ناتو به سطحی ایده آل و زرینی از روابط و تعامل دفاعی و امنیتی، ارتباط و انطباق چندانی با واقعیت ها ندارد.

در پایان باید گفت: اهداف ناتو برای مداخله در حوزه هایی همچون عراق و سوریه، حمایت از اعضای اروپایی یعنی یونان و قبرس در شرق مدیترانه و همچنین نگرش به روسیه، مجموعاً فضایی به وجود می آورد که تنازع منافع بین ترکیه و ناتو، روز به روز بیشتر و بیشتر خواهد شد.