خانواده در سیره پیامبر(ص)

به گزارش حلقه وصل، دومین نقش یک زن(نقش اول او فرزندی برای والدین است)، نقش همسر داری است.با نگاهی به سیره و منش پیامبر(ص) شاهد هستیم که با ظهور دین اسلام در امر خانواده یک انقلاب بسیار مهم فرهنگی رخ داد. در سیره پیامبر اسلام شاهد یک سری الگوها و  تدابيری هستیم که از يک سو به منظور اصلاحات فرهنگي در قالب بيان اهميت ازدواج، نفي تک زيستي و عزوبت، تقويت ايمان به حمايت الهي و افزايش اميد به آينده و کم کردن نگراني‌هاي اقتصادي جوانان دنبال مي‌شود، از سوي ديگر خانواده‌ها و اولياي امور به زمينه‌سازي ازدواج جوانان فراخوانده مي‌شوند و مهمترین نکته اینکه به آسان‌سازي ازدواج تأکيد مي‌گردد. نوشتار پیش رو، موضوع تشکیل خانواده را با نگاهی به الگو برداری برای زنان امروز مورد بررسی قرار می دهد.

با نگاهی موشکافانه به سطور فوق کاملا واضح و مشخص است که در مسئله تشکیل خانواده سه مسئله اساسی و راهبردی مورد توجه دین قرار گرفته است:

-فرهنگ سازی برای ازدواج و نفی تجرد

-نفی نگرانی های اقتصادی جوانان در امر ازدواج

-تاکید بر خانواده بر آسان گیری ازدواج

 امروزه با نگاهی به چگونگی شکل گیری ناهنجاریهای اجتماعی و اخلاقی در جوامع اسلامی از یک سو وافزایش سن ازدواج دختران و پسران، طرح مشکلات اقتصادی بواسطه خواسته های نابجا و سختی گیری خانواده ها در امر ازدواج از سویی دیگر، به این رهیافت میرسیم که این امرناشی از عدم توجه نهادهای تاثیر گذار از جمله نهاد خانواده ها به آموزه های دینی و سیره نبوی و خاندان اهل بیت(ع) می باشد. امروزه که جوامع اسلامی با ناهنجاریهای اخلاقی مواجه می باشند لازم است بار دیگر این آموزه ها را مورد توجه قرار دهد و از آن الگو برداری کنند.در ادامه بر اساس شاخص های مطرح شده در سیره پیامبر(ص) برای ازدواج، بحث فوق را مورد بررسی قرار می دهیم؛

1-    فرهنگ سازی و توجه به امر مقدس تشکیل خانواده

از پیامبر(ص) روایت شده است که «در اسلام هيج بنياني در نزد خداوند دوست داشتني‌تر از تزويج نيست.» و یا در جای دیگر می فرمایند«هرکس که دوست دارد خداوند را در حالي که پاک و مطهر است ملاقات کند بايد در حالي که زوجي اختيار کرده است به ملاقات خداوند بشتابد.» احادیث بی شماری درباره اهمیت این موضوع وجود دارد.اما آنچه بسیار قابل توجه و تامل است اینکه دختران در انتخاب شریک زندگی خود به دنبال چه معیارهای باید باشند؟ زیبایی، ثروت، شغل های بسیار مهم...معیارهای نیستند که در اسلام و سیره نبوی بدانها به عنوان معیار توجه شده باشد. گرچه ثروت و شغل ...برای گذران زندگی و تامین مایحتاج ضروی می باشد ولی جز اساس انتخاب همسر نیست. در نگاه و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت (ع)معیارها چیست؟ ملاک مورد توجه دین، نجابت و دیانت است.

بنابراین استملاک قرار دادن نجابت و دینداری در تشکیل خانواده نشانه اصول گرایی ومکتبی اندیشیدن ومکتبی عمل کردن است اگر کسی مسلمان ومومن است ودر ازدواج دنبال همتا وهم شان وکفو می گردد لابد می داند رمز ونشانه آن همتایی است ومومن کفو مومن است وزنان پاک وعفیف لایق مردان با تقوا وپاکند.

براساس چنین نگاهی است که حضرت رسول در این باره می فرمایند:  «هرگاه کسي که از اخلاق و دينش رضايت داريد براي ازدواج به درگاهتان آمد به وي همسر دهيد و گرنه (سخت‌گيري در ازدواج) سبب فتنه و فسادي بزرگ در زمين خواهد شد.» یا در جایی دیگر می فرمایند: «براي نطفه‌هاي خويش فردي مناسب اختيار کنيد؛ به هم شأن خود دختر دهيد و از آنان دختر بگيريد.»

2-ازدواج و افزایش روزی

در عصر پیامبر(ص) عده ای به علت فقر اقتصادی از ازدواج کردن کناره گیری می کردند مسئله ای که امروزه ای یکی از دلایل اصلی جوانان برای دوری از ازدواج می باشد. در این باره روایاتی از حضرت وجود دارد که گویا پیامی برای جامعه امروز ما می باشد: «کسي که ازدواج را به خاطر ترس از تنگدستي ترک کند به خداوند سوءظن نموده است چرا که خداوند می فرماید: اگر فقير باشند از فضل خود بي‌نيازشان خواهم نمود.» «خانواده تشکيل دهيد که موجب افزايش روزي است.»

در این باره مصادیق بی شماری در تاریخ وجود دارد از جمله اینکه  زمانی که حضرت زینب با عبدالله ازدواج کرد، عبدالله از لحاظ اقتصادی وضع بهتری داشت اما در عین حال دست کرم و بخشش بسیار داشت که در این باره روایت ها و گزارش های بسیاری وجود دارد. نکته جالبتر در این مسئله این است که با ازدواج ایشان با حضرت زینب(س) نه تنها اوضاع اقتصادی و مالی ایشان بدتر نشد بلکه با حضور مبارک حضرت زینب(س) روز به روز نیز بهتر و پر رونق تر گردید.چرا که حضور یک فرد دیگر در زندگی منجر به تلاش و اهتمام پیشتر برای ساختن یکزندگی بهتر می گردد.

3-تشویق به کمک در امر ازدواج

اقدام های خیر و نیکوکارانه همواره در تمام جوامع حتی جوامع غیر دینی مورد تحسین قرار می گیرد و کمک به شکل گیری بنیان خانواده که خود عامل بسیاری مهمی در جلوگیری از بزهکاری ها می باشد در موارد مختلفی در سیره پیامبر(ص) بازگو شده است.خوشبختانه امروزه در جامعه اسلامی خودمان نیز کسان بیب شماری یافت می شوند که از سرمایه های مادی و معنوی خود در راستای این سنت نیکو استفاده می کنند، با این حال همچنان نیازمند توجه های بیشتری به این موضوع است.

4- مهریه های سبک

مهریه حق زن می باشد و در اصل آن هیچ مشکلی وجود ندارد و اسلام بر این حق صحه می گذارد. ولی نکته ای که باید بدان توجه کرد این است که آیا در تعیین مهریه باید به توان مالی شوهر توجه کرد یا نه؟ آیا مهریه های سنگین که امروزه در جامعه مرسوم شده تضمینی برای بنیان خانواده و تداوم آن می باشد. پیامبر(ص) با بهترین و کوتاه ترین جمله به این مسئله واکنش نشان می دهند و می فرمایند: «بهترين زنان آنست که مهريه‌اش سبک‌تر باشد.»

چگونگی حفظ کیان خانواده

اختلاف نظر و سلیقه همواره امری طبیعی در درون خانواده ها می باشد؛ با این حال باید دقت کرد که این اختلاف ها افزایش و منجر به تنش های عمیق در درون خانواده و در ارتباط بین زن و شوهر نگردد و این مسئله ای است که دین مبین اسلام بدان توجه کرده و الگوهای عملی و رفتاری بسیاری را می توان در این باره مشاهد کرد که زندگی حضرت زینب(س) نمونه بارز آن می باشد.

آنچه در این باره بسیار مهم می باشد این است که زن در کنار مرد باید تلاش کند که تنش های موجود را که بینان خانواده را نشان گرفته به حداقل برساند، و مانع از این بشود که امر طلاق رخ دهد. با نگاهی به سیره زینب(س) و الگوهای رفتاری حضرت مشاهد می کنیم که تقويت بنيان‌هاي اخلاقي مهمترین عامل در حفظ کیان خانواده را از سوی طرفین می باشددر ادامه به نمونه های از سیره پیامبر(ص) در این باره اشاره خواهیم کرد. نمونه های که اگر زنان و مردان جامعه در دنیای امروز هم بدان تمسک جویند خواهند دید که چگونه آموزه ای دینی که در سیره عملی و رفتاری پیامبر(ص) متجلی شده بنیان خانواده آنها را مستحکم خواهد ساخت.

1. مدارا به جای سخت گیری

پیامبر(ص)، زنان و مردان را سفارش می کند که در رفتار و برخورد با یگدیگر سعه صدر داشته و با مدارا با یکدیگر برخورد و رفتار کنند: «هرکس که با تساهل، نرمي و راحتي رفتار نمايد خداوند بر آتشش حرام گرداند.»

2. تبعیت زن از مرد

یکی از مشکلات امروزی در جوامع اسلامی که در دوره حیات پیامبر(ص) هم وجود داشت نسبت بدگمانی برخی از مردان به زنان و همسران خود بود. حضرت در احادیث مختلفی بر زنان توصیه می کند که زمینه این گمان بد را از بین ببرند: «حق مرد بر زن آن است که... بدون اذن شوهر از خانه خارج نشود و کسي را که شوهرش خوش ندارد به منزل داخل نکند.»

3.تاکید به حفظ غرور مرد

به دنبال هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه، برخی از مهاجرین با مشکلات مالی بسیاری مواجه شده بودند و در برخی موارد نمی توانستند نیازهای خانواده خود را تامین کنند. امروزه هم به علت مشکلات اقتصادی بسیاری از مردان در تامین و خواسته های همسرانشان با مشکلات زیادی رویرو می گردند که همه تلاش خود را به کار می برند ولی گاهی مواقع به علت ناتوانی در مقابل اهل خانه سرخورده و شرمنده می شوند. پیامبر(ص) با درک این پدیده در دوره خود و برای آیندگان در این باره در حدیثی ارزشمندی به دختر خود سفارش می کند:«دخترم، از همسرت چيزي مخواه مگر آنکه او خود براي تو آماده کند»

4. بخشنده و گذشت

بخشنده گی و گذشت یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در سیره پیامبر(ص) برای استحکام خانواده بیان شده است. در این باره تاکید پیامبر(ص) بر این است که گذشت را در سرلوحه کارهای خود قرار دهید و با کمترین اختلافی بنیان خانواده را از هم نپاشید چیزی که امروزه خانواده ها باید بدان توجه زیادی داشته باشند. «بدترين زنان شما کساني‌اند که... هيچ عذري را از همسر نمي‌پذيرند و خطايي از وي را نمي‌بخشند»

پی نوشت ها:

پايدار، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه «مجموعه کلمات قصار حضرت رسول اکرم6»، سازمان انتشارات جاويدان، تهران، چاپ دوم، 1376، ح 1131 ؛ ح 1132

 علامه مجلسى‏، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامية، 1363 ، ج 43، ص 31 ؛ حرعاملی، همان، ح 25463

حرانی، ابی محمد علی بن حسین بن شعبه، تحف العقول،احمد جنتی عطایی، [بی جا]، انتشارات علمیه اسلامیه بازار شیرازی، [بی تا] ، ص65

حر‌عاملي، محمد‌بن‌الحسن، وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، قم، 1374، ح 24901

نوري، حسين، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البيت:، لاحياء التراث، بيروت، 1408  ، ج 14، ص 162