تهران: افخمی: فیلم‌های علی حاتمی بهترین نمونه‌های حیا و نجابت ایرانی

به گزارش حلقه وصل، برنامه سینمایی «هفت» شب گذشته در بامداد شنبه 15 آبان ماه با موضوع سینمای هویتی- تاریخی روی آنتن زنده شبکه سه سیما رفت.

بهروز افخمی در ابتدای این برنامه درگذشت محسن سیف و منصور پورحیدری، از پیشکسوتان نقد سینما و فوتبال را تسلیت گفت.

تلویزیون مردم را بدعادت کرده است

«هفت» در ادامه میزبان سیدضیاءالدین دری، کارگردان سینما و تلویزیون بود تا با او درباره سینمای هویتی-تاریخی گفتگو کند. دری با اشاره به تاثیر پدرش بر فیلم هایش گفت: ایده چند فیلمم از پدرم بود. او در اواخر عمرش به من می گفت دنبال «کیف انگلیسی» برو، می گیرد!

دری درخصوص علت کم رونق بودن ساخت فیلم تاریخی در سینما گفت: در سینمای تاریخی پژوهش و جزییات مهم است و همین ریتم تولید را پائین می آورد و پرخرج می شود. از سویی تلویزیون مردم را بدعادت کرده است به گونه ای که گمان می کنند حتما باید فیلم تاریخی را از قاب تلویزیون دید و نباید برای آن پول داد. فروش فیلم های آپارتمانی روی پرده سینما هم فیلمسازان را ترغیب کرده به جای تحمیل هزینه و انرژی زیاد، راحت تر فیلم پرفروش بسازند.

فیلم تاریخی را نمی توان با سفارش ساخت

کارگردان «کیف انگلیسی» ادامه داد: ابتدا باید بستر مادی فیلم تاریخی را فراهم کرد. فیلم تاریخی را نمی توان با سفارش ساخت. باید از درون فیلمساز بجوشد. امروز اولا امکان مادی تولید فیلم تاریخی وجود ندارد. ثانیا ترس ساخت فیلم تاریخی وجود دارد.

وی افزود: من سال گذشته پروانه ساخت فیلم تاریخی را گرفتم. اما از ردیف حمایت های فارابی در مسئله مادی بیرون آمد و همین سبب شد که متوقف شود. در حال حاضر جز حمایت دولت برای ساخت این فیلم ها راهی نیست. در آخرین نمونه این فیلم ها «یتیم خانه ایران» نیز با حمایت دولت تولید شده است.

این کارگردان درخصوص علت اقبال کمتر مخاطبان به فیلم «کلاه پهلوی» بیان داشت: سریال «کیف انگلیسی» تنها 3 ثانیه ممیزی شد. هر آنچه روی کاغذ تفاهم کردیم، پخش شد. اما در «کلاه پهلوی» 300 دقیقه سانسور شد. لذا تمام بزنگاه های فیلم بهم ریخت. اساسا موفقیت یک سریال نظیر «کیف انگلیسی» ممکن نیست. چون اساسا ذائقه ها، سلایق و انتخاب مردم تغییر کرده است. آن فیلم آن زمان 80 میلیون مخاطب داشت. اگر امروز شما فیلمی با این میزان مخاطب ادعا کنید می سازید، باید 60 میلیارد تومان دستمزد بدهند. درست شبیه این است که شما کسی را رئیس جمهور کنید. برای اینکه آن زمان ماهواره یا شیوه های نوین ارتباطات اجتماعی نبود و ذائقه ها انقدر دستخوش تغییر نبود.

«کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» در ابتدا سینمایی بودند!

دری با اشاره به آنکه گرایشم به سینماست، افزود: من از سینما به تلویزیون آمدم. هم «کیف انگلیسی» و هم «کلاه پهلوی» هر دو در ابتدا سینمایی نوشته شدند اما بعدا به تلویزیون تن دادم چون تولید چنین فیلم هایی در سینما ممکن نبود. ما در سریال سازی و سینما در دنیا استثنائیم. با توجه به خطوط قرمزی که در کشورمان داریم، کار برای ما بسیار سخت تر می شود. باید بسیار فسفر بسازیم. تولید درام هایی بدون ورود به خطوط قرمز و سالم بسیار سخت است.

چرا درباره کشورهای تحت نفوذمان فیلم نمی سازیم؟

وی ادامه داد: در حوزه فرهنگی خارج از مرزهای فعلی کم کار کرده ایم. امروز سوریه، لبنان و... کشورهایی تحت تاثیر و نفوذ ما هستند اما دربارش فیلم نمی سازیم. اول از همه باید اطلاعات نویسنده و فیلمساز ما بسیار روزآمد و بروز باشد. الان تنها چیزی که درباره سوریه بدان آگاهیم و فکر می کنیم، مسئله «مدافعان حرم» است که خیلی هم خوب است. اما سوژه و موضوع دیگری نداریم. اگر مسئولین ما اجازه دهند و بفهمند درام عین خود جنس نیست و باید دست کارگردان را برای خلق درام باز گذاشت، حتما شاهد تولید آثاری درباره این مسائل خواهیم بود.

وی خاطرنشان کرد: یک بخش از مشکل نیز به کمبود اطلاعات باز می گردد. سرمایه و وقت زیادی بر روی پژوهش فیلم گذاشته نمی شود. ایده کارگردان یا براساس شنیده و مطالعه شخصی اش است یا اصرار به بیان حرف خود در یک مسئله. به طور مثال درباره زندگی امام موسی صدر، سابقه حضور او در ایران و لبنان و امروز ظهور و بروز حزب الله لبنان اتفاقی نیافتاده است. و چون عقب هستیم و تاکنون تولیدی نداشته ایم، وقتی کسی بخواهد تولیدی در این زمینه بکند فکر می کنیم همین یک اثر خواهد بود و باید به همه چیز پاسخ داد. و این به همان امکان مادی ما باز می گردد.

ادای دین سینمای پیش از انقلاب به تاریخ

دری با اشاره بدان که ما قبل از انقلاب بالغ بر 48 فیلم در حوزه تاریخی ساختیم افزود: در آن مقطع دولت تنها در 3 فیلم برای تولید دخالت کرده است. بنابراین با این نگاه باید بگوییم سینمای فقیر آن دوران به تاریخ رفت و با خود رشد می کرد.

این کارگردان درخصوص فیلمهای تاریخی در سینمای آمریکا نیز بیان داشت: سینمای آمریکا از زمانی که تدوین آغاز می شود از همان فیلم های 15 دقیقه ای تا «تولد یک ملت» هالیوود به سمت تاریخ رفت و همان موقع برای مردم آمریکا جذاب بود. هرچند یهودیانی که وارد سینمای آمریکا شدند دستورالعمل های خود را در تاریخ دنبال می کردند و اگر سیر حرکت یهودیان را در سینما آمریکا دنبال کنید، یک سیر بسیار دقیق و عمیق است. اما برخلاف آمریکا در ایران فیلم ساختن از شخصیت ها و وقایع تاریخی بسیار سخت است. من می توانم درباره محبوب ترین شخصیت معاصر ایران امام خمینی (ره) حرف بزنم اما اگر درباره او فیلم بسازم هرکسی ممکن است به من اتهام بزند، چون فضای گفتاری با بصری متفاوت است. الحمدلله نمایش فیلم هایی نظیر «محمد رسول الله» در 300 سالن ترکیه اتفاقات مبارکی است که باید تداوم یابد.

بهروز افخمی در ادامه با مجید توکلی و پدرام شریفی، کارگردان و بازیگر فیلم سینمایی «متولد 65» به گفتگو نشست. مجید توکلی، کارگردان فیلم در ابتدای صحبت هایش درگذشت محسن سیف از منتقدان پیشکسوت سینما را به اهالی سینما تسلیت گفت و برای نیما طباطبایی، کارگردان جوان آرزوی سلامتی کرد.

«متولد 65» یک فیلم آپارتمانی نیست

توکلی ادامه داد: قصه «متولد 65» در یک آپارتمان شکل می گیرد و درباره یک آپارتمان است، اما یک فیلم آپاراتمانی نیست. «متولد 65» از آنجایی شکل می گیرد که صفحات مجازی در میان جوانان ما رشد بسیاری کرده است و همین موضوع سبب شده است که برخی جوانان خود را به گونه ای دیگر و غیرواقعی جلوه دهند. قصه درباره آرزوی زندگی کردن در یک آپارتمان لوکس درجه یک است.

وی ادامه داد: گروه همراهی داشتیم و کل فیلم در 35 جلسه تصویربرداری شد. پدرام شریفی و هنگامه حمیدزاده به عنوان زوج اصلی فیلم، با فیلمنامه و فضای فیلم به خوبی آشنا بودند و تعامل خوبی شکل گرفت. در ابتدا این ایده با آقای میرکریمی مطرح شد و قرار بود تهیه کننده باشند اما بخاطر مشکلاتی که داشتند نشد و خودشان آقای عسگرپور را معرفی کردند و ایشان از طرح استقبال کردند.

کارگردان «متولد 65» افزود: شروع اکران ما همزمان شد با آغاز اکران خارجی «دراکولا» که آقای سرتیپی در انگلیس بودند. لذا با مشکلاتی همراه شدیم اما خداروشکر تاکنون علی رغم اکران در گروه آزاد و بدون سرگروه و بیلبورد و تبلیغات خاص، تاکنون موفق بودیم.

صداقت، علت موفقیت «متولد 65»

در ادامه پدرام شریفی، بازیگر اصلی این فیلم نیز بیان داشت: من فکر می کنم علت موفقیت فیلم در میان مخاطبان، صداقت و روراستی قصه فیلم است. ما باید در بازی خود مرزی را پیدا می کردیم که نه شوخی های لوسی و زننده ای باشد و نه خیلی جدی. لذا باید در عین جذابیت برای مخاطب به گونه ای رفتار کنم که در دقیقه 60 فیلم نیز به حرف جدی من نیز نخندد. همین باعث می شد بازی ما سخت شود.

در ادامه مجید توکلی درخصوص بازیگران فیلم گفت: به غیر از بازی زوج اصلی فیلم، از بازی علیرضا استادی بسیار راضی هستم و حضور درجه یکی در فیلم ما داشتند و حال ما و تماشاگر را خوب کردند. ضمن اینکه از حضور افتخاری خانم نعمتی هم ممنونم.

فیلمی با بودجه 600 میلیون تومانی!

توکلی با بیان آنکه تولید این فیلم در حدود 600 الی 700 میلیون تومان خرج برداشته است، ادامه داد: من خیلی خوشحالم که فیلمم در گروه آزاد و بدون سینمای سرگروه اکران شده است و در همین فرصت کم بدون سوپراستار و تبلیغات، تاکنون به 7 سانس فوق العاده رسیده است و امیدوارم نهضت فیلم سازی ارزان باید در ایران جا بیافتد.

در ادامه بهروز افخمی بیان داشت: اینکه فیلمی با این هزینه کم ساخته می شود خیال آدم را هم در اکران راحت تر و موفقیت را در دسترس تر می کند. شما بدون تبلیغات و با سالن های کم شروع کردید و اگر بسیاری از فیلم های اول درصف اکران چنین شرایطی داشتند شاید با اکران در این فصل هم به تعیین هزینه خود می رسیدند. متاسفانه برخی از فیلمسازان جوان ما در انتظار یک شرایط اکران فوق العاده با 30 سالن و یک سرگروه خوب، احتمالا اصلا فیلم شان اکران نشود. اما به نظرم اگر مثل شما حاضر به شروع اکران شوند و به معرفی فیلم خود بپردازند، به زودی سانس های خوبی هم به آنها داده می شود.

پیشنهادهای بازی جدید با نمایش فیلم هایم

پدرام شریفی نیز بیان داشت: اینکه همواره کارگردانان و تهیه کنندگان در انتخاب بازیگر به دنبال گزینه های از پیش تضمین شده هستند، بخشیش به این خاطر است که آن کارگردان یا تهیه کننده به کار خود ایمان ندارند و می ترسند از اینکه فیلمنامه بدون بازیگر مطرح جواب دهد. اما خداروشکر در این فیلم این فرصت داده شد. بعد از نمایش فیلم هایم «سیانور» و «متولد 65» در همین چند روز اخیر پیشنهادهایی برای بازی در فیلم جدید داشته ام اما هنوز قراردادی امضا نکرده ام. فعلا امسال «هجوم» را با شهرام مکری بازی کردم.

لزوم حمایت از سینمای قصه گو و مردمی

مجید توکلی: خداروشکر می کنم که فیلم در این شرایط در حال اکران است و امیدوارم از سینمای قصه گو باز هم دفاع شود و پشتش بایستند. این روزها که با مردم به تماشای فیلم می نشینم حس خیلی خوبی به من دست می دهد و امیدوارم فیلم بعدی ام هم در همین مسیر قرار گیرد. فهمیدم که فیلم قصه گو و برای مردم باید ساخت.

علی حاتمی جلوتر از سینمای ملی

«هفت» در بخش میز نقد خود به نقد و بررسی آثار مرحوم علی حاتمی با حضور مسعود فراستی و جواد طوسی، منتقد سینما پرداخت. جواد طوسی درخصوص آثار حاتمی گفت: علی حاتمی اولین فیلمسازی بود که جلوتر از عنوان «سینمای ملی» خود به ارزش های خانواده، ملیت و... وفادار بود و به سراغشان رفت. جامعه ای که مدرنیستم را به شکل غلط می خواست تجربه کند بدش نمی آمد که سنت را معنای متفاوتی ببخشد، اما در کلیت آثار علی حاتمی سنتی را می بینیم که متفاوت از این است.

وی افزود: سینمای علی حاتمی متمایل به ادبیات منظوم و شیوه دیالوگ نویسی او خاص بود. حاتمی تعلق خاطر به تئاتر نیز داشته است. حاتمی در مقایسه با بیژن مفید فیلمسازیست که دغدغه امروزی بودن را ندارد و ویژگی اقلیمی بودن در کارهای او بارز است.

علی حاتمی مصداق سینمای ملی

مسعود فراستی نیز بیان داشت: مصداق سینمای ملی اساسا علی حاتمی است. منتها این بحث تقلیل گرایانه ای برای این مصداق است. آیا وقتی از سینمای ملی حرف می زنیم یعنی اینکه اگر فیلمی سینمای ملی نباشد، ابدا سینما نیست؟ اصلا اینطور نیست.

این منتقد افزود: آیا ایرانی بودن فیلمساز و فیلم را در دوره معنی ساختن کافیست که بگوییم سینمای ملی است؟ اگر این چنین باشد تمام فیلم هایی تولید شده در این مرز و بوم ملی است. آیا این ملی بودن تنها از ادبیات و سنن نمایشی در می آید؟ آیا یک پوسته ظاهری است؟ یعنی از سفره، زورخانه و ... می آید؟ چیزی که در فیلم های علی حاتمی ست. این چیزها پوسته ظاهری ست که باید باشد اما به تنهایی ابدا سینمای ملی نمی دهد.

«طوقی» تا حدودی به فرم می رسد

فراستی ادامه داد: به نظرم اگر فرم نداشته باشیم نه سینمای دینی داریم و نه سینمای ملی. فرم، تجیمع اشیاء یا تکنیک نیست. من به نظرم در فیلم «طوقی» تا حدودی در فضا و لوکیشن به فرم اینجایی می رسیم.

فیلم های علی حاتمی بهترین نمونه های حیا و نجابت ایرانی

در ادامه بهروز افخمی اظهار داشت: «طوقی» انقدر فیلم خوبی ست که به نظرم یک نفر باید دوباره آن را بسازد. البته من که جرات ندارم این کار را بکنم. حیا و نجابت ایرانی در این فیلم بسیار خوب است. اصلا هیچ کس مثل علی حاتمی، حیا را به خوبی درنیاورده است. «دلشدگان» در موسیقی و آهنگ به خوبی این حیا را ایجاد می کند.

فراستی ادامه داد: «سوته دلان» هم از فیلم های منتخب من از حاتمی بود اما دوباره الان که آن را دیدم اداهای فیلم مرا اذیت کرد. مخصوصا بهروز وثوقی.

طوسی نیز بیان داشت: دو دوره اصلی در فیلمسازی علی حاتمی وجود دارد، در دوره اول قصه بسیار محوریت دارد و در دوره دوم همه چیز بیشتر اپیزودیک است. ضمن اینکه مضامینی که علی حاتمی انتخاب می کرد که در دوره دیگری از وضعیت کشور به خطوط قرمز تبدیل می شد. فیلم هایی مثل «خواستگار» و ... اصلا امروز قابل نمایش نیست.

«خواستگار» نمونه یک فیلم فارسی

فراستی: فیلم «خواستگار» را من دوباره دیدم، به شدت فیلم بد و «فیلم فارسی» است. جای دوربین، قاب ها، کات ها، زوم ها، کاراکترها و... به شدت فیلم فارسی است. چیزی که در «خواستگار» نیست علی حاتمی «طوقی» است. نمی توان با المان های فیلم فارسی به مبارزه با فیلم فارسی رفت! وجه عارفانه را در آثار حاتمی اصلا نمی فهمم. از چه زمانی شروع می شود و چگونه ادامه می یابد.

وی افزود: من تنها در «طوقی» علی حاتمی فرم را با آدم های متناسب و درست با روح و حس و حال بجا می بینم با یک سمفونی واحد و متحد، اما آثار دیگر این کارگردان به شدت تکنیکال هستند.

در ادامه افخمی پرسید: اگر این چنین است پس چطور ما نمی توانیم فیلم های دیگر او را فراموش کنیم؟ اگر فرم ندارند حس و روح آنها را چگونه دریافت کرده ایم؟

فراستی پاسخ داد: وقتی شما با تاریخ به مثابه تاریخ معین کار می کنی، نباید بخش هایی از آن را تکه تکه کنی و حرف خود را بزنی. این جعل و نگاه ارتجاعی به تاریخ است. تو می توانی از تاریخ الهام بگیری، اما وقتی تاریخ را به مثابه مستند می نگری، باید بدان پایبند باشی اما علی حاتمی در «هزاردستان» خلاف این عمل می کند.

فیلم هایی مبتی بر حس و غریزه

نهایتا طوسی بیان داشت: فیلم های علی حاتمی مبتنی بر حس و غریزه خود او -نه عقلانی- یک نگاه کولاژگونه دارد. این نگاه کولاژگونه ممکن ست تو را اذیت کند و من را خشنود کند.

فراستی نیز نهایتا گفت: علاقه علی حاتمی نوستالژی است و بدترین نوستالژی علی حاتمی «مادر» است.

برنامه سینمایی «هفت» هر هفته جمعه شب ها با اجرا و سردبیری بهروز افخمی روی آنتن شبکه سه سیما می رود.