به گزارش حلقه وصل، افزایش گرایش ایرانیان به مصرف چای وطنی در سال‌های اخیر، چشم‌اندازی روشن پیش روی ارتقای تولید این محصول استراتژیک و احیای باغات متروک ترسیم کرده است.
وقتی عطر بوته‌های چای که بر تن گیلان زمین، گستره‌ای سبز نقش زده به آرامش آدم‌ها و هُرم دلپذیر برآمده از استکان‌ها و فنجان‌های چای پیوند می‌خورد، می‌توان به رونق صنعت چای در کشور امیدوار بود. سال‌ها است که تنهایی و هم‌نشینی‌ها، اندوه و شادی ایرانیان با طعم چای درهم‌آمیخته و بی‌تردید گام برداشتن به سمت خودکفایی در این محصول راهبردی، وظیفه‌ای است که نمی‌شود بر آن چشم بست.
مدت‌ها حکایت افول ستاره چای ایرانی با رنج چای‌کاران، متروک ماندن باغ‌ها، پر شدن بازار از قوطی‌ها و جعبه‌های رنگارنگ چای خارجی روایت‌شده است، اما در چند سال اخیر تلاش شد چای ایرانی به جایگاه اصلی خویش بازگردد. اکنون هرچند بخشی از این مسیر پیموده شده اما دستیابی به این هدف آسان نیست و همچنان نیازمند عزم و اراده جدی و تلاش بسیار است.
بر اساس آمار حدود ۵۰۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در صنعت چای کشور مشغول به فعالیت هستند. بی‌تردید رونق این صنعت در کشور به ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد به‌ویژه در استان‌های گیلان و مازندران، کاهش خروج ارز از کشور و ممانعت از تغییر کاربری اراضی زیر کشت چای خواهد انجامید.
ضرورت افزایش کیفیت چای / اهمیت توجه رسانه‌ها
مشاور فنی صندوق چای کشور از افزایش گرایش ایرانیان به مصرف چای داخلی و موفقیت اکثر کارخانه‌داران در فروش چای تولیدی خویش در ۴ سال اخیر خبر داده و اظهار می‌کند: برای افزایش رغبت ایرانیان به مصرف چای داخلی باید کیفی سازی در کارخانجات صورت بگیرد. درواقع برای تولید چای کیفی ابتدا باید ماده اولیه خوبی داشته باشیم و این با اجرای عملیات بهزراعی که دربرگیرنده مواردی چون هرس مناسب، اصلاح باغات، مبارزه با آفات، آماده‌سازی زمین و مکانیزاسیون است، میسر می‌شود اما این ۵۰ درصد از موضوع را شامل می‌شود و در مرحله بعد باید به بهبود فرآوری در کارخانه چای توجه کرد.
سید عبدالله میرحسینی مقدم با اشاره به اینکه در کارخانه‌هایی که دارای برند هستند، کارشناس چای‌ساز بر همه مراحل تبدیل برگ سبز چای باکیفیت به چای خشک نظارت دارد، می‌افزاید: باید توجه داشت که وجود یک کارشناس خبره در کارخانه‌های چای ضرورت دارد، چراکه ممکن است برگ سبز درجه‌یک هم به کارخانه تحویل دهیم ولی در چای سازی موفق نباشیم؛ از سوی دیگر ممکن است برگ سبز مقداری ضعیف باشد اما می‌توان با تلاش یک کارشناس توانمند و به‌کارگیری بهترین روش‌ها، چای خشک مناسبی تهیه کرد.
وی به بازارپسند بودن چای ایرانی در کشورهای اروپایی اشاره کرد و ادامه می‌دهد: هم‌اکنون ۳۰ تا ۴۰ درصد از بیش از ۱۶۰ کارخانه که مشغول به فعالیت هستند دارای چای کیفی به معنای واقعی هستند البته بقیه کارخانه‌ها هم تولیداتشان به‌گونه‌ای است که محصولشان به فروش می‌رسد اما این محصول تولیدی طوری نیست که در سبد خانوارهای ایرانی قرار گیرد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه معرفی چای ایرانی و نهادینه ساختن فرهنگ مصرف چای داخلی نیازمند توجه رسانه‌ها به این موضوع است، یادآور می‌شود: تبلیغات مؤثر برای چای ایرانی در مسیر تحقق «جهش تولید» در این عرصه بسیار تأثیرگذار است.
وی با تأکید بر اینکه توجه رسانه‌ها به‌ویژه صداوسیما به چای داخلی می‌تواند نقش مهمی در معرفی این محصول به مردم و افزایش گرایش مصرف‌کننده داخلی به چای ایرانی داشته باشد، ادامه می‌دهد: ویژگی‌های چای ایرانی باید به مردم معرفی شود. حسن چای تولید داخل این است که سم در باغات چای ما مصرف نمی‌شود. مصرف کود هم در باغات چای به‌صورت بهینه مصرف می‌شود البته نمی‌توانیم بگویم چای ایران کاملاً ارگانیک است چون این واژه تعریف مخصوص به خود را دارد اما سالم و خوش‌نام است.
استاندارد سازی کارخانجات
این محقق بر اهمیت استانداردسازی کارخانجات چای تأکید کرده و بیان می‌کند: هم‌اکنون حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کارخانجات ما به تولید چای استاندارد می‌پردازند اما این عدد باید در دو سال آینده به بیش از ۷۵ درصد برسد تا دغدغه‌ای برای فروش چای خشک ایرانی وجود نداشته باشد.
وی همچنین با بیان اینکه حدود ۲۱ هزار هکتار مساحت مفید سطح زیر کشت چای وجود دارد، اظهار می‌کند: امیدوارم در پنج سال آینده با حمایت‌هایی که انجام می‌شود باغات چای مخروبه احیا شوند.
میرحسینی مقدم با اشاره به اینکه چای‌کاران نیز همانند سایر تولیدکنندگان برای ادامه کار در شرایط اقتصادی موجود نیازمند حمایت هستند می‌گوید: گام‌های خوبی طی چهار سال اخیر در این مسیر برداشته‌شده و تشکیل صندوق چای به‌عنوان پشتوانه مالی چای‌کاران اقدامی اساسی در این راستا است.
وی ادامه می‌دهد: کشاورزان برای تهیه ماشین‌آلاتی چون چای چین و هرس به صندوق چای مراجعه می‌کنند و تسهیلات قرض‌الحسنه با کارمزد ۴ درصد و بازپرداخت ۴ ساله دریافت می‌کنند. این صندوق همچنین در سال گذشته برای هر هکتار سه میلیون تومان وام جاری به‌عنوان پشتوانه مالی به چای‌کاران پرداخت کرد که بازپرداخت این وام هم با کاهش بهای برگ سبز چای صورت می‌گیرد.
مشاور فنی صندوق چای کشور با بیان اینکه تهیه تعیین پهنه‌بندی تغذیه باغات چای، اقدام ارزشمند دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد، ادامه می‌دهد: در همین راستا میزان کود موردنیاز به تفکیک شهرستان‌ها و دهستان‌هایی که چای‌کاری دارند را مشخص کرده و طی یکی دو سال آینده از طریق سازمان چای کشور طرح پهنه‌بندی را اجرا می‌شود. بنابراین کود بیش از اندازه نیاز به زمین داده نمی‌شود که هم صرفه‌جویی ارزی به همراه دارد و هم باغات چای از برخی آسیب‌ها در امان می‌مانند و از سوی دیگر به سمت تولید چای ارگانیک پیش می‌رویم.
وی با اشاره به اینکه سرمایه صندوق چای هم‌اکنون ۷۸ میلیارد تومان با ۱۰۱ باب کارخانه است که برای مهیا ساختن تسهیلات لازم برای سهامداران کافی نیست، می‌افزاید: باید حداقل سرمایه اولیه صندوق را به حدود ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش داد تا پاسخگویی مشکلات حوزه چای در باغات، کارخانه‌ها و تجارت بازرگانی باشد.
مسیری برای «جهش تولید» در عرصه چای
مشاور فنی صندوق چای کشور ادامه می‌دهد: باید توجه داشت که با افزایش سرمایه صندوق چای و حمایت مالی این صندوق و نظارت فنی سازمان چای و دیگر متولیان ذی‌ربط می‌توان به اقدامات ارزشمندی چون اجرای عملیات به زراعی و جایگزینی بوته‌های قدیمی و کم بازده با نهال‌های اصلاح‌شده در راستای احیا باغ‌های چای؛ تعیین مساحت واقعی باغ‌های چای کشور از طریق سیستم ماهواره‌ای؛ برنامه‌ریزی بلندمدت به‌منظور توسعه سطح زیر کشت در جنگل‌های مخروبه و نیمه مخروبه؛ تعیین عادلانه قیمت برگ سبز چای هرساله بر اساس هزینه‌های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف قبل از شروع عملیات بهزراعی در فصل زمستان؛ پرداخت بهای برگ سبز چای به چای‌کاران در حداقل زمان؛ تجهیز و نوسازی کارخانه‌ها چای و برنامه‌ریزی برای برنامه‌های آموزشی و ترویجی پرداخت.
وی می‌افزاید: البته اتخاذ سیاست‌های اصولی و عملی آنی در مورد چای خشک سنواتی، ممانعت عملی در چارچوب قانون از قاچاق چای خارجی به کشور، نظام‌مند ساختن واردات چای خارجی از سوی تجار و راه‌اندازی بورس چای خشک ایرانی نیز از دیگر مواردی است که می‌تواند به تحقق جهش تولید در عرصه چای کشور کمک کند.
ضرورت توجه به نرخ تعرفه واردات
مدیرعامل اتحادیه چای‌کاران شمال کشور در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار می‌کند: خوشبختانه نرخ خرید تضمینی چای و وضعیت خریدوفروش آن با توجه به شرایط موجود در بازار مناسب است و اگر نرخ تعرفه واردات نیز کنترل شود می‌توانیم شاهد تحقق «جهش تولید» در این حوزه باشیم و لازم است وزارت صمت به این موضوع بیش‌ازپیش توجه نشان دهد.
مازیار جعفری با بیان اینکه در صورت تقویت تولید چای داخل می‌توانیم ۴۵ تا ۵۰ درصد به خودکفایی برسیم، می‌گوید: مطالبات چای‌کاران تقریباً به‌موقع پرداخت می‌شود و نرخ خرید تضمینی نیز هرچند انتظار می‌رفت بیشتر افزایش یابد اما با همین نرخ ۴,۶۰۰ تومان برای هر کیلو برگ چای سبز درجه‌یک و نرخ ۳,۳۰۰ تومان برای هر کیلو برگ درجه ۲ رضایت حداقلی کشاورز به وجود آمده و برای ادامه فعالیت ایجاد انگیزه می‌کند.
وی با تأکید بر تقویت مباحث پژوهشی و لزوم توجه بیشتر به این موضوع، می‌افزاید: در کشت محصولی نظیر برنج ارقام جدید و پر محصول معرفی می‌شود و تولید در واحد سطح افزایش می‌یابد اما در مورد چای، تولید در واحد سطح عملاً افزایش چندانی ندارد.
جعفری با اشاره اینکه برگزاری دوره‌های عملی از سوی پژوهشکده چای و تلاش برای ارائه نهال بهتر می‌تواند کمک‌کننده باشد، یادآور می‌شود: از سال گذشته ذائقه مردم نسبت به چای ایرانی رو به بهبود است و افزایش کیفیت چای به این روند کمک می‌کند. لازم به ذکر است که نخستین اقدام در مسیر افزایش کیفیت چای، حمایت از کشاورز و آموزش است.
وی با تأکید بر اینکه کارخانه‌دار نیز در راستای افزایش کیفیت چای خشک تولیدی همه تلاش خود را انجام می‌دهد تا بتواند فروش بهتری داشته باشد، می‌افزاید: امسال حدود ۱۵۹ کارخانه چای فعال هستند ولی دستگاه‌های بیش از ۳۰ درصد از آن‌ها با توجه به مشکلات پیشینی که در حوزه چای وجود داشت، به‌روز نیستند. البته لازم به ذکر است که هم‌اکنون قیمت دستگاه‌ها بالا است درحالی‌که در اختیار داشتن این دستگاه‌ها در کیفیت چای و بسته‌بندی آن بسیار تأثیرگذار است.
جعفری در ادامه می‌گوید: در مورد چای خارجی هم باید این موضوع را در نظر گرفت که بخش قابل‌توجه از قیمت آن مربوط به بسته‌بندی آن است و چه‌بسا چای خارجی خریداری‌شده، تولید سال آن کشور نباشد و از گذشته باقی‌مانده باشد.
وی بر اهمیت پرداختن به موضوع گردشگری چای نیز تأکید کرده و یادآور می‌شود: بیمه، نظارت بر کیفیت چای وارداتی، کنترل بیشتر قیمت‌ها و تنظیم بازار ازجمله مواردی است که در صنعت چای باید بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد.
سالانه ۱۰۰ هزار تن چای در ایران مصرف می‌شود
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به مصرف سالانه حدود ۹۰ تا ۱۰۰ هزار تن چای در کشور، اظهار می‌کند: با توجه به شرایط فعلی، تولید چای در ایران حدوداً بین ۲۸ تا ۳۰ هزار تن در سال است، بنابراین نیازمند واردات حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تن چای خارجی هستیم.
حبیب جهانسار با بیان اینکه با توجه به میزان مصرف نمی‌توان گفت که گرایش مردم ایران به چای خارجی زیاد است، می‌افزاید: اگر بتوانیم ظرفیت تولید چای باکیفیت مطلوب را افزایش دهیم، گرایش مصرف‌کننده به چای ایرانی که سالم، طبیعی و عاری از سموم شیمیایی است بیشتر خواهد شد که افزایش خوداتکایی و کاهش خروج ارز را به همراه خواهد داشت.
جهانساز با اشاره به اینکه هرساله به‌صورت میانگین ۵۵ هزار تن چای وارد کشور می‌شود اما اوایل سال گذشته با توجه به اختصاص ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی و کاهش تعرفه واردات به ۵ درصد، مقدار واردات به ۷۵ هزار تن رسید، ادامه می‌دهد: با لحاظ ذخیره استراتژیک که حداکثر ۱۰ هزار تن بالاتر از مقدار مصرف کشور است، میزان واردات در سال جاری افزایش داشته و با احتساب هر کیلو چای بنا به اظهار واردکنندگان در گمرک که ۴ تا ۵ دلار است شاهد خروج حداقل ۴۰۰ میلیون دلار ارز از کشور هستیم.
وی با اشاره به اینکه تولید برگ سبز چای در سال جاری حدود ۱۳۵ هزار تن برآورد شده که منجر به تولید حدود ۳۰ هزار تن چای خشک می‌شود، می‌افزاید: در مقایسه با سال گذشته با میزان تولید ۲۸ هزار و ۵۰۰ تن چای خشک، شاهد افزایش هفت‌درصدی خواهیم بود.
رئیس سازمان چای کشور درباره افزایش گرایش ایرانیان به مصرف چای داخل هم می‌گوید: در ۵ تا ۱۰ سال گذشته میزان تولید و فروش داخل کشور مشخص بوده و ما در سال‌های گذشته با فروش نرفتن چای تولیدشده از سوی کارخانه‌ها و باقی ماندن چای خشک سنواتی در انبارها مواجه بوده‌ایم.
وی با اشاره به عدم وجود چای سنواتی در انبارها طی سه سال گذشته و با بیان اینکه چای خشک به‌محض تولید و قبل از پایان سال به فروش می‌رسد، اظهار می‌کند: حدود ۳۰ تا ۳۵ برند چای داخلی شکل‌گرفته و عرضه چای در بازار به نام این برندها، نشان از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته از سوی کارخانه‌ها و شرکت‌های بسته‌بندی در این صنعت و افزایش اقبال مردم به چای داخلی دارد.
احیای باغات متروک ضروری است
جهانساز در ادامه با بیان اینکه سطح کنونی اراضی چای کشور در دو استان گیلان و مازندران بیش از ۲۸ هزار و ۲۱۰ هکتار است، می‌افزاید: حدود ۲۷ هزار هکتار از این مساحت در گیلان وجود دارد.
وی با اشاره به موضوع احیای باغات چای می‌گوید: سازمان چای برای احیای باغ‌های رهاشده ضمن تهیه یک برنامه جامع در راستای احیا و جوان‌سازی باغات از طریق صندوق حمایت از توسعه صنعت چای، تسهیلات ارزان‌قیمتی در اختیار چای‌کاران متقاضی قرار داده تا با نظارت این سازمان نسبت به بهسازی باغات خود اقدام کنند.
رئیس سازمان چای کشور ادامه می‌دهد: برای احیای باغات رهاشده در سال گذشته ۱۵۰ میلیون ریال به ازای هر هکتار، تسهیلات با کارمزد اندک به چای‌کاران پرداخت شد که البته در سال‌های قبل هم این وام به‌تناسب هزینه عملیات به‌باغی به چای‌کاران اعطاشده و در همین راستا از سال ۹۳ تاکنون حدود ۵ هزار هکتار باغ به چرخه تولید بازگشته است.
وی در ادامه با اشاره به طرح‌های به اتمام رسیده، در دست اجرا و در دست بررسی برای انجام عملیات بهزراعی در باغات و همچنین تجهیز ماشین‌آلات کارخانه‌ها چای از طریق تسهیلات کم‌بهره و بعضاً بی‌بهره، اظهار می‌کند: در سالی که مزین به نام «جهش تولید» است، سازمان چای به دنبال ارتقای کمی و کیفی محصول چای بوده و پیش‌بینی می‌کند با توجه به پتانسیل‌های موجود در عرصه چای هرساله اقدامات مؤثر در راستای افزایش تولید صورت گیرد و با رونق کشت چای زمینه‌های لازم برای ثبات و افزایش اشتغال در این حوزه ایجاد کند.
جهانساز تحقق شعار «جهش تولید» را نیازمند وجود عزمی همگانی در کشور عنوان کرده و می‌گوید: برای تحقق این شعار لازم است همه تصمیم گیران در حوزه محصولات کشاورزی، آحاد جامعه و همه وزارتخانه‌ها و نهادهای ذی‌ربط اولویت خود را بر مصرف محصولات داخلی در جامعه معطوف کرده و برای دستیابی به این هدف مواردی چون انجام فعالیت‌های لازم همانند فرهنگ‌سازی در جامعه و همچنین قرار نگرفتن ارز ارزان در اختیار واردکنندگان محصولاتی نظیر چای را مدنظر قرار دهند.
وی ادامه می‌دهد: باید توجه داشت که وقتی تولید بر اساس ارز آزاد انجام می‌شود نمی‌تواند با واردات بر اساس ارز دولتی رقابت کند. اقدام خوبی که در این راستا انجام‌شده این است که تقریباً از نیمه‌های سال گذشته ارز دولتی به واردات چای تعلق نمی‌گیرد و بدین ترتیب تولیدکننده داخلی، قدرت رقابت با محصول خارجی را به دست آورده است.
چای، ظرفیت ارزشمند گیلان
نشان از مقرون‌به‌صرفه نبودن این حرفه داشت؛ اما در سال‌های اخیر تلاش برای رونق باغ‌های چای و افزایش مصرف چای داخلی نویدبخش افقی نو در صنعت چای کشور است.
چای‌کاری ظرفیتی ارزشمند در حوزه کشاورزی گیلان به شمار می‌آید و ارمغان توجه بیشتر به این ظرفیت، رونق بخشیدن به اقتصاد منطقه و کشور است.
واقعیت این است که ارتقای صنعت چای و دستیابی به خودکفایی در این عرصه نیازمند حمایت جدی از فعالان حوزه چای داخلی و کنترل مطلوب واردات چای به نفع تولیدکننده داخلی و جلب رضایت مصرف‌کننده ایرانی است و این تنها در سایه همت و تلاش همه متولیان ذی‌ربط محقق خواهد شد.