به گزارش حلقه وصل، این روزها اکثر خانواده‌ها به علت شیوع ویروس کرونا در قرنطینه خانگی به سر می‌برند. قرطینه‌ای که حتی به ایام عید هم سرایت خواهد کرد و دیدوبازدیدهای عید به حداقل خود خواهد رسید و شاید هم برگزار نشود. در این اثنا که خانواده‌ها دارای اوقات فراغت اجباری هستند. به این فکر می‌کنند که ایام عید را چگونه در کنار فرزندانشان سپری کنند. شرایط خاصی که تا حالا تجربه نشده است.
به همین منظور با سیدجواد میری عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره چگونه سپری کردن تعطیلات کرونایی و عید نوروز پیش‌رو گفت‌وگو کردیم.
میری که دانشیار جامعه‌شناسی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی است. در کنار رشته «جامعه‌شناسی»، تحصیلاتی نیز در زمینه «مطالعات ادیان»، «فلسفه علم» و «روانشناسی دین» در خارج از ایران داشته است. کتاب‌هایی چون «روایت‌های موازی در علوم‌انسانی»، «تأملی بر فقر تئوریک در علوم‌انسانی ایران»، «ما و فارابی»، «نگاهی مردم‌شناسانه به چین و روسیه در جغرافیای سیاسی ایران» را به رشته تحریر در آورده است. وی در این گفت‌وگو از ۲ راهکار عملیاتی برای این ایام کرونایی در قرنطینه خانگی نام می‌برد که می‌تواند قابل تأمل باشد.
این گفت‌وگو را بخوانید:
همه افراد جامعه در یک سطح مساوی از امکانات نیستند
اکنون که در اثر شیوع ویروس کرونا با یک توفیق اجباری خانه‌نشینی با عبارتی قرنطینه خانگی روبرو شده‌ایم و این مسأله در ایام عید هم ادامه دارد. از دید شما به عنوان یک جامعه‌شناس چه راهکاری برای استفاده بهتر از ایام وجود دارد تا این مدت را به نحو مطلوب سپری کنیم؟
فکر می‌کنم باید این بحث را به گونه‌ای باز کنیم که برای تمام اقشار جامعه ما فهم‌پذیر باشد. وقتی در جامعه صحبت از اوقات فراغت می‌کنیم، اوقات فراغت یک امری است که با وضع طبقه اجتماعی ما ارتباط بسیار تنگاتنگی دارد. نمی‌توانیم خیلی به صورت کلی راهکاری را ارائه دهیم که مردم در ایام تعطیل در این وضعیت استثنایی که در کشور ایجاد شده است، این کار را انجام دهند. اگر بگوییم یکی از شیوه‌ها این است که حالت پند و نصیحت و اندرز پیدا می‌کند.
چرا که همه افراد و همه اقشار جامعه در یک سطح مساوی و برابر در نسبت با امکانات و آن لوازمی که بتوانند از آن استفاده کنند، وجود ندارند. این سخنی که می‌خواهم بگویم شاید برای طبقه متوسط شهری، تحصیل‌کرده و رو به بالا در جامعه مثلاً در شهرها و کلانشهرهای ایران قابلیت اجرایی داشته باشد. ولی برای تمام طبقات جامعه ما مثلاً طبقه کارگری، کارمندی که از نظر درآمدی رو به پایین، افراد حاشیه‌نشین، روستاها، عشایر، شهرهای کوچک و کسانی که این امکانات را ندارند، این راهکاری را که می‌خواهم ارائه دهم، شاید مقداری غیر عملی باشد.
اوقات فراغت با تعطیلات متفاوت است
زیرا در جامعه ما و در هر جامعه‌ای مسأله اوقات فراغت با تعطیلات متفاوت است. وقتی در جامعه‌ای سطحی از درآمد، سطحی از تحصیل، سطحی از امکانات و سطحی از توسعه‌یافتگی در آن موج و عمق پیدا می‌کند، آن موقع مفهومی به نام «اوقات فراغت» شکل می‌گیرد. اینکه اوقات فراغت نسبت بسیار دقیقی با طبقه اجتماعی دارد. در این وضعیت به طور مثال با طبقه متوسط شهری، تحصیل‌کرده‌ها و کسانی که سواد خواندن و نوشتن دارند، شاید این بحث بتواند محلی از اعراب داشته باشد.
یکی از پیامدهای ویروس کرونا/ ترس و دلهره‌ای که امتداد دارد
یکی از پیامدهای ویروس کرونا این است که روح و روان انسان‌ها را تحت تأثیر شدید قرار می‌دهد. یعنی این ایزوله‌کردن و خودایزوله کردن و کاهش روابط اجتماعی، کاهش روابط خانوادگی و کاهش روابط انسانی بر روی روح و روان انسان تأثیرات بنیادی می‌گذارد که بسیاری از روانکاوها از آن به عنوان تأثیرات مخرب صحبت می‌کنند، یعنی وقتی چنین اتفاقی می‌افتد و ترس و دلهره‌ای بر روح انسان‌ها ایجاد می‌شود. یک وضعیت ناامنی روحی، روانی و اجتماعی بر دل و جان انسان‌ها مأوا می‌کند. هنگامی که بعد خطر فیزیکی آن عبور می‌کند و از آنجایی که انسان خود را خودایزوله کرده، یک وضعیتی ایجاد می‌شود که آن وضعیت «تروما» است. «تروما» یعنی یک اضطراب و پریشان حالی که انسان دچارش شده است. ترس و دلهره‌ای که بعد از آن واقعه فیزیکی، انسان را رها نمی‌کند.
از «رمان‌کاوی» تا «فیلم‌کاوی» در ایام عید/روح و روانمان را شاد نگه داریم
در چنین وضعیتی برای اینکه بتوانیم بار و فشار خودایزوله کردن و کاهش روابط انسانی اجتماعی فرهنگی را کاهش بدهیم، چه چیزهایی می‌تواند ما را در این کار کمک کند؟
یکی از راه‌ها می‌تواند «رمان‌کاوی» باشد. خواندن رمان‌های کلاسیک و داستانی به انواع مختلف می‌تواند انسان را از این وضعیتی که در آن قرار گرفته است تا حدودی دور کند و یک حالت مقاوم‌سازی به روح و روان انسان بدهد. بسیاری از روانکاوهای معاصر در مورد تأثیر و رابطه خواندن رمان‌های کلاسیک که داستان‌های بسیار جذابی دارد و انسان را به گونه‌ای در فضای رمان‌ها و داستان‌ها غرق می‌کند. این نظر را می‌دهند که باعث می‌شود انسان، آرام آرام از وضعیت موجود و مخرب فاصله بگیرد و به نوعی قوای درونی و بیرونی خودش را بازسازی کند.
«رمان‌کاوی» می‌تواند در این وضعیت استثنایی بسیاری از اقشار طبقه متوسط را کمک کند تا از این وضع عبور کنند. چون خواندن خود رمان‌ها یک حداقلی از سواد، امکانات و استعدادهای آموزشی، پرورشی، روحی روانی و مفهومی را لازم دارد تا بتوانیم در پوشش آن رمان‌ها قرار بگیریم و آن‌ها را درک و درونی کنیم و یک احساس آرامش خاطر پیدا کنیم.
چگونه بالا بردن قدرت تمرکز و قدرت تحلیل در تعطیلات کرونایی
یکی دیگر از کارهایی که می‌شود در این ایام استثنایی انجام داد که تأثیرات روانی ایجابی برای ذهن و زبان و دل انسان ایجاد می‌کند، «فیلم‌کاوی» است؛ یعنی فیلم‌ها و داستان‌هایی که فیلم شدن و فیلم‌های بسیاری که در تاریخ سینمای ایران و هم در تاریخ سینمای جهان به وجود آمدند، اکنون امکاناتی که از طریق اینترنت و فضای مجازی وجود دارد، می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم. مثلاً از یوتیوب و آپارات و ... و اپلیکشین‌های متفاوت. این فیلم‌ها داستان‌های گوناگونی دارند و شرایط متفاوتی پیش‌روی انسان که سناریوهایشان را ترسیم کردند، قرار می‌دهند که با مواجهه با این فیلم‌ها هم قدرت تمرکز و قدرت تحلیل افراد را بالا می‌برد و هم کمک می‌کند به گونه‌ای یک نوع روان‌درمانی باشد؛ یعنی ۲ عاملی که در این وضعیت استثنایی می‌تواند به ما کمک کند یکی «رمان درمانی» و دیگری «فیلم درمانی» است. این ۲ مورد باز هم یک پیش زمینه‌ای می‌خواهد که از نظر روحی روانی استعداد و توانایی این مفهوم را داشته باشیم که بتوانیم با این فیلم‌ها مواجهه داشته باشیم.
نقش صداوسیما در ترزیق شادی به جامعه/ ضرورت حضور جامعه‌شناسان و فیلسوفان در تیم کارشناسی
این رمان‌درمانی و فیلم‌درمانی برای بسیار از طبقه شهری و متوسط رو به بالا کارآیی دارد، طبقات دیگر چه فعالیت‌هایی در این ایام تعطیلات کرونایی می‌توانند انجام دهند؟
در اینجا نقش صداوسیما و رسانه ملی در این وضعیت استثنایی می‌تواند ما را کمک کند. رسانه ملی باید امروز یک اتاق فرمان بسیار دقیقی مجهز به روانشناسان، روانکاوان، فیلم‌سازان، جامعه‌شناسان، فیلسوفان و تحلیلگران سیاسی - اجتماعی و کسانی که در حوزه زیباشناختی و مسائل اجتماعی تأمل کردند، تفکر کردند و کتاب نوشته‌اند، داشته باشد.
اینکه وضعیت استثنایی نسبت به طبقات حاشیه‌نشین، روستانشین و شهرهای کوچک را چگونه می‌توان از طریق صداوسیما مدیریت کرد. تولید برنامه‌های شادی آور که در آن کمدی و طنز وجود داشته باشد و فستیوال‌هایی که بتواند به انواع مختلف در صداوسیما تولید شود یا تولید شده از آن‌ها استفاده کرد. برنامه‌هایی که شدیداً دارای الگوهای مندرس است، از آن‌ها فاصله بگیرد. از نظر فکری در شرایط اضطرار باید روش‌های جدید استفاده کرد. اینکه چگونه افراد را با تولید طنز و کمدی، آوا و برنامه‌هایی که بتواند شادی را به معنای واقعی در جامعه تزریق کند، سرگرم سازد. شرایطی و دوران بسیار سختی که ممکن است ۲ تا ۶ هفته طول بکشد.