تهران: سخنرانی امام در بهشت‌زهرا(س) فتح باب سینمای پس از انقلاب

به گزارش حلقه وصل، برنامه این هفته سینمامعیار با موضوع «آراء و اندیشه‌های امام خمینی (ره) درباره سینما» با حضور کارشناسان مجید اسماعیلی، مهدی انصاری و با اجرای سید امیر جاوید برگزار شد.

در ابتدای برنامه، اسماعیلی در ارتباط با نسبت سینما با اندیشه‌های حضرت امام (ره) صحبت کرد و گفت: امام (ره) علاوه بر اینکه قائل به حکومت اسلامی هستند، در جایی قرار می‌گیرند که حکومت اسلامی را اجرا کنند و این دو مورد امام را از بقیه فقها متمایز می‌کند. برای طی کردن انسان از مسیر حیات طیبه باید نسبت انسان با سینما هم روشن شود، وقتی امام (ره) در قصه هنر ورود می‌کنند، با این جمله که «ما با سینما مخالف نیستیم» حرمتی که در آن روزها وجود داشت شکسته می‌شود و به دوران جدیدی رفتیم که قرار است تصویر در خدمت حیات طیبه قرار بگیرد.

وی در پاسخ به این سؤال که «چرا در سخنرانی امام (ره) در بهشت‌زهرا سینما نیز در بین مسائل مهمی که بیان شد، مطرح می‌شود؟»  بیان داشت: این موضوع جایگاه بزرگی دارد و امام در دورانی بودند که هنوز تصویرسازی حتی در دنیا به بلوغ خود نرسیده بود، اما با نگرش امام به دنیای خود و اطراف، اینکه این فضا باید به کنترل فضای دینی دربیاید اهتمام داشتند و این برگرفته از این است که در فضای دینی بیان‌های غیرمستقیم و غیرمتعارف وجود داشته و موردنظر اهل‌بیت هم بوده است.

اشاره امام (ره) به سینما در سخنرانی بهشت‌زهرا فتح بابی برای پرداخت به این موضوع بود

انصاری نیز در همین رابطه اضافه داشت: حضرت امام (ره) جمله‌ای دارند که شاید هنرمند و هنر بتوانند دلاوری و شجاعت رزمندگان را به نمایش دربیاورند، امّا کجا می‌توانند بعد الهی و عرفانی رزمندگان را نمایش دهند؟ یعنی اگر هنر خیلی قوی باشد می‌تواند عظمت حرکت را نشان دهد. در ایامی که حضور داریم ایام غلبه تصویر بر بقیه هنرهاست و اشاره‌ای هم که امام (ره) در بهشت‌زهرا به سینما می‌کنند یک فتح باب و شاید انگشت اشاره و اهمیتی باشد که الآن وقت این است که باید به سراغ این موضوع برویم.

برای دستیابی به نظریات فرهنگی امام (ره) باید به اندیشه های رهبری توجه کرد

اسماعیلی به عدم وجود نظریه فرهنگی امام خمینی در پرداخت به سینما اشاره داشت و گفت: امام (ره) در تحریرالوسیله درباره تأثیر امر به معروف و نهی از منکر می‌گویند باید از تمام ابزارهای ممکن استفاده کنید تا پیامی که می‌خواهید، رسانده شود، این موجب می‌شود که یکدفعه مقوله‌ای که کراهت و حرمت داشته جایش در حد این می‌رسد که می‌تواند برایمان تقرب به وجود بیاورد. امام (ره) در خصوص موضوع سینما بحث‌های خیلی زیادی داشتند، اگر بخواهیم به نظریه فرهنگی امام (ره) دست پیدا کنیم الآن می‌توانیم از منظر مقام معظم رهبری این کار را انجام دهیم و پرداخت به اندیشه‌های رهبری در خصوص موضوعات هنری می‌تواند به این مسئله کمک کند.

سپس انصاری در پاسخ به این سؤال که «آیا نگاه حضرت امام (ره) و انقلاب اسلامی در برگزیدن سینما به دلیل مصالح روز مملکت بوده یا دلایل دیگری دارد؟» اظهار داشت: اگر به بیانات امام (ره) رجوع کنیم می‌بینیم که اوّلاً نگاه امام به سینما و رسانه نگاه تبلیغ دینی است، امام (ره) سینما را در مرتبه دوم اهمیت می‌بینند و اهمیت رسانه‌های جمعی خیلی بالاتر است و امروز هم می‌بینیم در دورۀ جدید تلویزیون هنوز توانسته جایگاهش را حفظ کند و در درازمدت اثر بیشتری می‌گذارد، منبع زنده مقام معظم رهبری می‌توانند نگاههای امام را برایمان تبیین کنند که البته در اندیشه‌های مقام معظم رهبری تفصیل داده شده است.

در فرم و محتوا نیاز به بازنگری هست تا نیازمان را به فضای دینی عرضه کنیم

اسماعیلی در ادامه، به ذکر نکاتی در این رابطه پرداخت و یادآور شد: ابتدا باید ببینیم ریشه‌هایی مبنی بر اینکه ائمه ما در خصوص تصویر وجود دارد که امام (ره) با اعتنا به آنها اینقدر برای سینما و موضوع تصویرگری ارزش قائل هستند یا خیر؟ که به نظر می‌رسد وجود دارد مثل آموزش دادن حسنین (علیهماالسلام) که یک موقعیت نمایشی خلق می‌کنند. اگر مقوله تصویرگری را در دو حوزه فرم و محتوا ببینیم، برخی می‌گویند فرم و محتوا باید غربی باشد، دوم اینکه بگوییم محتوا را می‌دهیم اما فرم را از همان‌ها می‌گیریم که متأسفانه نظریه رایجی هست، هم در فرم و هم محتوا احتیاج داریم یکبار بازنگری کنیم و نیازمان را به فضای دینی عرضه کنیم، ما می‌خواهیم بیان غیرمستقیم دینی را عرضه کنیم.

انصاری درباره توانایی انتقال بیان مفاهیم متعالی توسط سینما خاطرنشان کرد: با نگاهی به تاریخ فیلم‌های سینمایی انقلاب می‌بینیم موفق‌ترین این فیلم‌ها توانستند اشاره‌ای به مفاهیمی مثل ایثار (در فیلم بچه‌های آسمان) داشته باشند، امام (ره) هم جمله‌ای دارند که نمی‌توانیم در دل رزمنده‌ای باشیم که شبی در خط مقدم جبهه دیده‌بانی می‌کند، ارتباط او با منبع وحی از توان سینما خارج است و قطعاً به هنرمندی نیاز دارد که با این مفاهیم عجین باشد.

اسماعیلی سه پایه سینما را داستان، توجه به رنگ و لعاب و حجم و شکل و نوری که می‌خواهد در آن قرار بگیرد، و موسیقی دانست، و بیان داشت: با این سه پایه سراغ آراء فقهی امام در این سه حوزه می‌روید و می‌بینید نظریات فقهی امام در این سه پایه این که الآن هست، نیست. درباره داستان گفتن، فقها اجازه نمی‌دهند هرچه می‌خواهید فکر کنید، در بحث موسیقی که سختگیری‌ها پابرجاست. بحث حجم‌سازی و... هم که بحث فقها حداقل این است که هرکاری را که دلتان بخواهد اجازه نمی‌دهد. به این نتیجه می‌رسیم که باید به قرآن توجه کنیم که حوزه موضوعات اخلاقی، اعتقادی و احکامی را مورد توجه قرار داده و تصویر باید در این سه حوزه تکلیف خود را معین کند که طاقت تصویر برای ارسال پیام در حوزه دینی تا چه حدیست.

وی ادامه داد: حرف دینی زیاد می‌زنیم اما تاثیر دینی کمی دریافت می‌کنیم، گاهی فرم طاقت روایت را ندارد و بارها مفاهیم خیلی خوب وقتی به دیالوگ تبدیل می‌شود بیننده از آن هیچ تأثیری قبول نمی‌کند و حتی به خنده می‌آید.

برای درک نادیدنی‌ها در عرصه تصویر، باید به تجربه روایت فتح توجه کرد

انصاری درباره محدود بودن سینما در پرداختن به نظریات صریح امام (ره) و مقام معظم رهبری بیان داشت: یک بخش از انتقادات به نظام آموزشی برمی‌گردد که ان‌شاءالله تغییرات و دغدغه‌مندی را ببینیم، یک بخش دیگر هم شاید به مطالبه از سینماگران باشد، گاهی هنرمندان شأن والایی برای خود قائل نیستند، بحث دیگر معنویات و درک نادیدنی‌ها هست که باید به تجربه روایت فتح توجه کرد.

اسماعیلی نیز در صحبت‌های پایانی خود خاطرنشان کرد: تا تصویر، استعدادهای درونی‌اش را در حوزه دینی آزاد نکند امکان ندارد شاهد این باشیم که جمعیت انبوهی که در دنیا دریافت پیامشان از طریق روایت‌های بصری شده با فضای دینی که در آن قرار داریم رابطه برقرار کنند.

برنامه رادیویی سینمامعیار پنجشنبه‌ها ساعت 14:30 از رادیو گفت و‌گو پخش می‌شود، برنامه‌ای با اجرای سید امیر جاوید و تهیه ‌کنندگی و سردبیری محمدجواد طالبی که سعی دارد ضمن پرداختن به مسائل اساسی سینمای ایران سطح آگاهی مخاطب از فیلم‌های روی پرده را بالا ببرد.