"رجل سیاسی" چرا و چگونه به شرایط رئیس جمهور افزوده شد؟

به گزارش حلقه وصل، آیت‌الله سیدمحمدرضا گلپایگانی از مراجع برجسته‌ای بود که از نظر مقام علمی به رتبه‌های بسیار بالایی دست یافت و توانست در سایه اخلاص و تقوای خویش خدمات شایانی به حوزه علمیه و مردم ارائه کند. در 8 ذی‌القعده (سال 1316 ق) در روستای گوگد از توابع گلپایگان و در خانواده‌ای مذهبی پسری به دنیا می‌آید که به علت تقارن ولادت او با ولادت امام رضا (ع) نام او را محمدرضا می‌گذارند.

پس از مراسم نامگذاری، پدر او سیدمحمدباقر که مردی با تقوا و پرهیزگار بود، در حق فرزند دعائی کرد و آن را در پشت صحیفه سجادیه در ذیل تولد ایشان این چنین نوشت: «اللهم طوّل عمره، و وسع رزقه، و اجعله من العلماء العاملین بفضلک و کرمک یا ارحم الراحمین؛ خدایا عمر فرزندم را طولانی کن و بر وی وسعت روزی مرحمت فرما و او را از علمای عامل و با تقوا قرار بده، خدایا این خواسته‌های ما را با فضل و بزرگواریت عطا فرما، ای رحم کننده‌ترین رحم‌کنندگان. این سه دعا در حق فرزندش به استجابت رسید. سیدمحمدرضا در سن 3 سالگی مادر خود را و در سن 9 سالگی پدرش را از دست داد و با مشقت فراوانی وارد دوران نوجوانی شد.(1)

مهاجرت به اراک و قم

وی تحصیلات مقدماتی را نزد علامه سیدمحمدحسن خوانساری در خوانسار گذراند و پس از تکمیل مقداری از سطوح نزد علمای بزرگ آن دیار، در اوایل سال 1336 قمری به اراک که آیت‌اللّه حائری در آن شهر مرکزیت علمی یافته بود، مهاجرت و در دروس فقه و اصول آیت‌اللّه حائری شرکت کرد و با توجه به استعداد بالا و ذهن بدیع خود یکی از شاگردان ممتاز وی محسوب شدند.(2)

در ماه شعبان سال 1340 ق (1300 ش) آیت‌الله حائری وارد قم شد و حوزه علمیه این شهر را تأسیس کرد. در ماه شوال همان سال، آیت‌الله گلپایگانی با دعوت استاد خود به قم مهاجرت کرد و علاوه بر استفاده از درس آیت‌الله حائری و شیخ محمدرضا اصفهانی به تدریس سطوح علمی در قم مشغول شد. ایشان از برجسته‌ترین شاگردان مرحوم آیت‌الله حائری محسوب می‌شد و مدت 19 سال از درس ایشان استفاده کرد.(3)

او در سن 24 سالگی با تأیید اساتیدی همچون آیت‌الله حائری و آیت‌الله شیخ عباس قمی به درجه اجتهاد رسید. (4) آیت‌اللّه شیخ مرتضی اردکانی درباره ایشان می‌فرمود: روزی در حضور آیت‌اللّه حائری بودم که دو سید جوان وارد شدند و آقا نسبت به آن دو احترام بسیار کرد. وقتی آن دو رفتند، از ایشان پرسیدم: اینها چه کسانی بودند که شما اینقدر به آنها احترام کردید؟ فرمود: اینها دو نفر مجتهد عادلند؛ یکی آقا سید احمد خوانساری و دیگری آقا سید محمّدرضا گلپایگانی‏»(5)

همچنین آیت‌الله حائری در جواب افرادی که از ایشان می‌خواستند که آقای گلپایگانی را به اراک بفرستند تا عهده‌دار امور شرعی آنجا باشد فرموده بود: من می‌خواهم او را آقای دنیا بکنم شما می‌خواهید او را آقای اراک کنید؟ آیت‌اللّه گلپایگانی بعد از وفات مرحوم آیت‌اللّه حائری به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس خارج ایشان که در مسجد اعظم قم تشکیل می‏‌شد، بیش از 800 نفر از فضلا و طلاب شرکت می‏‌کردند و درس ایشان به علت سابقه 70 ساله علمی و قدرت و تسلط کامل بر متون در حوزه معروفیت بسزایی کسب کرد. (6)

نظر امام خمینی درباره قوت علمی ایشان

در سفری که امام خمینی در دهه 1330 به نجف داشت مرحوم حاج موسی صدر از ایشان سؤال کرده بود که علمای نجف را چگونه دیدید؟ ایشان فرمود که مثلِ آیت‌الله گلپایگانیِ خودمان ندارند. (7) ایشان علاوه بر اشتغالات علمی و مرجع و ملجاء بودن بسیاری از مردم ایران و شیعیان جهان در دفاع از حریم دین و حوزه و حیثیت اسلامی جدیت تام داشت، و در این‏گونه امور اهل مسامحه و مجامله نبود.

تأسیس مدرسه علوی در خیابان تهران کوچه منوچهر

تأسیس مدرسه‌‏ای با شکوه در خیابان چهارمردان با برنامه‌‏های مخصوص عربی و فارسی

تأسیس بیمارستان   

تأسیس مجمع اسلامی جهانی، از مراکز مهم فرهنگی و تبلیغی در (لندن)

تأسیس دار القرآن الکریم، که به زمینه‏‌های مختلف علوم قرآنی نظر دارد (در قم)

تأسیس مرکز معجم فقهی، که متون فقهی را نگهداری و نشر می‌کند (در قم).

تأسیس کتابخانه عمومی، شامل خدمات در زمینه کتاب‌های چاپی و خطی است (در قم) و ...

آثار علمی

افاضة العوائد فی التعلیق علی درر الفوائد 2 جلد - رسالة فی صلاة الجمعة - رسالة المحرمات بالنسب - عدم تحریف قرآن - حاشیة علی العروة الوثقی - تعلیقة علی وسیلة النجاة - مجمع المسائل (استفتائات- 3 جلد) -  امر به معروف و نهی از منکر - تلخیص احکام الحج - هدایة العباد (استفتاآت- 2 جلد) - الهدایة (در ولایت فقیه) - تعلیقة علی القضاء من العروة الوثقی - توضیح المسائل - مناسک حج - مختصر الاحکام و کتاب‌های: القضاء، الشهادات و الحدود.

ویژگی‌ها

1ـ پرداخت شهریه طلّاب با عنایت امام زمان (عج)

منزل ایشان در تکیه یزدی‌های بازار قم بود و در آن زمانی که در مسجد حسین‌آباد نماز می‌خواند و سپس به منزل می‌آمد؛ روزی پس از نماز حس کرد که شخصی در کنار ایشان حضور دارد و با ایشان حرکت می‌کند؛ زمانی که ایشان به منزل رسید، حضرت آقا به ایشان فرمود که شما امری با بنده دارید؟ ایشان هم در یک دستمال یزدی بسته‌ای پول به ایشان داد و گفت این پول برای شما است؛ حضرت آقا هم به ایشان گفت که صبر کنید تا قبضش را به شما بدهم و سپس خود را معرفی کنید؛ ایشان هم گفت که اسم من غیب علی است و قبض هم لازم نیست. این پول هم برای شماست و از آن به راحتی استفاده کنید؛ وقتی ایشان به منزل رفت پول‌ها را شمرد و دید دقیقاً به اندازه قرض‌هایی است که برای شهریه گرفته شده بود؛ ایشان نقل می‌کرد که پس از آن پول دیگر هیچگاه در تأمین شهریه طلاب معطل نماندم.

2ـ مرجعی که کامپیوتر را به حوزه آورد

زمانی که مرحوم آیت‌الله گلپایگانی برای معالجه به لندن تشریف برده بود در آنجا با کامپیوتر آشنا شد و سپس به دستور ایشان مرکزی در مدرسه علمیه آیت‌الله گلپایگانی در قم با نام معجم فقهی تأسیس شد که وظیفه آن تبدیل کتب سنگی به متون دیجیتالی بود. آیت‌الله کورانی در آن زمان این وظیفه را به عهده گرفت و کتب سنگی را با 70 محقق به نثر دیجیتالی و نوشتاری مبدل کرد. در آن زمان حدود 3 هزار مصادر کتاب‌های شیعه به علاوه کتب عامه و مذاهب زیدی و اسماعیلی بود که این کتب به مجموعه اضافه شد و در اختیار دانش پژوهان قرار گرفت.

3ـ راضی به رضای خدا

زمانی آیت‌الله گلپایگانی تب شدیدی داشت و دائماً در حال ذکر الحمدالله بود؛ شخصی که به عیادت ایشان آمده بودعرض کرد که حضرت آقا مگر تب به این شدیدی هم شکر دارد؟ ایشان فرمودند این تب از دو حالت لطف الهی به من خارج نیست؛ یا ترفیع است یا تنبیه، شاید مقامی درآن دنیا مقرر شده و تا این ابتلاء را نکشم به آن نائل نمی‌شوم و یا ترک اولی را مرتکب شده‌ام که تخفیف در مجازات اخروی است که در هر دو جای شکر دارد، خداوند در هر دو حال بنده را مورد عنایت قرارداده است پس باید شکرگزار بود؛ اگر کسی این روحیه را داشته باشد دیگر چه غم و غصه‌ای برای او می‌ماند؟

4ـ توجه ویژه به علم

آیت‌الله گلپایگانی اولین نفری بود که در سال تحصیلی حوزه درس را شروع می‌کرد و آخرین کسی بود که درس را تعطیل می‌کرد. در سال 1364 که زمین خورد و پای ایشان شکست و در تهران عمل کرد، مدتی نمی‌توانست درس برود اما با همان پای شکسته در منزل روی تخت می‌نشست و همین‌جا درس را مطرح می‌کرد چون توان رفتن به مسجد را نداشت. در پیام درسی که به طلاب داده بود نیز تقیّد خود را مطرح کرد و می‌فرمود من زمانی که طلبه بودم اینگونه بود که اگر در درس یک صفحه از کتاب لمعه به علتی غایب می‌شدم به گونه‌ای بود که نمازی از ما قضا شده و تا زمانی که درست مطالعه نمی‌کردیم سرگردان بودیم.

5ـ نماز و روزه استیجاری

آیت‌الله گلپایگانی می‌فرمود در زمان حاج شیخ عبدالکریم حائری ایشان نماز و روزه یک سال فردی را به من واگذار کرد، به من داد و گفت که فردی را پیدا کن که این نماز و روزه را به جای آورد؛ ما هم کسی را که ظاهرالصلاح بود یافتیم و این امر را به عهده ایشان گذاشتیم. روزی در کوچه آسیدحسن می‌رفتیم که وی در جلوی ما حرکت می‌کرد اما متوجه حضور من نشد؛ دیدم ایشان در حال سیگار کشیدن است، زمانی که در یک تقاطع متوجه من شد، سیگار وی تمام شده بود در آنجا به من گفت که حضرت آقا من نماز آن فرد را خوانده‌ام و امروز هم روز آخر روزه وی است که تمام خواهد شد؛ در حالیکه نمی‌دانست من متوجه سیگار کشیدن او شده‌ام؛ من هم به روی او نیاوردم و تمکن مالی هم نداشتم به کس دیگر واگذار کنم با توجه به اینکه 9 درس و مباحثه داشتم یک‌ماه روزه و یک‌سال تمام نماز آن مؤمن را شخصاً به جای آوردم.

6ـ نفوذ کلام

پس از ارائه متن قانون اساسی به آیت‌الله گلپایگانی، ایشان فرمود نسبت به دو مسئله باید توجه داشته باشید؛ اول اینکه رئیس‌جمهور حتماً مرد و شیعه اثنی‌عشری باشد. وقتی امام خمینی از نظر ایشان مطلع شد فرمود: نظر آقای گلپایگانی حتماً باید تأمین شود و آنجا بود که آیت‌الله بهشتی بحث رجل سیاسی را به شرایط رئیس‌جمهور اضافه کردند. (8) آیت‌الله العظمی سیدمحمدرضا گلپایگانی پس از عمری خدمت در سنگر علم و عمل در روز پنجشنبه 18 آذر 1372 ش در سن 98 سالگی درگذشت و جهان تشیع را عزادار کرد. پیکر ایشان پس از تشییع در تهران به قم منتقل و پس از تشییع با شکوه در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام در کنار استادش حاج شیخ عبدالکریم حائری به خاک سپرده شد.(9)