به گزارش حلقه وصل، در اکتبر ۲۰۱۹ یکی از کمیته های فرعی کمیته امنیت داخلی مجلس نمایندگان جلسه استماعی برگزار کرد با عنوان «دفاع از کشور در برابر تروریسم بیولوژیک: آیا آمادگی داریم؟» پاسخ این سئوال یک نه بزرگ است.
در این جلسه کارشناسان شهادت دادند که سیستم های دفاع بیولوژیک ما در طول بیش از یک دهه گذشته آسیب پذیر و منسوخ بوده اند. این می تواند نگرانی هایی را درباره استفاده تسلیحاتی از میکروارگانیسم هایی که عامل بیماری اند یا پاتوژن هایی نظیر ابولا یا سیاه زخم را به وجود آورد. با این حال شاید کسی نتواند به راحتی به شکلی از یک ویروس صعب الوصول دست پیدا کند، اما چیزی به دسترسی مواد خوراکی را نیز می توان با قصد و نیت قبلی به سهولت آلوده کرد.
من در مرکز مطالعات حقوق بهداشت دانشگاه سنت لوئیس حقوق مواد غذایی و دارو را تدریس می کنم. هرچند کار ما نظارت بر احتمال بروز تهدیدات شدید از سوی پاتوژن ها برای جامعه است، ولی من و همکارانم زمان بسیار زیادی را صرف مطالعه در مورد ویروس ها و باکتری هایی می کنیم که به دست آوردن آنها بسیار دشوار است مثل سیاه زخم یا طاعون. اما یک جنبه کمتر شناخته شده تروریسم بیولوژیک این است که پاتوژن های ساده تری مثل سالمونلا، باکتری رایجی که در برخی از مواد غذایی یافت می شود را نیز می توان برای آسیب زدن عامدانه به مردم مورد استفاده قرار داد. در واقع بزرگ ترین حمله تروریستی بیولوژیک در تاریخ آمریکا، از ظرف های سالاد چند رستوران در منطقه شمال غرب پاسیفیک آغاز شده است.
آشنایی با تروریسم بیولوژیک
وزارت امنیت داخلی تروریسم بیولوژیک را رها سازی عامدانه باکتری ها، ویروس ها و مواد سمی با هدف وارد آوردن جراحت یا صدمات دیگر به مردم تعریف می کند. پاتوژن ها را می توان به چندین طریق منتشر کرد. برخی از طریق هوا یا آب جا به جا می شوند. برخی مستقیما از شخصی به شخصی دیگر یا از طریق تماس با حیوانات آلوده انتقال پیدا می کنند. آخرین اما نه کم اهمیت ترین روش انتشار این پاتوژن ها از طریق سیستم های غذایی است.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در آتلانتا مواد تروریسم بیولوژیک را در سه دسته تقسیم بندی می کند. این دسته بندی بر اساس فاکتورهایی چون سهولت انتقال بیماری و نرخ های ظهور نشانه های بیماری و مرگ و میر صورت می گیرد. دسته الف شامل عوامل با اولویت بالا هستند که می توانند به سهولت منتشر شوند و به نرخ های بالای مرگ و میر منجر شوند و یک خطر امنیت ملی را به وجود آورند. آبله و سیاه زخم از جمله این موارد به حساب می آیند. دسته ب شامل پاتوژن هایی است که روش انتشار نسبتا ساده ای دارند اما به اندازه عوامل دسته الف موجب مرگ مردم نمی شوند. این عوامل شامل اسهال و پاتوژن هایی هستند که باعث التهاب مغزی ویروسی می شوند. دسته ج شامل پاتوژن های موجودی می شوند که می توانند برای اهداف تروریسم بیولوژیک مهندسی شوند، مثل ویروس هانتا و ویروس نیپا.
پاتوژن ها: مظنونین همیشگی
هرچند تروریسم بیولوژیک ممکن است پدیده جدیدی به نظر آید اما چنین نیست. یکی از اولین موارد این نوع از تروریسم به سال ۱۳۴۶ و زمانی بازمی گردد که ارتش تاتار شهر تحت محاصره کفا یا کریمه امروزی را با ویروس طاعون آلوده کرد. این رخداد در نهایت به مرگ سیاهی مرتبط شد که در سال های بعد اروپا را فرا گرفت. برخی مورخین بر این باورند که در میانه قرن هجدهم استعمارگران از روی عمد به بومیان آمریکایی پتوهای آلوده به ویروس آبله می دادند. در طول جنگ جهانی دوم و دوران جنگ سرد، چندین کشور از جمله ایالات متحده بر روی استفاده تسلیحاتی از پاتوژن های چون سیاه زخم، آبله، طاعون و مسمویت غذایی حاد آزمایش هایی انجام دادند.
تازه ترین مورد از تروریسم بیولوژیک در آمریکا پس از یازدهم سپتامبر به وقوع پیوست. در این حملات هاگ های سیاه زخم از طریق نامه برای سیاستمداران و رسانه ارسال شد که موجب کشته شدن ۵ تن و بیماری ۱۷ تن دیگر گردید.
عواملی چون سیاه زخم یا آبله همچنان در میان موادی قرار دارند که در مورد استفاده از آنها درحملات تروریستی بیولوژیک بیشترین هراس وجود دارد. با اینکه برای اکثرمردم و موسسات به دست آوردن نمونه هایی از این پاتوژن ها بسیارکارسختی است، اما این پاتوژن ها اگر خوب مدیریت نشوند یا به دست افراد ناباب بیفتند، می توانند خطرات سلامتی بسیار گسترده ای را متوجه جامعه کنند.
اما فهرست مواد تروریسم بیولوژیک گسترده تر از آن است که فکر می شود. این فهرست مثلا شامل باکتری هایی که مرتبا زنجیره مواد غذایی ما را آلوده می کنند مثل سالمونلا نیز هست. و دقیقا همین سالمونلا بود که بزرگ ترین حمله تروریسم بیولوژیک را در خاک آمریکا جرقه زد.
پاتوژن های غیرمعمول
بین سپتامر و اکتبر ۱۹۸۴ پیروان بگوان شیر رانجیش رهبر یک فرقه مستقر در اورگان، عامدانه مواد غذایی را در سالاد فروشی های چندین رستوران در دالاس در واسکو کانتی اورگان آلوده کردند. اعضای این فرقه سالمونلا را از آزمایشگاهی در سیاتل به سرقت برده و آن را با مایعی قهوه ای مخلوط کرده و با دقت مقادیراندکی از آن را با مواد خوراکی چون سالسا و سس سالاد مخلوط کرده بودند. هر چند هیچ کس در این حمله جان خود را از دست نداد اما در زمانی که جمعیت دالاس در اصل ۱۰ هزار و ۵۰۰ نفر بود، ۷۵۱ تن مسموم شدند.
حتی گذشته از موضوع تروریسم بیولوژیک، سالمونلا تهدیدات مهمی را متوجه سلامت عمومی می کند. این ویروس به طور میانگین در هر سال موجب بیماری یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در آمریکا می شود که سرنوشت ۲۳ هزار نفرشان به بستری شدن و ۴۵۰ نفر از آنها به مرگ می انجامد. اگر از این ویروس به عنوان سلاح استفاده شود، نتایج می توانند فاجعه بار باشند. بر اساس طبقه بندی موجود، در حال حاضر سالمونلا و دیگر تهدیدات امنیت غذایی همچون ای.کولا در رده مواد دسته ب طبقه بندی می شود. این طبقه بندی شامل پاتوژن هایی که می توانند برای آلوده کردن شبکه آبرسانی ما مورد استفاده قرار گیرند نیز می شود.
آلوده کردن شبکه های آبرسانی و غذایی تاکتیک جدیدی نیست. در قرن دوازدهم امپراتور فردریک بارباروسا در طول محاصره تورتونا در ایتالیا چاه های آب این شهر را مسموم کرد. ششصد سال بعد نیروهای ناپلئون جلگه های اطراف مانوتوآ را برای تشدید شیوع بیماری مالاریایی که وجود داشت به آب بستند.
سیستم های تامین آب و مواد غذایی از زمان این مثال های تاریخی تفاوت های زیادی کرده اند. تصور کنید چه اتفاقی می افتد اگر اقدام تروریسم بیولوژیک بعدی، سالاد فروشی های واقع در میدان تایمز را هدف قرار دهد. یا اگر بخشی از شبکه آبرسانی لس آنجلس آلوده شود. ما نمی توانیم آماده سازی ها برای تروریسم بیولوژیک را نادیده بگیریم، اما بر اساس نظر کارشناسانی که اخیرا در کنگره شهادت داده اند، این دقیقا همان اتفاقی است که دارد رخ می دهد.
آمادگی در برابر تروریسم بیولوژیک
از سال ۲۰۰۳ ایالات متحده از این نظر بر «بیو واچ» متکی بوده، یک برنامه نظارت و هشدار اولیه برای مناطق شهری بزرگ. این برنامه که بیش از یک دهه است منسوخ قلمداد می شد، اکنون از رده خارج شده است. از جایگزین این برنامه یعنی «بیو دیتکشن ۲۱» در اوایل سال ۲۰۱۹ رونمایی شد، اما بر اساس آنچه که در جلسه استماع ماه اکتبر کنگره مطرح شد، فناوری حسگر جدیدی که در آن مورد استفاده قرار می گیرد برای ردگیری پاتوژن ها ناکافی اعلام شد.
این ردگیرها قابل اعتماد نیستند و مرتب علائم هشدار مثبت اشتباهی را ارسال می کنند که اغلب موجب می شود شناسایی تهدیدات بیولوژیک بسیار طول بکشد. یک راه حل احتمالی که کارشناسان دفاع بیولوژیک در جلسه استماع کنگره مطرح کرده اند، می تواند مشارکت بین بخش های دولتی و خصوصی برای ساخت فناوری ردگیری پاتوژن های بهتر باشد.
وقتی پای واکنش دربرابر تهدیدات به میان می آید، نوعی عدم همکاری گسترده بین سازمان های فدرال و اجتماعات محلی به وضوح مشاهده می شود. دکتر آشا جرج مدیر اجرایی کمیسیون دو حزبی درمورد دفاع بیولوژیک در پاسخ به این سئوال که بعد از دریافت اعلان هشدار یک حمله تروریستی بیولوژیک احتمالی چه اتفاقی می افتد، پاسخ داد :«آنها خاموش می شوند ولی هیچ کس نمی داند چه باید کند.»
این اتفاق در حالی رخ می دهد که دیگر کشورها با هشیاری بیشتری در حال آماده سازی خود هستند. ژاپن هم اکنون درحال گردآوری و مطالعه ویروس ها پیش از بازی های المپیک ۲۰۲۰ است. چین و دیگر کشورهای آسیایی نیز سرمایه گذاری های بیشتری درحوزه آماده سازی مقابله با تروریسم بیولوژیک انجام داده اند و برنامه های نظارتی را برای مناطق پر رفت و آمدی چون فرودگاه ها و خطوط مترو در دست اجرا دارند. ایالات متحده در جهانی که امراض آلوده کننده سریع تر از هر زمان دیگری سفر می کنند، نباید از این نظر یک استثنا باشد.
پاسخگویی به نگرانی هایی که کارشناسان دفاع بیولوژیک ما مطرح می کنند، یک گام اولیه مهم در افزایش دادن آماده سازی های مربوط به مقابله با تروریسم بیولوژیک محسوب می شود که هر چه می گذرد در آمریکا بیشتر نیز می شود. از جمله این اقدامات می تواند اطلاع از این باشد که برای توسعه و ساخت فناوری های ردگیری بهتر چقدربودجه اختصاص دهیم و طرح های مقابله خود را چگونه تدوین کنیم که بازیگران در سازمان های ایالتی و محلی را دخیل کند. اما گام های دیگری نیز وجود دارد که می تواند برداشته شود.
برای مثال محققان بهداشت عمومی خواستار توجه بیشتر به ضرورت ساخت واکسن ها و درمان های ضد میکربی جدیدی شده اند که بتوان آنها را برای مواد اپیدمیک طبیعی نیز همانند اپیدمی های ناشی از تروریسم بیولوژیک مورد استفاده قرار داد. درحال حاضر دفتر تحقیق و توسعه پیشرفته پزشکی بیولوژیک، دفتری که در وزارت درمان و خدمات انسانی قرار دارد، در حال تامین بودجه پروژه هایی مربوط به این حوزه است. همانطور که در جلسه استماع کنگره روشن شد، افزایش آماده سازی های ما در برابر تروریسم بیولوژیک وظیفه ای نیست که صرفا یک دفتر یا آژانس بتواند آن را به انجام برساند.