قم: «گزارش یک کشتار»‌؛ روایتی مستند از قتل‌عام 10 هزار نفری شیعیان در حمله به کربلا

به گزارش حلقه وصل، کربلا از شهرهای کشور عراق و از سرزمین‌های مقدس و پر اهمیت نزد شیعیان است. اهمیت این شهر بیش از هرچیز به سبب وقوع شهادت امام حسین(ع) و یارانش در واقعه عاشورا در محرم سال 61 هجری و نیز وجود حرم امام حسین و حضرت عباس(ع) در آن است. شیعیان در مناسبت‌های گوناگون از سرتاسر جهان برای زیارت به این شهر می‌آیند. اوج این حضور در ایام عزاداری محرم و صفر و به ویژه در مراسم اربعین است. اما کربلا در سیر تاریخ حوادث متعددی را از سر گذرانده است. یکی از این حوادث حمله نجیب پاشا در سال 1258 هجری قمری بوده است.

«گزارش یک کشتار»‌ به قلم سید‌علی موجانی عنوان کتابی است که اخیراً‌ از سوی کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام در قم منتشر شده است. موجانی در این کتاب به بررسی مستند حادثه حمله نجیب پاشا والی بغداد به کربلای معلی در سال 1258 هجری قمری پرداخته است.

مجموعه «اسناد و تصاویر کربلا» با توجه به فهرست‏‌های ضمیمه، مدارک اصیل و متنوعی است که در قالب گزارش‌‏ها و مدارک رسمی دولت‏‌های قاجار (ایران)، عثمانی (ترکیه) و عهد حکومت‏های پادشاهی و جمهوری عراق، گرد آمده است. دورۀ تاریخی این مجموعه فاصله سال‏های 1191- 1413هـ/ 1777-1992م را در برمی‌گیرد. موجانی با بررسی این اسناد و تصاویر حادثه حمله نجیب‌ پاشا را به عنوان یک واقعه مهم و تأثیرگذار تاریخی انتخاب کرده و به بررسی آن پرداخته است.

در حادثه حمله نجیب پاشا تعداد زیادی از مردان و زنان و کودکان بدست نایب السلطنه محمد نجیب پاشا به قتل رسید. او که در بغداد به تخت و سلطنت رسیده بود دستور داد تا به کربلا حمله کنند اما ساکنان این شهر تسلیم او نشدند و زیر بار دستورات ستمگرانه او نرفتند، و چون این را دید به اهالی کربلا یک ماه فرصت داد تا سلاح‌هایشان را تسلیم کرده و حکومت عثمانی را به رسمیت بشناسند، پس از اینکه مدت مشخص شده به پایان رسید و موضع اهالی کربلا تغییری نکرد، نجیب پاشا شگری را به فرماندهی سعدالله پاشا روانه کربلا کرد، سربازان کربلا را سخت تحت محاصره قرار دادند و شهر را بوسیله توپ بمباران کردند، در این حال ساکنین به بارگاه مطهر حضرت عباس (علیه السلام) پناه بردند،‌ لشگریان سپاه عثمانی با سوراخ کردن حصار شهر از طرف باب الخان وارد شهر شدند، این درگیری‌ها دو روز به طول انجامید و تعداد کشته‌شدگان بالغ بر 10 هزار نفر رسید که در این میان تعداد بی‌شماری از علما و سادات بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان در مقدمه‌ای که بر این کتاب نگاشته،‌ چنین آورده است:‌ «ایران و عراق از این دست کشورها هستند، چنان‏که در برخی از ادوار تاریخی، حتی از پیش از اسلام، مطلقاً تصور جدایی میان آنها وجود نداشت، ضمن آن که بحث‏‌های قومی و دینی همان روزگار هم بود، اما قوت نقاط مشترک بیش از آنی بود که بخواهد آنها را رودروی هم قرار دهد. پس از اسلام، و در طول قرون، این مناسبات فراز و نشیب‌‏های زیادی داشته است، اما چنان که می‌‏دانیم، از پس از تشکیل ایران ایلخانی، سرنوشت ایران و عراق باز مشترک شد و تمایز میان آنان به کلی کنار گذاشته شد. در دوره ترکمانان نیز اوضاع به همین شکل بود تا آن که دولت عثمانی در غرب و دولت صفوی در شرق برابر هم قرار گرفتند. بسیار طبیعی بود که صفویان که خود را میراث‌‏دار ترکمانان می‏‌دانستند، تعریف یک دستی برای منطقه‏‌ای به وسعت نیمه غربی ایران و عراق داشته باشند، اما مشکلاتی که پیش آمد، از جمله توسعه‏‌طلبی عثمانی‏ها به سمت شرق یا همان سیاست شرقی، آنان را به تسلط تجاوزکارانه بر عراق کشاند و به دلیل اختلافاتی که با صفویان برای‌شان پیش آمد، تصمیم به ماندن در این منطقه گرفتند.

این تسلط تجاوزکارانه چند قرن به طول انجامید و صرف از نظر مسائل مختلف، مشکل مهمی را میان مردم دو سو که تا پیش از آن در قرون طولانی تفکر یک سرزمینی داشتند، ایجاد کرد. بویژه که ایران شیعی صفوی که این بار از نظر مذهبی یک دست شده بود، در مقابل دولت عثمانی سنی قرار گرفت که بر عتبات عالیات و شیعیان عرب و عجم آن نواحی تسلط یافته بود. مجادلات آنان میان جنگ و صلح ادامه یافت، اما مردم دو طرف، به‏‌ویژه ایرانیان همچنان همان ایده‏های قرون قبل را داشتند و رفت و آمد می‏‌کردند. آنها تحمل هر نوع سختی را در مرزها بر خود هموار می‏کردند تا بتوانند به زیارت بروند و حتی در آنجا بمانند...

داستان کشتار در کربلا به سال 1258 هجری قمری. 1842 میلادی ـ موضوع این کتاب ـ برگی از ادامه همان مسائل مشکلات است... مع‏‌الاسف، حادثه یاد شده که خسران و زیان آن در کنار حمله چند دهه قبل وهابی‏‌ها به کربلا برای شیعیان بسیار زیاد بود، از طرف ما ایرانی‏‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. درحالی‏‌ که ترک‌‏ها، پژوهشگران عراقی و بعضاً فرنگی‌ها، به این موضوع پرداخته‌‏اند. این در حالی است که همچنان اسناد زیادی وجود دارد که در روشن کردن این برگ از تاریخ می‏‌تواند به ما کمک کند.»

این کتاب در 12 فصل به همراه اسناد و تصاویر مرتبط از سوی انتشارات کتابخانه تاریخ اسلام منتشر شده است.