آیا اقتصاد ایران سقوط می‌کند؟

به گزارش حلقه وصل، لوب لاگ در این تحلیل که به قلم «جواد صالحی اصفهانی» استاد دانشگاه هاروارد نگاشته شده آورده است: داده های تازه نشان می دهد برغم این که سیاست «فشار حداکثری» ترامپ صادرات نفت ایران را به صفر نزدیک کرده و به اقتصاد ایران آسیب جدی زده است، نتوانسته چیزی شبیه فروپاشی اقتصادی را در این کشور ایجاد کند.

این داده ها همچنین حاکی است که اقتصاد طبق داده های مرکز آمار ایران، تولید ناخالص داخلی بخش نفت کشور در سال جاری شمسی ۴.۹ درصد افت داشته که از آستانه فروپاشی فاصله زیادی دارد. این درحالی است تولید ناخالص داخلی بخش غیرنفتی که سطح فعالیت اقتصادی داخلی را نشان می دهد فقط ۲.۴ درصد افت داشته است. 

 اقتصاد ایران آسیب دیده اما آنطور که ترامپ تشریح می کند فاجعه ای رخ نداده است. برای بیشتر ایرانیان اظهارات ترامپ مبنی بر این که ایرانی ها حتی پول خرید نان را هم ندارند نشان داد که او چقدر با پیامدهای سیاست خودش ناآشناست. کسانی که به ایران سفر می کنند دیده اند که قفسه های فروشگاه ها مملو از کالاست (اگرچه کالاهای تولید داخل و گرانقیمت) و در مراکز توزیع دولتی از صف های طولانی که معیاری برای اقتصادهای مصیبت زده مانند ونزوئلا است، خبری نیست.

 اگرچه افزایش قیمت ها همراه با سه برابر شدن ارزش دلار درآمدهای خانوارها را در مناطق شهری (۶.۷ درصد) و روستایی (۹.۱ درصد) کاهش داده است اما این کاهش ها آنقدر چشمگیر نیست که طبق انتظار دولت ترامپ آتش اعتراضات در مناطق شهری را شعله ور کند.

 تندروهای آمریکا با این باور که ایرانی ها با به بن بست رسیده اند و نیافتن مفری، سرانجام ۱۸۰ درجه دگرش رفتار خواهند داشت، به ادامه فشار حداکثری تاکید می کنند، اما اگر ایران راه رهایی بیابد چه؟ اگر ایران بتواند اقتصاد خود را بازسازی کرده و وابستگی به واردات را کاهش داده و خود را با افت صادرات نفت وفق دهد چه خواهد شد؟ چه بسا رهبران ایران بر این سناریو متمرکز شوند و به این باور برسند که می توان با نپذیرفتن گفتگوها بدترین شرایط را وارونه کرد.

آنها در این راستا می توانند از صندوق بین المللی پول کمک بگیرند. طبق پیش بینی صندوق بین المللی پول در گزارش "چشم انداز اقتصادی جهان"، رشد منفی اقتصادی در ایران در ۲۰۲۰ میلادی پایان خواهد یافت و رشد مثبت یک درصدی سالانه تا ۲۰۲۴ محقق خواهد شد. اگرچه این پیش بینی چندان نویدبخش نیست اما برای متقاعد کردن رهبران ایران به تسلیم نشدن کافی است.

 یافته های پژوهش های اخیر درباره بازار کار ایران نشان می دهد که نرخ اشتغال در بهار ۲۰۱۹ میلادی در مقایسه با بهار ۲۰۱۸ میلادی (پیش از بازگشت تحریم ها) ۳۲۴ هزار مورد افزایش و تعداد بیکاران ۳۶۵ هزار مورد کاهش یافته است. مهم تر این که، نیمی از این افزایش اشتغال به بخش صنعت مربوط است که به دلیل وابستگی به واردات نهاده های میانی بیش از سایر بخش ها در معرض آسیب تحریم ها قرار دارد.

 اما چرخش به سوی تولید بومی با دو مانع روبروست. مانع نخست تحریم های آمریکاست. حفظ سازگاری ساختاری مورد نیاز برای راه اندازی دوباره تولید صنعتی نیازمند دسترسی به بازارهای جهانی است که تحریم های تجاری مانع از آن است. دوم این که، تولید بومی مستلزم این است که نظام بانکی سرمایه لازم برای بازسازی کسب و کارها را تامین کند. سیستم بانکی ایران در حال حاضر برای این کار بسیار ضعیف است.

 اگرچه چشم اندازهای احیای اقتصادی نامشخص است اما با اطمینان می توان فرضیه قرار داشتن اقتصاد ایران در "سراشیبی مرگ" را تکذیب کرد. اگرچه شرایط اقتصادی برای ایرانی های نیازمند شغل و دارو دلسردکننده  است اما این شرایط برای رهبران ایران به اندازه ای سخت نشده که آنها ریسک کشیده شدن به جنگی هزینه بر با همسایگان جنوبی خود را بپذیرند و ایالات متحده باید به تنهایی به بن بست کنونی پایان بدهد. آیت الله علی خامنه ای، رهبر عالی ایران، که گفتگو با ترامپ را رد کرده، بسیار مشتاق یافتن راهی برای رشد اقتصادی کشور و به چالش کشیدن تحریم هاست تا به این ترتیب "مقاومت اقتصادی" که او سالها از آن دفاع کرده به بار بنشیند.