آیا سهم عاشورا از سینما فقط سه فیلم است؟!

سرویس حاشیه نگاری _ شیما شفیعی: در تاریخ اسلام از ظهور تا امروز و با مرور حوادث و جریانات مؤثر در روند گسترش دین مبین اسلام، حادثه عاشورا اصلی‌ترین و حساس‌ترین اتفاق تاریخی اسلام و مسلمانان شیعه است. فاجعه‌ای بزرگ به ابعاد تمام تاریخ که پرداختن به آن در هنر و فرهنگ کشور به خصوص شعر بسیار مورد توجه بوده و خواهد بود.

مسلمانان شیعه ایرانی از همان ابتدای ورود اسلام به ایران دوستدار و مشتاق ائمه اطهار علیهم السلام و اهل بیت پیامبر (ص) بوده‌اند و اهالی هنر و ادب پیوسته در اشعار و متون ادبی خود ارادت و عشق خود را نسبت امامان معصوم علیهم‌السلام به ویژه حضرت امام حسین (ع) ابراز داشته‌اند. هر چقدر شعر و ادب از بخش هنر و فرهنگ کشور به موضوع مهم و حیاتی عاشورا و پیام آزادی بخش آن پرداخته‌اند، سینمای کشور به عنوان ابزار مهم معرفی و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی و ایرانی و یکی از ویترین‌های جمهوری اسلامی ایران دین خود را نسبت به امام حسین (ع) و خاندان پاک ایشان ادا نکرده است.

در کشوری که مردمان آن دو ماه کامل در عزای سالار شهیدان سوگوار است سینماگران و مسئولان سینمایی ما دغدغه پرداختن به این مسئله مهم را ندارند باعث تأسف و خجالت‌آور است که بگوییم در تاریخ سینمای ایران فقط سه فیلم با این موضوع ساخته شده که فقط دو اثر اکران شده است.

صرف نظر از هزینه ساخت چنین آثار فاخر و ارزشمندی که لازمه تمام آثار تاریخی و مذهبی است، عزم و تمایل جدی برای پرداختن به این مسئله بسیار کم در فیلمسازان و نویسندگان سینمایی ما دیده شده و آمار ساخت 3 فیلم عاشورایی حداقل در  طول سینمای پس از انقلاب، نشانه کم کاری اهالی سینما بوده است.

اولین فیلمی که با موضوع عاشورا در سینمای ایران ساخته شده در سال 1361 و به نام «سفیر» بوده است. فریبرز صالح «سفیر» را به اولین دوره جشنواره فیلم فجر برد.در فیلم «سفیر» که نویسندگی بر عهده فریبرز صالح و کیهان رهگذار بوده و کارگردانی آن را فریبرز صالح انجام داده است، فرامرز قریبیان، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا، مرحوم کیومرث ملک مطیعی، هوشنگ دیبائیان به ایفای نقش پرداخته‌اند.

در این فیلم یکی از سفیران امام حسین (ع) که حامل نامه ایشان بود برای مذاکره با سلیمان خزاعی عازم کوفه می‌شود در راه دستگیر می‌شود و قبل از اینکه کاملاً در اختیار مأموران قرار بگیرد نامه امام حسین (ع) را از بین می‌برد. در زندان، زندانیان را به شورش وادار می‌کند و سپس به زندان ابن‌زیاد در کوفه منتقل می‌شود. ابن زیاد به قیس ابن مسهر سفیر امام حسین (ع) پیشنهاد می‌دهد که در یک سخنرانی اعلام کند که امام حسین (ع) قصد بیعت با یزید را دارد. قیس ظاهراً می‌پذیرد ولی در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌کند و ابن زیاد او را از فرار ارک پرتاب می‌کند.

دوازده سال پس از ساخت «سفیر»، فیلم سینمایی دیگری با مضمون حادثه عاشورا ساخته شد. فیلمنامه‌ای که بهرام بیضایی به نام روز واقعه در سال 61 به نگارش در آورد در سال 73 ساخته و اکران شد.

کارگردان «روز واقعه» که فیلم ماندگار عاشورایی سینما شد و هنوز پس از گذشت بیست سال از طریق تلویزیون پخش می‌شود شهرام اسدی بود. این فیلم از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت سیمرغ بهترین فیلم و فیلمنامه کامل آن بار‌ها تجدید چاپ شد.

روز واقعه داستان جوان مسیحی تازه مسلمان شده ایست که نام خود را عبد‌الله گذاشته و سال‌ها دل در گرو عشق دختر یکی از ریش سفیدان عرب داده است. پس از سال‌ها، سرانجام با موافقت پدر دختر، عروسی سر می‌گیرد و عبد‌الله در مراسم ازدواج، ندایی تکان دهنده می‌شنود که منقلب می‌شود و عروس را تنها می‌گذارد و به دنبال منبع صدا با اسب می‌تازد و زمانی به صحرای کربلا می‌رسد که عصر عاشورا (دهم محرم) است. توصیف عبدالله از صحرای کربلا و حقیقت دیالوگی است که سال‌هاست در ذهن همه کسانی که این فیلم ارزشمند را دیده‌اند، مانده است.

این فیلم علاوه بر دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم، موفق به کسب چهار سیمرغ دیگر هم شد و کاندید دریافت 5 سیمرغ بلورین بود.

در این فیلم پر بازیگر که اکثریت قریب به اتفاق بازیگران مطرح سینمای ایران در آن حضور داشتند چهره‌هایی چون عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمد‌علی کشاورز، مهدی فتحی، سعید نیکپور، علیرضا شجاع‌نوری، عنایت بخشی، سیامک اطلسی، مرحومه حمیده خیر‌آبادی، ژاله علو، فخر‌الدین صدیق شریف و... بر ایفای نقش  پرداختند. ساخت موسیقی این فیلم بر عهده مجید انتظامی آهنگساز مطرح عرصه موسیقی بوده است.

حالا پس از گذشت بیست و یکسال فیلم «رستاخیز» پس از گذشت 10 سال از آغاز تولید در انتظار اکران بسر می‌برد تا با رعایت الزامات و پوشاندن چهره نقش حضرت عباس (ع) به نمایش در بیاید. احمدرضا درویش از دهه 80 ساخت «رستاخیز» را آغاز کرد و در جشنواره سی‌و‌دوم فجر موفق به دریافت 9 سیمرغ بلورین و بیرق طلایی بین‌الملل جشنواره فیلم فجر شد.

«رستاخیز» به ماجرای پس از مرگ معاویه و خلافت ناحق یزید می‌پردازد. یزید به محض به قدرت رسیدن، سعی کرد با هر روشی که شده بیعت امام حسین (ع) را بگیرد. امام حسین (ع) که مظهر آزادی و آزادگی بود بیعت او را نپذیرفت. یزید دستور کشتن امام حسین (ع) را به والی مدینه می‌نویسد. بکیربن حر فرزند حربن‌یزید ریاحی که بین امام حسین (ع) و یزید سرانجام حق را انتخاب کرد و در راه امام حسین (ع) به شهادت رسید مأمور رساندن پیک می‌شود. وی با شناختی که از امام حسین (ع) به دست می‌آورد نمی‌تواند حق و حقانیت را نادیده بگیرد و... 

پرداختن به فرهنگ عاشورایی، قیام امام حسین (ع) و اتفاقات قبل و پس از عاشورا تا قیام مختار ثقفی و انتقام وی از بانیان ماجرای کربلا و سرنوشت مخالفان راه امام حسین (ع) هر کدام در هر برهه زمانی می‌تواند یک اثر سینمایی فاخر را خلق کند. کسانی که از لشکر شمر و عمر‌بن سعد به سپاه امام حسین (ع) پیوستند یا گروهی که در تردید بین رفتن و ماندن، وفاداری به فرزند پیامبر (ص) را برگزیدند ، سرشار از آموزه‌های انسانی است.

زنده ماندن خون و راه امام حسین (ع) پس از گذشت حدود 1400 سال و دلدادگی مسلمان و غیر مسلمان، از زن و مرد و پیر و جوان به راه و نگاه و قیام این پیشوای بزرگ در میان افراط گروه‌های تکفیری و افراطی و تروریسم منطقه علیه شیعیان شیفته امام حسین (ع) نکته‌ای قابل توجه است و ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی و مقابل هم قرار دادن آن‌ها که وسیله‌ای در جهت اهانت به ائمه اطهار علیهم السلام و امامان شیعه است از نگاه فیلمسازان سینمایی ما دور مانده است.

طبق عبارت «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» صحرای کربلا یک مکان مشخص و عاشورا یک روز نیست. وسعت کربلا به مساحت کل جهان و گسترش عاشورا به تعداد روز‌ها ماه و سال‌ها و قرن‌هاست. پرداختن به حوادث و ماجراهای دینی و مذهبی صرف نظر از محدودیت‌ها مورد نظر فیلمسازان و مسئولان فرهنگی است.