برای احیای زبان فارسی چه کردیم؟

به گزارش حلقه وصل، اگر نگاهی به نقشه زبان فارسی در طول تاریخ بیندازیم، با کاهش تدریجی میزان قلمرو این زبان و به‌تبع، افراد مسلط به آن طی دو سده اخیر مواجه می‌شویم؛ امری که سبب شده تا گستره عظیم زبان فارسی از محدوده عراق تا چین، تنها به ایران، مناطقی از تاجیکستان و افغانستان محدود شود.  با وجود این، زبان فارسی از جمله زبان‌های تأثیرگذار در دنیاست که با وجود کاهش قلمرو و گویشورانش در طول سده‌های اخیر، همچنان به حیات خود در میان دیگر زبان‌ها ادامه می‌دهد؛ به طوری که نمی‌توان منکر حضور این زبان پویا در میان برخی از گویشوران دیگر زبان‌ها شد. گویی هنوز بسیاری از مردم مناطق جهان، به ویژه در میان کشورهای آسیایی، شیرینی زبان فارسی را روزانه می‌چشند؛ بی‌آنکه خود بدانند.

گسترش زبان، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم در جهان، طی سال‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است؛ حتی کشورهای در حال توسعه نیز تلاش دارند تا از این طریق، قدرت نفوذ خود را نسبت به گذشته تغییر دهند و به‌اصطلاح، موقعیتی برای خود دست و پا کنند.

در این میان، بیش از 24 کشور جهان به‌صورت مشخص برای گسترش زبان خود فعالیت دارند، که از معروف‌ترین آنها می‌توان به بریتیش کانسل انگلیس، گوته آلمان، آلیانس فرانسه، دانته ایتالیا، سروانتس اسپانیا و از میان کشورهای آسیایی می‌توان به کنفوسیوس چین و یونس امره ترکیه اشاره کرد که همچنان هرساله سعی در جذب حداکثری مخاطبان و گسترش دفاتر و کرسی‌های آموزش زبان دارند.

در ایران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هرچند گسترش زبان فارسی به‌عنوان یکی از برنامه‌های برخی از نهادها و مؤسسات همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرار داشت، اما در نهایت، نتیجه تا حدودی خلاف اهداف بود و منجر به تعطیلی تعدادی از کرسی‌های زبان فارسی در جهان شد، خبری که وزیر امور خارجه نیز چند سال پیش در بنیاد سعدی به آن اشاره کرده و خواستار احیای دوباره کرسی‌ها شد.

اخیراً‌ برخی از اساتید زبان فارسی از بازگشت استادان اعزامی زبان فارسی به کرسی‌های فعال انتقاد کرده و نسبت به حیات کرسی‌های زبان فارسی در خارج از ایران ابراز نگرانی‌کرده‌اند. در این گزارش درصددیم تا نگاهی بیاندازیم به اقدامات انجام شده برای گسترش زبان فارسی در سال گذشته و مقایسه آن با اقدامات سایر کشورها برای گسترش زبانشان در جهان.

طبق آمارهای بنیاد سعدی که وظیفه گسترش زبان فارسی در خارج از ایران را بر عهده دارد، در سال تحصیلی 97 ـ 98 بیش از 20 هزار و 904 نفر در دنیا مشغول فراگیری زبان فارسی هستند که این رقم در مقایسه با فراگیران زبان‌های چون روسی‌، انگلیسی‌، چینی و... چندان رقم قابل توجهی نیست.

از این تعداد  هزار و700 نفر در پاکستان و 2 هزار و  699 نفر در ازبکستان مشغول به فراگیری فارسی هستند.

534 دانشگاه در 61 کشور رشته واحد زبان فارسی را تدریس می‌کنند، همچنین 291 مدرسه بومی و ایرانی فارسی آموز شناسایی شده است که از این تعداد 157 مدرسه متعلق به پاکستان است.

در 61 کشور 154 مرکز اعم از رایزنی‌های فرهنگی و مراکز آزاد زبان فارسی را تدریس می‌کنند،‌ البته به این آمار باید 40 هزار نهاد قومی را در پاکستان و 20 هزار نهاد دینی در بنگلادش را افزود.

72 نمایندگی فعال در161 کشور از طرف بنیاد سعدی در حوزه آموزش زبان فارسی فعالیت دارند.

مدرسان زبان فارسی در جهان دوگونه‌اند،‌ یک دسته که از معلمان و مدرسان بومی و ایرانی که حقوق آن‌ها توسط بنیاد سعدی پرداخت می‌شود و دسته‌ای دیگر اساتید اعزامی که توسط وزارت علوم اعزام می‌شوند.

در مجموع 223 مدرس و معلم بومی و ایرانی با حقوق بنیاد سعدی مشغول تدریس زبان فارسی در جهان هستند. علاوه بر این،‌ 231 کلاس آزاد زبان فارسی مورد حمایت بنیاد سعدی است. که در این کلاس‌ها (اعم از داخل با بیرون رایزنی‌های فرهنگی) 6 هزار و 154 نفر مشغول تحصیل هستند.

 تعداد دانشجویان بورسیه خارجی و داخلی مورد حمایت بنیاد سعدی نیز شامل 26 نفر است که از این میان 14 نفر در قزاقستان،‌ 2 نفر در اوکراین، 5 نفر در عراق، 4 نفر در لبنان و 1 نفر در تونس هستند.

8 دانشگاه‌ در جهان در سال 97 اقدام به تاسیس رشته واحد زبان فارسی کرده‌اند.

بنیاد سعدی در سال گذشته، 5 استاد و مدرس به کشورهای شیانـ چین،‌ هندوستان،‌ ازبکستان،‌ روسیه و ترکیه اعزام کرده است.

شاید بتوان گفت،  مهمترین دلیل کاهش تمایل به فراگیری زبان فارسی در سال‌های اخیر، نبود امنیت شغلی برای فارغ‌لالتحصیلان این رشته است،‌ موضوعی که بنیاد سعدی و رایزنی‌های فرهنگی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا نسبت به رفع آن اقدام کنند،‌ در این زمینه بنیاد سعدی در مراکزی چون رومانی‌، مرکز آموزش زبان فارسی شهر پیتیشت، ترکیه، دانشگاه ماردین، مولتان، صوفیه، آلماتی، دانشگاه شیخ آنتادیوپ سنگال، صربستان(بویونادوییچ در مدرسه زبان‌های شرقی)، لبنان، عراق و تونس اقدام به‌ به‌کارگیری فارغ‌التحصیلان خارجی زبان فارسی در ایران به عنوان مدرس کرده است.

تجهیز نمایندگی‌ها مانند کتابخانه‌ها، اتاق‌های ایران، دانشگاه ها و مراکز آموزشی زبان فارسی در 23 کشور شامل اوکراین ارمنستان، بلغارستان، آذربایجان، انگلستان، آلمان، دانمارک، سوئد، فرانسه، یونان، صربستان، هند، ترکیه، دانشگاه لگون غنا، ایتالیا، اسپانیا، اتریش، تونس، سوریه، پاکستان (دانشگاه بانوان لاهور)، احداث آزمایشگاه زبان در دانشگاه داکا بنگلادش و 19 اتاق ایران و گوشه هنر، فرهنگ و تمدن ایران در دانشگاه‌ها و موسسات پاکستانی و 11 اتاق در  از دیگر اقدامات برای گسترش زبان فارسی بوده است.

بنیاد سعدی که برگزاری المپیادهای زبان فارسی و آزمون تافل را نیز اخیرا در دستور کار خود قرار داده است،‌ در سال تحصیلی 97 ـ 98  در مجموع 8 المپیاد زبان فارسی در روسیه، آذربایجان، ترکیه، قزاقستان، لبنان و پاکستان برگزار کرده است.

هرچند نمی‌توان اقداماتی را که در راستای گسترش زبان فارسی در جهان در دست انجام است را نادیده گرفت،‌ اما زمانی که نگاهی به وضعیت زبان فارسی در کشورهای مختلف در قیاس با وضعیت زبان‌های دیگری چون انگلیسی‌، عربی‌، روسی و.... بیاندازیم خواهیم فهمید که باید بسیار بیشتر از این‌ها و هماهنگ‌تر اقدام کرد. در این میان باید به بودجه محدودی که برای گسترش زبان فارسی تصویب می‌شود نیز اشاره کرد. در شرایطی که کشورهای آسیایی، برنامه‌ریزی مدون و افق چندساله برای گسترش هرچه بیشتر سخنورانشان در جهان در نظر گرفته‌اند، ما به دلیل کمبود بودجه اساتید زبان فارسی را به کشور فرا می‌خوانیم غافل از تهدیدهایی که در سایه عدم حضور اساتید ایرانی و تضعیف کرسی‌های زبان فارسی ایجاد می‌شود.