وقتی جنجال زبانی خانم مدیرعامل وابستگی نستله را آشکار کرد

به گزارش حلقه وصل: زبان هر کشور، بخشی از هویت و فرهنگ آن است و کسانی که به کشور و هویت خود علاقه دارند، می‌کوشند از آن حفاظت کنند.

ویدیویی از «الناز سخائیان» مدیرعامل نستله در ایران، که در یک نشست تخصصی سخنرانی می‌کند، اخیراً در فضای مجازی فراگیر شده و بحث‌های گسترده‌ای را به دنبال داشته است.

دلیل این واکنش‌ها استفادهٔ افراطی و غیرضروری از کلمات انگلیسی در گفتار اوست، آن هم در مواردی که معادل‌های روان و جاافتادهٔ فارسی برای آنها وجود دارد.

در این گزارش، ضمن بررسی انتقادات مطرح‌شده، به ابعاد مختلف این ماجرا می‌پردازیم.

حمله به زبان فارسی و هویت ایرانی؛ و مسئلهٔ اصالت
واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
 
۱. نگرانی از تضعیف زبان فارسی: بسیاری از کاربران بر این باورند که عدم استفاده از واژگان فارسی و گرایش به انگلیسی، نشانه‌ای از بی‌توجهی به زبان ملی و فرهنگی است.

یکی از کاربران با اشاره به تجربهٔ جهانی‌سازی در یک شرکت بین‌المللی نوشته که ژاپن برای حفظ زبانش، حتی شرکت‌های خارجی را مجبور می‌کند استانداردهای خاصی را رعایت کنند.

او با بیان اینکه ژاپن برای اطمینان از مراقبت از زبان صحیح و رسمی این کشور، یک سال و نیم زمان و چندصد هزار دلار هزینه روی دست این شرکت گذاشته، به استفادهٔ افراطی از کلمات انگلیسی در زبان فارسی اعتراض کرده است.

این دیدگاه، نشان از حساسیتی دارد که در برخی کشورها نسبت به حفاظت از زبان ملی وجود دارد، اما در ایران کمتر دیده می‌شود.
 
۲. پدیده‌ای خاص در میان فارسی‌زبانان؟
 برخی دیگر از منتقدان این مسئله را ناشی از «عدم قائل شدن شأن برای زبان فارسی» می‌دانند و آن را نوعی خودکم‌بینی فرهنگی تعبیر می‌کنند.
کاربری دیگر در این باره می‌نویسد «در هیچ کشور دیگری این‌قدر از زبان بیگانه در مکالمات روزمره استفاده نمی‌کنند. این مسئله نوعی احساس حقارت است.»

این نگرش به نوعی به دغدغهٔ هویتی بازمی‌گردد. بسیاری معتقدند که استفادهٔ افراطی از زبان انگلیسی، می‌تواند نمادی از گرایش به غرب‌گرایی بی‌ریشه یا تلاش برای نمایش تفاوت و برتری باشد.
 
۳. سواد و پاکیزگی زبانی: عده‌ای از منتقدان نیز از منظر «نظم فکری و زبانی» به این موضوع نگاه کرده‌اند. آنها بر این باورند که ترکیب غیرضروری فارسی و انگلیسی در گفتار، نشانه‌ای از آشفتگی فکری و بی‌نظمی ذهنی است.

یکی از کاربران، در همین راستا، خاطره‌ای از امام موسی صدر نقل کرده و از قول دختر ایشان نوشته «پدرم با وجود تسلط به چند زبان، هیچ‌وقت در مکالمات خود از کلمات زبان‌های مختلف به‌صورت مخلوط استفاده نمی‌کرد. او به ما توصیه می‌کرد که شبیه سالاد حرف نزنیم!»

این نوع نگاه، به تمایزی قائل شدن میان استفادهٔ منطقی از اصطلاحات تخصصی و استفادهٔ بی‌دلیل از کلمات خارجی تأکید دارد.

نکتهٔ مهم: ارتباط با نستله و تحریم‌های جهانی
بخشی از انتقادات مطرح‌شده، نه به موضوع زبان، بلکه به حضور شرکت نستله در ایران و ارتباط آن با اسرائیل مربوط می‌شود. برخی کاربران به این مسئله اشاره کرده‌اند که نستله در بسیاری از کشورها به دلیل روابط اقتصادی‌اش با اسرائیل تحریم شده است.

در همین راستا، یکی از کاربران به اظهارات سخائیان مبنی بر ارتباط مستقیم نستلهٔ ایران با دفاتر جهانی این شرکت اشاره کرده و نوشته است «اینکه مدیرعامل نستله در ایران این‌طور حرف می‌زند، بد است؛ اما بدتر این است که می‌گوید به نستلهٔ جهانی [گلوبالی] وصلیم و ارتباط داریم. نستله به دلیل ارتباط اقتصادی با اسرائیل در لیست معتبرترین نهادهای بین‌المللی تحریم رژیم است و توسط گروه‌های مختلف جهان تحریم شده است.»

این موضوع نشان می‌دهد که مسئلهٔ حضور نستله در ایران، فراتر از زبان و فرهنگ، به مسائل اقتصادی و سیاسی نیز گره خورده است.

از این‌ها گذشته، عده‌ای دیگر فراگیر شدن این ویدیو را بخشی از یک پروژهٔ تبلیغاتی برای شرکت نستله دانسته‌اند.

وقتی ماجرا جنسیتی می‌شود
یکی دیگر از جنبه‌های بحث‌برانگیز این ماجرا، تلاش برخی افراد برای جنسیتی کردن انتقادات بود. برخی این واکنش‌ها را ناشی از زن‌ستیزی دانسته و آن را به فمینیسم مرتبط کردند، اما بسیاری از کاربران با این برداشت مخالف بودند. آنها تأکید داشتند که مسئلهٔ اصلی، آسیب به زبان فارسی و بی‌توجهی به جایگاه آن است، نه زن بودن سخنران.

این کاربران معتقد بودند که انتقاد از شیوهٔ بیان و استفادهٔ مفرط از واژگان بیگانه، ربطی به جنسیت ندارد و اگر فردی دیگر، چه مرد چه زن، چنین سخن می‌گفت، باز هم با واکنش مشابهی روبه‌رو می‌شد. در نتیجه، این تلاش برای تغییر جهت بحث و بردن آن به سمت مسائل جنسیتی، خود به موضوعی جداگانه تبدیل شد و اعتراض گستردهٔ کاربران فضای مجازی را به دنبال داشت.

سخن کارشناس
«محمد لسانی» فعال رسانه‌ای و کارشناس سواد رسانه‌ای در این باره می‌گوید «بسیاری از سخنرانان در همایش‌ها و نشست‌های تخصصی، به‌جای تمرکز بر محتوای عمیق، از واژگان انگلیسی برای پیچیده‌تر جلوه دادن بحث‌هایشان استفاده می‌کنند. این پدیده، بیش از آنکه ناشی از ضرورت علمی باشد، نوعی ویترین‌سازی و برندسازی شخصی است که از انگاره‌های ذهنی جامعه دربارهٔ مدرن و متخصص به نظر رسیدن نشأت می‌گیرد. درحالی‌که بسیاری از این واژگان، معادل‌های روان و جاافتادهٔ فارسی دارند، برخی افراد به‌طور عامدانه از آنها استفاده می‌کنند تا تصویر حرفه‌ای‌تری از خود ارائه دهند.»

او با تأکید بر اینکه ما نه دربارهٔ یک فرد یا ویدیوی خاص، که دربارهٔ یک جریان و فرآیند حرف می‌زنیم تصریح کرد «این مسئله بخشی از یک جریان کلی در ارائه‌های تخصصی است که در آن، به‌جای پرداختن به محتوای ارزشمند، بر بیان سنگین و استفادهٔ افراطی از اصطلاحات خارجی تأکید می‌شود. بسیاری از ارائه‌دهندگان، به‌جای اینکه پیش‌تر برای ساده‌سازی، شفاف‌سازی و بصری‌سازی مطالب خود تلاش کنند، از کلمات پیچیده استفاده می‌کنند تا ارائهٔ خود را عمیق جلوه دهند. درحالی‌که اگر محتوا از قبل پردازش و سازمان‌دهی شده باشد، نیازی به چنین ترفندهایی نیست.»

لسانی همچنین افزود «این رویکرد در بسیاری از نشست‌های تخصصی دیده می‌شود و اغلب باعث می‌شود که مخاطبان، به‌جای دریافت مفاهیم مفید، با سخنانی پر از واژگان سنگین اما سطحی مواجه شوند. با این حال، مخاطبان آگاه معمولاً متوجه این مسئله می‌شوند و تفاوت بین یک ارائهٔ واقعاً علمی و یک سخنرانی صرفاً پیچیده را تشخیص می‌دهند.»

حرف آخر...
جنجال زبانی الناز سخائیان، فراتر از یک ویدیوی ساده، به دغدغه‌های عمیق‌تری در جامعهٔ ایران دامن زده است؛ از نگرانی دربارهٔ جایگاه زبان فارسی و هویت ملی گرفته تا مسائل اقتصادی و سیاسی مربوط به برندهای بین‌المللی.

این بحث، بار دیگر نشان داد که زبان، تنها یک وسیلهٔ ارتباطی نیست، بلکه حامل ارزش‌ها، فرهنگ و هویت یک ملت است.

منبع:فارس