به گزارش سرویس دفاع و امنیت حلقه وصل، بمب‌های سقوط آزاد به صورت سنتی، سلاح مورد استفاده برای بمباران‌های هوایی محسوب می شوند و از دوره جنگ ویتنام به این طرف، بمب‌های هدایت تلویزیونی و هدایت لیزری نیز به صورت انبوه وارد خدمت شدند. تا قبل از شروع هزاره جدید، عمده بمب‌های هدایت شونده از دو روش تلویزیونی یا اپتیکی و یا لیزری برای هدایت شدن به سمت هدف بهره می‌بردند اما در هزاره جدید، سری جدیدی از مهمات هوا پرتاب یعنی بمب‌های هدایت ماهواره‌ای به خدمت درآمدند.
این مهمات در آمریکا به عنوان سری مهمات تهاجم مستقیم مشترک یا JDAM شناخته می‌شوند و از سال ۱۹۹۸ میلادی تا به امروز در حال تولید هستند اما برخی از کشورهای اروپایی، ترکیه و چین از جمله دیگر تولید کنندگان مهمات هدایت ماهواره‌ای هستند. بسته ارتقا مورد نظر برای بمب‌های هدایت ماهواره‌ای، شامل یک غلاف است که روی بمب‌های سقوط آزاد مثل سری مارک ۸۰ نصب می‌شود و وظیفه هدایت این بمب‌ها را بر عهده می‌گیرد. بر خلاف مهمات هدایت اپتیکی و هدایت لیزری، مهمات هدایت ماهواره‌ای در برابر شرایط بد آب و هوایی بسیار مقاوم هستند و در عین حال بحث نیاز به هدف گذاری لیزری روی هدف یا هدایت آن توسط سیستم اپتیکی توسط کاربر نیز نیازی نیست.
اما با توسعه سیستم‌های پدافند هوایی، امکان استفاده از بمب‌های هدایت شونده هر روز سخت و سخت‌تر می‌شد و به نوعی، در بسیاری از شرایط استفاده از بمب‌های هدایت شونده عادی مساوی با نابودی پرنده حامل بمب‌ها بود. یک گزینه، استفاده از موشک‌های دور ایستا برای هدف قرار دادن نقطه مورد نظر بود که البته گزینه‌ای ممکن اما به نسبت گران قیمت محسوب می شود. در همین حال و بر اساس بمب‌های هدایت ماهواره‌ای، یک ابتکار تازه معرفی شد و آن هم نصب بالکها بر روی بمب‌های هدایت ماهواره‌ای است.
در این حالت، بمب معمولاً از ترکیب هدایت اینرسیایی و ماهواره‌ای استفاده کرده و با استفاده از باله های مورد نظر بعد از رها شدن در ارتفاع بالا، به سمت هدف سرازیر می‌شود. با استفاده از این روش، بسته به ارتفاع و سرعت رها سازی، وزن بمب، نوع طراحی بمب و یا باله به راحتی می‌توان به بردهایی بین ۶۰ تا ۱۰۰ الی ۱۲۰ کیلومتر دست یافت. در برخی از مدل‌های این نوع بمب‌ها، سلاح مورد نظر در مرحله نهایی به سیستم‌های هدایت لیزری و یا اپتیکی نیز مجهز شده‌اند و می‌توانند حتی اهداف متحرک را نیز هدف قرار بدهند.
باشگاهی کوچک از سازندگان بمب های هدایت ماهواره ای
توسعه و ساخت کیت ها و سامانه های هدایت ماهواره ای برای بمب های هوا پرتاب یک بحث تخصصی و دارای زوایای مختلف فنی و طراحی است، لذا کشورهای معدودی در جهان به این رشد از تکنولوژی و توان رزمی رسیده اند که جمهوری اسلامی ایران به عنوان جدیدترین عضو این کلوپ خاص و پر اهمیت، به این جمع اضافه شده است. به همین خاطر در ادامه نگاهی به این تولید کنندگان داریم.
در ابتدا کشور آمریکا با سری JDAM حضور دارد که عمده کشورهای غربی و یا هم‌پیمان با آمریکا از این سری از بمب های هدایت ماهواره ای استفاده می کنند و خود، توان طراحی و تولید چنین سلاحی را پیدا نکرده اند. این کیت هدایت شونده معمولا بر روی بمب های سری مارک ۸۰ نصب شده و در مدل های مختلفی ارائه می شود. در این سری از بمب ها از ماهواره های سری جی پی اس برای هدایت استفاده می شود.
روسها در زمانی که بمب های هدایت ماهواره ای وارد بازار شدند همچنان با مشکلات ناشی از فروپاشی اتحاد شوروی دست به گریبان بوده و اخیرا و به تازگی چند مدل از این بمب ها را توسعه دادند. یکی از این مدل ها که در سوریه نیز به صورت عملیاتی استفاده شده سری KAB-۵۰۰S است که از امواج ماهواره های گلوناس بهره می برد.
کشور چین از دیگر بازیگران مهم در این عرصه است. چینی ها در حدود یک دهه گذشته سرمایه گذاری بسیار هنگفتی در زمینه سامانه های ماهواره ای و البته مهمات هدایت ماهواره ای کردند و در سالهای اخیر طیف متنوعی از بمب های هدایت ماهواره ای را به نیروی هوایی خود تحویل دادند. از جمله این بمب ها می توان به سری LT، FT یا LS اشاره کرد. بمب های چینی معمولا از سیستم ماهواره ای بیدو این کشور برای هدایت استفاده می کنند.
کشور پاکستان که در همسایگی ما قرار دارد نیز در کنار بمب های هدایت ماهواره ای خریداری شده از خارج، خود نیز از جمله کشورهای سازنده این نوع سیستم های هدایتی برای بمب ها است. پاکستان اخیر بمبی به اسم تکبیر را ساخته که این بمب با الگو برداری از طراحی چینی ساخته شده است و از امواج ماهواره ای برای هدایت استفاده می کند. در صورت استفاده از باله این بمب می تواند به برد ۱۰۰ کیلومتر هم برسد.
دیگر همسایه ما یعنی کشور ترکیه هم از جمله فعالان در بخش بسته های هدایت ماهواره ای است. این کشور یک کیت هدایت ماهواره ای را برای بمب های سری مارک توسعه داده که به عنوان HGK شناخته می شود و ترکیبی از هدایت جی پی اس و اینرسیایی است.
در قاره آسیا یکی دیگر از کشورهای فعال در این بخش کره جنوبی است. این کشور در کنار مهمات هدایت ماهواره ای JDAM آمریکایی، کیت هدایتی KGGB را توسعه داده است. این کیت معمولا برای بمب های ۵۰۰ پوندی به کار رفته و با داشتن بالچه می تواند به برد ۱۰۰ کیلومتر برسد. در این بمب ها از امواج جی پی اس برای هدایت استفاده می شود.
رژیم صهیونیستی نیز در این زمینه فعال بوده و سری Spice را توسعه داده است. این کیت ها برای نصب روی بمب های سری مارک توسعه داده شده و در جریان حمله اخیر هندوستان به پاکستان نیز مورد استفاده نیروی هوایی هند قرار گرفته است.
دو کشور در نیم کره جنوبی جهان یعنی برزیل و آفریقای جنوبی نیز از دیگر فعالان در این بخش بوده و کیت های هدایت ماهواره ای را برای بمب های هوا پرتاب توسعه دادند. در آفریقای جنوبی کیت های سری Umbani ساخته شده است. این کیت ها به امارات متحده عربی نیز صادر شده و امروزه به صورت مشترک بین دو کشور در مدل های مختلف به صورت بمب های بال دار و حتی بمب های مجهز به سیستم پیشران تولید می شود.
کشور برزیل نیز دو مدل در حال حاضر کیت هدایتی را برای بمب های هواپرتاب توسعه داده که SMKB و FPG-۸۲ نام دارند. این کیت ها نیز معمولا برای بمب های سری مارک استفاده می شوند.
در قاره اروپا نیز دو کشور آلمان و فرانسه یک سری از بمب های هدایت شونده با استفاده از ماهواره را توسعه داده اند که بسته به نوع می توان آنها را به باله یا سرهای جنگی مختلف مجهز کرد. فرانسوی ها AASM را توسعه داده و آلمان ها نیز برای جنگنده های تایفون و تورنادوی خودشان سری HOPE/HOSPO را توسعه دادند.
سری AASM فرانسوی
نمونه ای از سری HOPE ساخت آلمان
ایران؛ دوازدهمین بازیگر این عرصه
اما صنایع دفاعی ایران نیز اخیرا با توسعه خانواده بمب های یاسین و بالابان به جمع دارندگان بومی کیت های هدایت ماهواره ای پیوسته است. بمب یاسین دو سال پیش برای اولین بار در جریان رزمایش نیروی هوایی ارتش عملیاتی و از جنگنده‌های اف‌ــ ۷ نهاجا شلیک شد. بمب بالابان در این بین، بمب جدیدی بود که برای اولین بار به‌نمایش درمی‌آمد. به‌گفته وزیر دفاع، این بمب برای حمل توسط پهپاد جت کرار طراحی و تولید شده و یکی از دلایل استفاده از مکانیزم بالهای جمع‌شونده در این بمب نیز به همین منظور است. بمب بالابان همچنین از سیستم هدایت مبتنی بر INS&GPS نیز بهره می‌برد.
طرز کار این بمب به این صورت است که مشخصات هدف قبل از پرواز، طرح‌ریزی و به مجموعه هدایت و کنترل بمب منتقل می‌شود. پس از رهایش، بال های تاشوی بمب باز شده و با کمک سیستم هدایت، به‌سمت هدف حرکت می کند. بمب بالابان با برخورداری از سیستم هدایت GPS عملا به یک بمب هدایت ماهواره ای بدل شده که تجهیز این بمب به چنین سیستمی مزیت های فراوانی همراه خود دارد. این بمب‌ها پس از پرتاب و با باز شدن بالها، اصطلاحا روی هوا گلاید می‌کند و به سمت هدف می‌رود. استفاده از بالهای بازشونده موجب پایداری بمب به هنگام شیرجه و پرواز به‌سمت هدف و همچنین افزایش برد آن می‌شود زیرا با وجود بالهای بازشونده امکان پرتاب از ارتفاع‌های بالاتر و مسافت‌های دورتر به سمت هدف وجود دارد.
علاوه بر این، استفاده از سیستم هدایت ماهواره‌ای مزیت‌های بهتری نسبت به سیستم‌های هدایت اپتیکی و لیزری دارد. در سیستم‌های هدایت اپتیکی و لیزری اگر شرایط آب‌وهوایی مساعد نبوده و یا گردوغبار غلیظ در منطقه نبرد وجود داشته باشد، امکان استفاده از این نوع هدایت به‌دلیل اخلال در انتقال پرتوهای لیزر از هواپیما به بمب و یا دریافت تصاویر در سیستم هدایت اپتیکی وجود ندارد، اما برخورداری از سیستم‌های هدایت ماهواره‌ای امکان استفاده از این نوع بمب‌ها را در هر نوع شرایط آب و هوایی فراهم می‌کند. سیستم هدایت ماهواره‌ای این امکان را فراهم می‌کند که بتوان هر بمب را به‌صورت مستقل به سمت یک هدف هدایت کرد.
این توانایی خصوصاً در حمله به اهداف مجهز به سیستم‌های دفاع هوایی کوتاه برد بسیار مؤثر بوده و امنیت پرنده‌های خودی را تضمین می‌کند. البته در طول زمان با اضافه کردن سیستم‌های جستجو گر لیزری، اپتیکی یا اضافه کردن سیستم‌های پیشران به این بمب‌ها، می‌توان برد و دقت آنها را نیز افزایش داد و حتی از آنها برای درگیر شدن با اهدافی متحرک در فاصله بالای ۱۰۰ کیلومتر نیز بهره برد.
تا به امروز مشخص نیست که فرآیند دستیابی نیروهای مسلح کشورمان به بمب های هدایت ماهواره ای به چه صورت بوده، اما هرچه است این مسئله در یک سکوت رسانه‌ای به انجام رسیده و امروز نشانه‌هایی از آن آشکار شده است؛ اقدامی که می‌تواند یک انقلاب در توان رزمی نیروی هوایی سپاه و ارتش چه در بخش پرنده های با سرنشین و چه بی سرنشین ایجاد کند و جوابی غافلگیرانه به آنهایی باشد که دستیابی نیروهای مسلح کشورمان به نسل جدید سلاح های هواپرتاب را غیرممکن می دانستند.