محمدی: اینستکس اجرای برنامه آمریکا با متد اروپایی است/ ذوالنور: اینستکس از دل برجام ناقص الخلقه برآمد

به گزارش حلقه وصل، برنامه میدان انقلاب شب گذشته روی آنتن شبکه 3 سیما رفت و در آن موضوع کاهش تعهدات برجامی، ضرب‌الاجل 60 روزه و مکانیزم مالی اینستکس مورد بحث و بررسی قرار گرفت. مهمانان این قسمت از برنامه حجت‌الاسلام ذوالنور، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و مهدی محمدی کارشناس ارشد روابط بین‌الملل بودند.

در ابتدای برنامه حجت‌الاسلام ذوالنور صحبت کرد و در تعریفش از برجام گفت: این روزها یکی از چیزهایی که در بین مردم رایج است، ثبت‌نام خودرو است. شما یک خودروی گران‌قیمت ثبت‌نام می‌کنید اما بعدا به شما می‌گویند که این خودرو را نداریم و به جای آن بیایید و پراید بگیرید! یا مثلا کسی به مغازه رفته است تا موز بخرد بعد به جای آن، می‌گویند که بیا و بادمجان ببر. چیزی که در برجام برای ما دیده شده است، رفع کل تحریم‌ها و آزادسازی و روان‌سازی اقتصاد ما بود اما آمریکا از این توافق‌نامه بیرون رفت. به نظرم از همان ابتدا، برخورد و واکنش به خروج آمریکا غلط بود. مثلا سعی شد تا نشان داده شود که قبلا 1+5 بوده است و حالا 1+4 شده است، یا یک مزاحم بیرون رفت.

وی ادامه داد: یا ما نمی‌دانستیم که چرا آمریکا بیرون رفته است و یا می‌دانستیم که چرا بیرون رفته است. اگر نمی‌دانستیم، حق‌مان است که کلاه سرمان برود و اگر می‌دانستیم پس چرا با مردم صادقانه حرف نمی‌زنیم؟ دشمن بر روی حرف و موضع ما از مساله حساب باز می‌کند و بر همین اساس تصمیم می‌گیرد. وقتی که این‌گونه با موضوع برخورد می‌کنیم، طبیعی است که از آن موضوع ناقص‌الخلقه، چیزی به نام اینستکس که امروز مطرح است برآید. از ابتدا هم مشخص بود که آمریکا و اروپا نقش پلیس بد و پلیس خوب را بازی می‌کنند. حتما شنیده‌اید که رئیس بانک مرکزی اخیرا گفت که اجرای اینستکس کمی فرصت نیاز دارد.

ذوالنور گفت: حال سوال این‌جا است که آیا بعد از یک سال و خورده‌ای، هنوز زمان اجرای آن فرا نرسیده است؟ آقایان در ابتدا می‌گفتند که اروپا اراده دارد اما نمی‌تواند. باید عرض کنم که اروپا از ابتدا نیز اراده نداشت چرا که اگر اراده داشت، این کار را ظرف یک ماه، دو ماه و شش ماه اجرایی می‌کرد.

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی همچنین تصریح کرد: اعتقاد من این است که این کار وقت‌کشی است اگرچه امیدواریم که ما بد فهمیده باشیم و اینستکس برای روان‌سازی اقتصاد ما و جبران خروج آمریکا از برجام و اجرای تعهدات طرف مقابل ما اثربخش باشد. با این حال نمی‌توانیم چشم خود را در برابر تجربیات قبلی و واقعیات ببندیم و به رفتار طرف مقابل، ساده‌لوحانه نگاه کنیم.

در ادامه مهدی محمدی درباره اینستکس گفت: باید بگویم که دیدگاه من نسبت به این موضوع کمی رادیکال‌تر است. آقای ذوالنوری می‌گویند که اینستکس وقت‌کشی است اما به نظرم این ماجرا کمی‌ بدتر از این حرف‌ها است چون معتقدم اینستکس اجرای برنامه‌های آمریکا با یک متد اروپایی است. مساله کوچکتر آن است که یک زمان یک‌ساله از ما تلف شده است. زمانی که در آن می‌توانستیم به گونه‌ای عمل کنیم تا مبادلات اقتصادی خارجی ما در این وضع نباشد. این زمان تلف شده است اما سوال مهم‌تر آن است که با چه استدلال‌هایی این زمان را از دست داده‌ایم؟

وی افزود: اکنون زمان آن فرا رسیده است که بیاییم و راجع به قوت آن استدلال‌ها صحبت کنیم. اکنون و در یک بازه زمانی دو ماهه معلوم شده است که همه آن حرف‌ها غلط بوده است و مشورت‌های دموکرات‌ها و جان‌کری به دوستان ما بوده است که باعث شده است که یک زمان طلایی را از دست بدهیم.

محمدی بر همین اساس اضافه کرد: با این حال می‌گویم که ای کاش فقط وقت‌مان را از دست داده بودیم؛ به نظرم، مساله کمی فراتر است چرا که فرمولی که اروپایی‌ها تحت عنوان اینستکس تدارک دیده‌اند، بخش مهمی از اهدافی که آمریکا به دنبال آن است را محقق می‌کند در حالی که ادعا می‌کند در حال خدمت به ما است. یعنی علاوه بر این که انرژی، وقت و زمان ما تلف شده است، با یک نوع کلاه‌برداری نیز از طرف اروپایی‌ها مواجهیم.

وی ادامه داد: اینستکس یک مکانیزم تسریع پرداختی است. بدین معنی که پولی را از طریق بانکی جابه‌جا نمی‌کند بلکه پول ناشی از صادرات کالا از ایران به دیگر کشورها را به واردات کالایی که ایران می‌خواهد، تخصیص می‌دهد. آمریکایی‌ها در یک سال گذشته این موضوع را علنا گفته‌اند که می‌خواهیم اختیار پول‌های ایران را از دست او درآوریم. ایران نباید پولی داشته باشد که بخواهد تصمیم بگیرد خرج مقاومت کند، خرج برنامه دفاعی خود کند و ...در حقیقت، اعتقاد دارند که اختیار پول‌های ایران باید در جایی قرار بگیرد که ما تصمیم بگیریم که این پول‌ها چگونه هزینه شود.

محمدی ادامه داد: اینستکس در ظاهر می‌گوید که می‌خواهم به شما خدمت کنم اما در واقع می‌خواهد درآمدهای ایران که به سختی نیز کسب می‌شود را مدیریت کند. آنان می‌گویند که بیایید و این پولی که به سختی کسب کرده‌اید را در صندوق ما بریزید و با نظارت ما صرف معاملات مشروع کنید. حال معاملات مشروع از نظر اروپا چیست؟ غذا، دارو و تجهیزات پزشکی که البته این موارد نیز دست آنان است. مثلا ممکن است که بگویند صلاح نیست از فلان تجهیزات پزشکی استفاده کنید.

وی در همین راستا افزود:‌ بنابراین اینستکس کاری انجام می‌دهد تا پول‌های ایران در اختیار کسی قرار بگیرد که خیلی فرقی با آمریکایی‌ها ندارد. آقای ماکرون هفته گذشته گفت که می‌خواهیم ایران وارد مذاکراتی شود که توسعه برجام به حوزه‌های موشکی و منطقه‌ای باشد. ‌ اروپا نیز همانند آمریکا به دنبال برجام دیگر است. این میزان وابستگی ما در خرج کردن پول‌هایمان به واسطه اینستکس تبدیل به یک گروگان‌گیری می‌شود که کمک می‌کند ایران را پای میزی بکشاند که آمریکا به دنبال آن است.

این کارشناس بین‌الملل بیان داشت: وقتی شواهد را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که خروجی همین چیزی است که برای شما توضیح دادم. خروجی این است که اینستکس همان اهدافی را دنبال می‌کند که آمریکا به دنبال آن است.

محمدی ادامه داد: این که اروپا برای این کار با آمریکا هماهنگ کرده است یا خیر، فرقی برای ما ندارد اما خروجی این است که ما وارد بازی می‌شویم که آمریکا قبلا نتوانست ما را وارد آن کند و اروپا حالا با ظاهر خیرخواهانه می‌خواهد ما را وارد آن کند. جالب است که ما برویم و با سختی به هند نفت بفروشیم و سپس، پول آن را در جیب اروپا بریزیم و از آنان بخواهیم که برایمان تعیین کنند که این پول را چگونه هزینه کنیم.

وی افزود: نکته دومی که پیرامون اینستکس وجود دارد این است که اینستکس ادعا می‌کند که یک سیستم تسهیل‌کننده است و به شما کمک می‌کند که کالایی را که می‌خواهید بخرید. حال سوال این‌جا است، منشا پولی که در اینستکس قرار می‌گیرد کجاست؟ اگر اروپا می‌خواهد نشان بدهد که ذره‌ای صداقت دارد حداقل این است که بیاید و از ما نفت بخرد و پول آن را از طریق اینستکس منتقل کند نه این که بیاید و بگوید که پول نفت خود را در اینستکس بگذارید. همان‌طور که می‌دانید اروپا به هیچ وجه پیشنهاد خرید نفت از ایران را قبول نکرد و در عوض گفت که به شما 3 میلیون یورو خط اعتباری می‌دهیم تا کالا و خدمات بخرید.

وی ادامه داد: برای درک این عدد باید بگویم که در سال 97، 10 میلیارد دلار صرف واردات کالاهای اساسی کردیم که از این رقم، 6/5 میلیارد دلار آن صرف واردات کنجاله و سویا شده است. در حقیقت،‌ ما 6/5 میلیارد دلار صرف خرید خوراک دام و طیور کرده‌ایم و حالا اروپا می‌خواهید با 3 میلیون یورو بگوید که در برجام بمانید و تکان نخورید. این عددها شوخی است و نشان می‌دهد که بازی بزرگتری در جریان است که اینستکس در این موقعیت خاص که ضرب‌الاجل 16 تیر شورای امنیت ملی به پایان می‌رسد، می‌گویند که اولین تراکنش در حال اجرا است.

ذوالنور در واکنش به صحبت‌های محمدی و تلقی مجلس شورای اسلامی از ماجرای اینستکس گفت: باید بگویم که نظر من تقریبا شبیه به نظر آقای محمدی است. ایشان گفتند که ای کاش غذا و دارو باشد و آنچه که خودمان می‌خواهیم را به ما بدهند. صحبت من این است اگر غذا و دارو باشد که نیست، آیا عدد 3 میلیون یورو، عددی منطقی از واردات ما از اروپا است؟ ما در سال گذشته بیش از 1 میلیارد یورو، غذا و دارو از اروپا وارد کردیم که چیزی در حدود 300 برابر آن چیزی است که اینستکس می‌خواهد به ما بدهد. علاوه بر این، غذا و دارو که قبلا نیز وجود داشته و ما تحریم نبودیم. سوما این که این موضوع ما را به قهقرا برده است و توهین به شان مردم ایران است. چرا برای ما یک قیم قرار داده‌اند؟ آیا ما را غیر بالغ فرض کرده‌اند؟ ما برجام و اینستکس را در یک پارادایم و زمینه می‌بینیم. نمی‌خواهم بگویم که برجام خوب بود و اکنون خراب شده است.

وی بیان کرد: هر مشکلی که از نظر ذلت داریم از برجام است چرا که در آن چنین سازوکاری پیش‌بینی نشده است که اکنون چنین بلایی بر سر ما آمده است. شما می‌دانید حتی کشوری که به عنوان جنایت‌گر جنگی شناخته شده و تحریم می‌شود، در حوزه غذا و دارو تحریم نیست و به راحتی دسترسی به آن دارد.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اشتباه مجلس در برخورد با برجام و ادامه آن گفت: باید بگویم که اگر دولت به وظیفه خود در برجام عمل کرده بود و مسیر درستی را طی می‌کرد، مقام معظم رهبری تاکید نمی‌کردند که مجلس ورود کند. اگر مجلس کارش را درست انجام داده بود، رهبری کار را به شورای عالی امنیت ملی ارجاع نمی‌داد و اگر شورای عالی امنیت ملی به درستی به وظایفش عمل کرده بود، حضرت آقا فرمان چند ماده‌ای و خطوط قرمز را خودشان تعیین نمی‌کردند.

وی تصریح کرد: بعد از این که رهبری شروط 9 گانه را تعیین کردند، بدان عمل نشد که اکنون با چنین وضعیتی مواجه هستیم. حضرت آقا فرمودند که خطوط قرمزی که تعیین کردند رعایت نشد. در این موضوع مجلس را در کنار دیگران مقصر می‌دانم و مجلس یکی از پایه‌های تحمیل برجام بر ملت بود. حال این که بپرسید در آینده چه باید کرد؟ باید بگویم که این موضوع بستگی به ترکیب فعلی مجلس دارد. باید ببینیم که تفکر غالب در مجلس کدام است.

وی بیان کرد:‌ FATF یک روی دیگر برجام است. آیا FATF از مجلس عبور نکرد؟ بر همین اساس، فضای کلی مجلس را به گونه‌ای نمی‌بینیم که در خلق یک برجام دیگری که اینستکس باشد، نقش موثری ایفا کند. آیا از مجلس، کمیسیون امنیت ملی و ... رفع مسئولیت شده است و باید دست روی دست بگذاریم؟ خیر. ما در جهت تامین منافع ملی از هر وسیله و ابزاری استفاده می‌کنیم که ضرر مجددی بر مردم تحمیل نشود. کمیسیون امنیت ملی از حالت خنثی و خمودگی باید خارج شود و نسبت به این مسائل به صورت جدی وارد شود. یا باید دولت و کسانی که در این زمینه مسئولیت دارند را متقاعد کنیم که از اینستکس چیزی بیرون نمی‌آید یا آنان باید ما را متقاعد کنند.

رئیس کمیسیون امنیت ملی تحلیل نهایی خود از اینستکس را ارائه داد و گفت: تحلیل نهایی من بستگی به رفتار بازیگران دارد. ما می‌گوییم که اورانیوم غنی شده و آب سنگین را نمی‌فروشیم. این موضوع یک فریب‌کاری برای افکار عمومی و تغییر واقعیت است. دقت داشته باشید که در برجام هیچ سقف تولیدی برای ما تعیین نشده است بلکه سقف اورانیوم ذخیره شده را 300 کیلوگرم در سال تعیین کرده است. ما منعی برای تولید آب سنگین نیز نداریم و سقف ذخیره سازی ما 130 کیلوگرم است.

وی ادامه داد: تاکنون مقدار اضافی را می‌فروختیم اما به این دلیل که آمریکا خرید از ما را ممنوع کرده است، نمی‌توانیم بفروشیم و مقدار ذخیره شده ما بالا می‌رود. حالا ما این ژست را گرفته‌ایم که نمی‌فروشیم. این تهدیدات ما باعث شد که اروپایی‌ها کمی در زمینه اینستکس فعال شوند و کار جلو برود. اگر محکم سر حقوق خود بایستیم می‌توان از همین اینستکس مرده نیز بهره‌برداری کرد اما متاسفانه چنین عزمی را نمی‌بینم و در جمیع شروط، آینده اثربخشی که چیزی نصیب مردم کند را نمی‌بینم.

مهدی محمدی، به ضرب‌الاجل 60 روزه ایران به اروپا اشاره کرد و گفت: راجع به صحبت‌های آقای ذوالنوری باید بگویم که ایشان درست می‌فرمایند. از آن‌جا که آمریکا فروش آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده ایران را ممنوع کرد، عملا امکان مراعات این سقف وجود نداشت. با این حال نکته‌ای وجود دارد و آن هم این است که اقتضای مصوبه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی این است که اگر همین فردا آمریکا تحریم‌ها را برداشته و به عمان و روسیه اجازه بدهد که آب سنگین از ایران بخرند، ایران اراده کرده باشد که دیگر این موارد را نفروشد. من اطلاعی ندارم که مسئولیت پرونده هسته‌ای به جای دیگری منتقل شده است یا خیر اما با توجه به اطلاعاتی که دارم به نظرم هنوز هم پرونده هسته‌ای در دست وزارت امور خارجه است.

وی ادامه داد: یک نکته وجود دارد که باید در این جا مطرح کنم و آن هم این است که تا هم‌اکنون، دولت، اینستکس را رد کرده است. درست است که گفته شد پیشرفت داشتیم اما گفتند که رضایت بخش‌ نبوده است و ...آقای زنگنه در وین گفتند که تا زمانی که نفت به فروش نرسد و پول آن در اینستکس وارد نشود، این اقدام مثبت نخواهد بود. نکته اصلی این است که تا هم اکنون، دولت آقای روحانی که به نظرم علاقه‌مند معامله با اروپا است و در این مسیر تلاش کرده است، هنوز نتوانسته است که یک رضایت نسبی از فرمولی که اروپایی‌ها مطرح کردند حاصل کند.

محمدی مطرح کرد: سوال اصلی این است که چرا اروپا گزینه‌ای روی میز گذاشته است که حتی دولت آقای روحانی می‌گوید این را نمی‌توان پذیرفت. تصور من این است که این مساله به تغییر استراتژیکی که در دو ماه و خورده‌ای اخیر در سیاست‌هایمان داشتیم برمی‌گردد. در مدت یک سالی که آمریکا از برجام خارج شده است، طرف آمریکایی احساس می‌کرد که ایران ضعیف شده است و توانایی مقاومت ندارد، ابزار مقاومت ندارد و حتی اجماع لازم برای مقاومت کردن در بین مردم و مسئولین نیز وجود ندارد. نتیجه این بود که با سرعت بسیار بالایی تحریم‌ها را انباشته می‌کرد و ما کوچکترین واکنشی به اقدام آمریکا نشان نمی‌دادیم. حتی فراتر از تحریم نیز عمل کردند و با انجام عملیات سایبری، خرابکاری هم کردند.

وی عنوان کرد: این استراتژی صفر، بدین معنی که طرف مقابل جلو می‌آمد و احساس می‌کرد که ما توانایی مقاومت کردن نداریم، یک زمینه فکری را در آنان ایجاد کرده بود و احساس می‌کردند که ما مجوز جلو آمدن به آنان داده‌ایم. واقعیت این است که از 2-3 ماه پیش از استراتژی صبر راهبردی به سمت اقدام راهبردی رفتیم و همین مساله باعث شد که آمریکا فضا را متفاوت ببیند.

محمدی ادامه داد: نکته مهم این است که استراتژی اقدام راهبردی با اجماع همگانی در کشور دنبال می‌شود. 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی اعلام کرد که به صورت پلکانی تعهدات برجامی را کاهش خواهد داد. آقای شمخانی در مصاحبه‌ای گفتند که این کار، آغاز خروج تدریجی از برجام است. علاوه بر این باید بگویم که این موضوع فقط به اقدامات هسته‌ای منحصر نبود و کمپینی از مجموعه ظرفیت‌ها و قدرت‌های جمهوری اسلامی آغاز شد تا به آمریکا نشان بدهیم که از این به بعد، فشار، هزینه دارد و دوران هزینه صفر به پایان رسیده است. به میزانی که فشار بیاورید باید هزینه بپردازید و در ایران هم اراده، هم تجهیزات و هم اجماع کافی برای وارد کردن هزینه به شما (آمریکا) وجود دارد.

وی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: در یک بازه دو ماهه نشان دادیم که می‌توانیم به آمریکا هزینه وارد کنیم. حتی رودربایستی نیز نکردیم و کاری که انجام داده بودیم گفتیم انجام شده است و کاری که انجام نداده بودیم نپذیرفتیم. حال، اینستکس در کجا ظاهر شد؟ درست در زمانی که طرف مقابل احساس کرد که یک اراده برای کاهش تعهدات برجامی که برای اروپا بسیار ارزشمند است وجود دارد، اینستکس مطرح شد.

وی بیان کرد: متاسفانه یکی از تحلیل‌های غلطی که در دوران یک ساله خروج آمریکا از برجام وجود داشت این بود که می‌گفتند اروپا و آمریکا از خدایشان است که ما از برجام بیرون برویم اما حالا می‌بینیم که برجام تا چه اندازه برای اروپا ارزشمند بوده است و با یک تهدید کوچک ما سیل امکانات را پیش روی ما قرار دادند و ملتمسانه می‌گویند که ما از شما خواهش می‌کنیم از برجام خارج نشوید. به عقیده من اروپا به آمریکا گفت که گزینه‌ای را بلد هستم که می تواند ایران را از ریلی که در آن قرار گرفته است، خارج کند.

وی افزود:  اینستکس تلاشی برای تاثیرگذاری بر روی اراده‌ای است که ما به این راهبرد جدید خود پشت پا بزنیم و به راهبرد قبلی برگردیم. آنان می‌دانند که ایران کشور قدرتمندی است و اگر بخواهد همین ابزارهایی که برای مقابله با داعش ایجاد کردیم را به ابزارهایی برای مقابله با آمریکا تبدیل کنیم، چه اتفاقی برای آنان می‌افتد.

محمدی عنوان کرد: بنابراین، دلیل این که تا این اندازه به تکاپو افتادند به این دلیل بود که می‌خواستند ما را از مسیر خود خارج کنند. اتفاقا تکاپوی آنان نشان می‌دهد که مسیر ما، مسیر درستی نیز بوده است. اگر همان شب که ترامپ از برجام خارج شد، این مسیر را در پیش می‌گرفتیم و شروع به تحمیل هزینه به طرف آمریکایی می‌کردیم، مطمئنا شرایط بهتری داشتیم. ما یک زمان گران‌بها را از دست دادیم. اکنون نیز من هیچ مشکلی ندارم که اینستکس بخواهد با همین خط 3 میلیون یورویی کار کند اگرچه معتقدم خطراتی را برای ما به همراه دارد. اما اینستکس نباید عاملی برای منصرف شدن ایران از راهبرد مقاومتی خود بشود.

حجت‌الاسلام ذوالنوری در مورد رویه راهبردی جمهوری اسلامی در 2-3 ماه اخیر گفت: باید ببینیم که چرا وارد این فاز جدید شده‌ایم و چرا به دنبال تدریجی کاهش تعهدات برجامی خود هستیم. ما حتی به بالاتر از کاهش تعهدات خود یعنی خروج از برجام و خروج از NPT نیز فکر می‌کنیم. پیش‌بینی ما این است که اگر در این 3 مرحله کاهش تعهدات که شامل غنی‌سازی، تولید آب سنگین، به تعلیق درآوردن پروتکل الحاقی و ارتباط با آژانس است، اتفاقی رخ ندهد، به خروج از NPT نیز فکر می‌کنیم. بنابراین ما اینستکسی را می‌پذیریم که تمام تعهدات طرف‌های مقابل ما حتی آمریکا را اجرایی کند. اگر آمریکا رفت، اروپایی‌ها نمی‌توانند بگویند که او رفته و به ما ربطی ندارد. اگر اروپایی‌ها، تعهدات او را بپذیرند که خوب است اما اگر بخواهند بگویند که او رفته و ما تعهدات او را نمی‌پذیریم چیزی از برجام برای ما باقی نمی‌ماند. این شیبی که نظام تعریف کرده است، کاملا مورد تایید نظام است و کمیسیون امنیت ملی به اینستکسی که کمتر از امتیازات اقتصادی که برجام برای ما داشت، امتیاز داشته باشد قانع نمی‌شود. در کمیسیون امنیت ملی علیرغم این که تفکرات متعددی وجود دارد، کسی با منطقی که پشت این ماجرا است مخالفت ندارد. البته تاکنون ارتباط خوبی بین کمیسیون امنیت ملی با کمیته نظارت برجام شکل نگرفته است.

مهدی محمدی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: به نظرم، سیستمی که در نهایت پیرامون این موضوع تصمیم‌گیری می‌کند، مدیریت هوشمندی است و می‌توانیم به آن اعتماد کنیم. بر همین اساس، باید چند نکته را درنظر بگیریم. لازمه اصلاح اینستکس کاهش تعهدات است.

وی ادامه داد: ما مشکلی با اصلاح اینستکس نداریم اما این که انگیزه پیدا کنند که این کار صورت بگیرد این است که ما تعهدات برجامی خود را کاهش بدهیم. اروپا باید امتیازات واقعی بدهد تا ما در برجام و تعهدات آن باقی بمانیم. علاوه بر این، اروپا تعهدات خود را کاهش داده است و حتی اگر اینستکس با بهترین کیفیت نیز اجرا شود باز هم شاهد کاهش تعهدات طرف مقابل هستیم پس باید ما نیز تعهدات خود را کاهش بدهیم.