تهران: چرا حضرت معصومه (س) به قم سفر کرد؟

 به گزارش حلقه وصل، حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ يكي از بانوان بافضيلت و با شخصيت خاندان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مي‌باشد محل تولد و رشد حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ خانداني بود كه او را با دريايي از علم و معرفت روبه‌رو ساخت. ولي بيش از  ۱۰ بهار از عمر شريفش نگذشته بود كه پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان هارون به شهادت رسيد و دريايي از غم و اندوه بر قلب شريفش فرو ريخت كه در اين ايام غم و تنهايي، تنها مايه تسلي او برادرش امام رضا ـ عليه السّلام ـ بود كه ناگهان «مأمون» وجود اقدس امام هشتم را از كانون خانواده جدا نمود و به اجبار به خراسان جلب كرد و به اقامت اجباري در خراسان وادار نمود.

حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ كه بعد از پدرش تنها اميدش يعني برادرش را از خود دور مي‌ديد بسيار آزرده خاطر و افسرده بود و نمي‌توانست دوري برادرش را تحمل بكند تا اينكه بعد از يك سال به سوي ايران حركت كرده اما اينكه علت سفر آن حضرت به ايران چه بوده دقيقاً مشخص نيست اما طبق اقوال و گزارشات موجود تاريخي علت سفر به ايران را اينطوري مي‌توان بيان كرد.

۱ . طبق برخي از گزارشات علت سفر حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به ايران جهت ديدار با برادر خودش بوده چون همانطور كه قبلاً هم اشاره شد حضرت معصومه بعد از شهادت پدر بزرگوارش علاقه و محبت و وابستگي خاصي به برادر خودش امام رضا ـ عليه السّلام ـ داشت و از محضر علمي و معنوي آن حضرت سود مي‌برد حال كه امام و برادرش را از خود دور مي‌ديد نمي‌توانست اين دوري را تحمل بكند از اين رو تصميم گرفت براي زيارت برادرش از مدينه به مقصد خراسان حركت بكند و در سال ۲۰۱ هجري وارد ايران گرديد. [۱]

۲ . طبق نقل ديگر امام رضا ـ عليه السّلام ـ بعد از ورودش به خراسان نامه‌اي خطاب به خواهر گرامي‌اش فاطمه معصومه مرقوم فرمود و آن را توسط يكي از غلامانش به مدينه منوره ارسال فرمود. امام به غلامش دستور داد كه در هيچ منزلي توقف نكند تا در اندك زمان ممكن آن نوشته را به مدينه برساند. و حضرت معصومه به مجرد رسيدن نامه برادرش خود را آماده سفر نمود. [۲] البته جريان اين نامه در كتابهاي دست اول و قديمي نيست. برخي محققين از لابلاي مطالب كتابهاي گذشته وجود چنين نامه اي را اثبات مي كنند. [۳]

از اين دو نقل استفاده مي‌شود كه حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به خاطر وابستگي كه به برادر بزرگوار خود داشته و اوضاع مساعد برادرش در خراسان آن حضرت را بر آن داشت تا به حضور برادر خود در خراسان برسد. لذا محقق بزرگوار آقاي جعفريان مي‌نويسد: پس از آمدن علي بن موسي ـ عليه السّلام ـ به ايران گروه‌هايي از «سادات» راهي ايران شدند. تسامح مأمون در مقابل سخت‌گيري پدرش نسبت به سادات، در رشد و سربلندي علويان، تأثير بسزايي داشت و آمدن حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به ايران از جمله مهاجرت هايي بوده كه در رابطه با آمدن امام رضا ـ عليه السّلام ـ به ايران صورت گرفته است. [۴]

مرعشي هم در اين باره مي‌نويسد: سادات از آوازة ولايت امام رضا ـ عليه السّلام ـ و پناهي كه مأمون به آن حضرت داده بود، ‌ روي به طرف ايران نهادند و مجموع برادران و بنواعمام كه به بيش از بيست نفر مي‌رسيد به ايران آمده و در قم مورد تكريم واقع شدند. [۵] در حاليكه در ساوه درگيري بين دشمنان اهل بيت و كاروان در افتاد كه حلي آن عده اي از همراهان او شهيد شدند.

دلايل تاريخي

لازم به ذکر است سفر حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ و ساير امام‌زادگان و همراهان از روي غفلت نبوده است. بنا به دلايل تاريخي اين سفر در حال علم و با آگاهي از اوضاع صورت گرفته است. این دلایل عبارتند از:

۱ . در كتاب كريمه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ سخن از نامه امام رضا ـ عليه السلام ـ به حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ است كه امام ـ عليه السلام ـ خواستار سفر خواهرش شده است. نويسنده كتاب كه سند اين نامه را از كتاب «من لايحضره الفقيه» نقل مي‌كند آورده است كه حضرت امام رضا ـ عليه السلام ـ به يكي از غلامانشان دستور دادند كه نوشته‌اي را به خدمت حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ برسانند و حضرت به مجرد رسيدن نامه آماده سفر شدند. [۶]

۲ . سياست مأمون كه خليفه مسلمين بود ابتدا درصدد جلب نظر علويان به سوي خود بود و سياست خوبي با علويان داشته ولي بعداً اين سياست تبديل به شكنجه و آزار و اذيت علويان منجر گشت. شايد به همان خاطر حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ و ساير امام‌زادگان دست به سفر زدند.

«مأمون بعد از شهادت امام رضا ـ عليه السلام ـ به سال ۲۰۲ قمري طي نامه‌اي به بني عباس و موالي آنها در بغداد، از آنها استمالت نمود و پايان سياست گرايش به علويان را اعلام كرد و سياست سابق دولت عباسي در قتل عام شيعيان و سركوب طالبيان را به رويه‌ي ثابت خود قرار داد.»[۷]

۳ . اكثر منابع علت سفر حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ را زيارت برادرش ذكر كردند. در هيچ يك از منابع در مورد غفلت آن بانو حرفي نزدند.

از منابع مهم مي‌توان به كتب ذيل اشاره كرد:

كتاب «تاريخ قم»، نوشته حسن بن محمد بن حسن، [۸] كتاب «حياة الست» «تأليف مهدي منصوري»، [۹] «رياحين الشريعة» تأليف ذبيح الله محلاتي، [۱۰] «منتهي الآمال»، تأليف شيخ عباس قمي [۱۱] و ...

۴ . مسيرهايي كه حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ جهت سفر انتخاب كردند آن مسيرهايي بود كه امام رضا ـ عليه السلام ـ از آنها ممنوع شده بودند. اين يعني دقت و آگاهي و يعني اينكه ايشان مي‌خواستند هدف از سفر برادرشان را تبليغ و تبيين كنند و فرهنگ ناب و اصيل اسلامي را بيان كنند.

مأمون امام ـ عليه السلام ـ را از مسيرهايي كه شيعه‌نشين بودند مانع شد تا مبادا شورش و طغيان بر عليه حكومت و دولت صورت گيرد حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ با دقت و زيركي خاص از اين مسيرهاي ممنوع شده سفر كردند تا توطئه مأمون را خنثي كنند و همچنين ورود فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ به قم كه مركز تجمع مخالفان دولت عباسي بود دليل بر انتخاب و اراده آن حضرت در اين سفر است. [۱۲]

يك دليل مهم ديگر:

۵ . يك مطلب مهم كه بالاتر و مهمتر از همه موارد ياد شده مي‌باشد فشار و اختناق حاكم بر عراق بود كه منجر به هجرت امامزادگان و همراهان و حتي حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ از مدينه به سوي ايران گرديده است:

«در دوران خلفاي اموي و عباسي، يكي از جريانهاي معارض و ستيزه‌گر با ايشان، علويان بودند. در دوره حكومت ظالمانه حجاج بن يوسف (۷۵ ـ ۹۵ هـ) بر عراق، علويان در معرض آماج حملات وي قرار گرفتند. اين امر موجب گرديد تا علويان به منظور پناه‌جويي متوجه سرزمينهاي شرق قلمرو خلافت گردند. علويان كه به عنوان جريان معارض، مورد ضرب و شتم و تعقيب عمال خلفا قرار مي‌گرفتند، در جستجوي پناهگاه مناسبترين منطقه را در ايران، مناطق هموار جنوب، سلسله كوه‌هاي البرز، يعني شهرهايي چون قزوين، ري، قم، ساوه و آوه تشخيص دادند. اين نواحي بيشتر بدين علت مورد توجه بود كه در مواقع خطر، دستيابي به مناطق كوهستاني مشرف به اين شهرها به سهولت امكان‌پذير مي‌گشت.

بعد از اين (قيام يحي بن عبدالله) نيز مهاجرت علويان ادامه يافت و به هنگام طرح مسأله ولايتعهدي حضرت رضا ـ عليه السلام ـ شماري از علويان به همراه آن حضرت به خراسان آمدند. وقتي آوازه اين حركت در جهان اسلام پيچيد، علويان ديگري از نقاط مختلف، بويژه مدينه، عازم خراسان گشتند. حضرت رضا ـ عليه السلام ـ بيست و يك برادر داشت كه همه آنها به همراهي بني اعمام خود از سادات حسيني و حسني به سوي خراسان حركت كردند.

آنان وقتي به نواحي ري رسيدند، بر خبر شهادت آن حضرت وقوف يافتند و مورد تهديد و تعقيب مأموران قرار گرفتند. برخي از اين سادات در همين نواحي به شهادت رسيدند، ولي اكثر آنها به كوه‌هاي طبرستان پناه برده، در آن ديار سكونت گزيدند.

عده‌اي از علويان نيز كه به همراه برادر حضرت رضا ـ عليه السلام ـ مشهور به «سيد جمال‌الدين اشرف» تا شهر قم آمده بودند، به محض وصول خبر شهادت آن حضرت، از راه قزوين به ديلمان پناه بردند... مهاجرت علويان در دوره‌هاي بعد نيز ادامه يافت...»[۱۳]

نتيجه‌گيري:

با دلايل تاريخي که گفته شد، مشخص می شود حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ و ساير امام‌‌زادگان و همراهان از روي غفلت دست به سفر به سوي ايران نمي‌زدند، نامه‌ امام رضا (ع)، سياست مأمون، ديدار امام رضا (ع)، تبلیغ امامت و مذهب تشیع، انتخاب مسير و از همه مهمتر جوّ اختناق و فشار حاكم بر عراق از جمله دلايل تاريخي است كه حضرت معصومه (س) براي ديدن برادرش به سمت ايران حركت كرد و در این راه از تبليغ امامت و مذهب تشيع فرو گذار نكرد. [۱۴]

لذا با توجه به این توضیحات، می توان گفت که دو عامل مهم باعث شد حضرت معصومه (س) به ايران سفر كنند:

۱. علاقه بسيار شديد بين امام رضا ـ عليه السّلام ـ و حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ كه فوق العاده زياد بود و حضرت معصومه (س) از جهات گوناگوني وابستگي خاصي به برادرش داشت.

۲. موقعيت عالي امام رضا ـ عليه السّلام ـ در دستگاه خلافت مأمون كه فرصتي بود براي فرزندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و سادات براي تبليغ تشيع كه از هر سو به طرف ايران مهاجرت كردند و مورد محبت مردم قرار گرفتند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

۱ . اصفهاني، ابوالفرج؛ مقاتل الطالبين، چاپ دوم، قاهره: دارالاحياء الكتب العربيه، ۱۳۶۸ هـ / ۱۹۴۹ م.

۲ . زرين‌كوب، عبدالحسين؛ تاريخ مردم ايران از پايان ساسانيان تا پايان آل بويه، ج ۲، تهران، انتشارات اميركبير، ۱۳۶۷.

۳ . قمي، حسن بن محمد، تاريخ قم؛ ترجمه حسن بن علي بن حسن قمي، تصحيح سيد جلال الدين طهراني، تهران: انتشارات توس، ۱۳۶۱.

۴ . مستوفي، حمدالله؛ تاريخ گزيده؛ به اهتمام عبدالحسين نوايي، چاپ دوم، تهران؛ انتشارات امير كبير، ۱۳۶۲.

۵. ارشاد، شيخ مفيد، ترجمه رسولي محلّاتي.

۶. حضرت معصومه و شهر قم، محمد حكيمي.

۷. حضرت معصومه فاطمه دوم، محمدمحمدي اشتهاردي.

۸. كريمه اهل بيت، علي اكبر مهدي پور.

پي نوشتها:

[۱] . ميرعظيمي، بارگاه فاطمه معصومه، چاپ نهضت، ص ۲۴.

[۲] . فقيه محمدي، محمدمهدي، انوار پراكنده، انتشارات جمكران، ج ۶، ص ۱۲۳.

[۳] . همان.

[۴] . جعفريان، رسول، تاريخ تشيع در ايران، انتشارات سازمان تبليغات، ص ۱۶۲، الاصفهان، مقاتل‌الطالبين، ص ۳۱۹.

[۵] . مرعشي، تاريخ طبرستان، تهران، انتشارات گسترده، ص ۲۷۷.

[۶] . مهدي‌پور، علي اكبر، كريمه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ چ نهضت، نشر حاذق، اول ذيقعده ۱۴۱۵ هـ. ق، قم، ص ۴۹۳.

[۷] . پاك، محمدرضا، قم در دو قرن نخست هجري، فصلنامه تخصصي تاريخ اسلام، تابستان، ۸۲، مؤسسه باقرالعلوم، شماره ۱۴، ص ۳۵.

[۸] . قمي، حسن بن محمد بن حسن، تاريخ قم، تصحيح و تحشيه جلال الدين طهراني، تهران، توس ۶۱، مترجم: حسن بن علي بن حسن بن عبدالملك قمي، ص ۲۱۳.

[۹] . منصوري، مهدي، حياة الست، انتشارات صحفي، قم، ۳۹ ش، موضوع چهارم، ص ۹.

[۱۰] . محلاتي، ذبيح الله رياحين الشريعة در ترجمه دانشمندان بانوان شيعه، ناشر دارالكتب الاسلاميه، تهران، ج ۵، ص ۳۰.

[۱۱] . قمي، شيخ عباس، منتهي الآمال، چاپ احمدي، چ ۹، ۷۷، نشر مطبوعاتي حسيني، تهران، ج ۲، باب ۹، فصل ۶، ص ۸۴۳.

[۱۲] . پاك، محمدرضا، پيشين.

[۱۳] . پرگاري، صالح، تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره صفاريان و علويان، چ اول، تابستان ۷۸، چاپ شركت انتشارات علمي و فرهنگي، ناشر سمت، تهران، ۷۸، بخش دوم، فصل دوم، ۱۲۶.

[۱۴] . كريمان، قصران، انتشارات انجمن آثار ملي، ج ۱، ص ۱۷۱.

*چه کسانی در جوار حضرت معصومه (س) دفن شده اند؟

در حرم مطهر حضرت معصومه و زير گنبد آن حضرت پنج تن ديگر از امامزادگان و ساير بانوان مدفون هستند كه عبارتند از:

۱. ميمونه، دختر موسي مبرقع: ميمونه نوة امام جواد ـ عليه السّلام ـ است.

۲. ام محمد دختر موسي مبرقع: ام محمد نوة امام جواد ـ عليه السّلام ـ است.

۳. ام قاسم دختر كوكبي: از نوادگان امام سجاد.

۴. ام حبيب: كنيز ابوعلي نوة امام رضا ـ عليه السّلام ـ است.

۵. ام اسحاق: كنيز محمد بن موسي مبرقع است. [۱]

با توجه به اينكه ابوعلي از تبار امام هشتم و از سادات جليل القدر بود و در روز يكشنبه سوم ربيع الاول ۳۱۵ هـ. ق در قم درگذشت در كنار محمد بن موسي مبرقع دفن شد، در خيابان آذر قم.

محمد بن موسي مبرقع به سال ۲۹۶ در قم وفات كرد.

و در قرن سوم هجري دو قبّه به جاي گنبد بود كه در يكي از قبّه‌ها حضرت معصومه(س) و ام محمد و ام اسحاق مدفون بودند. [۲]

و در قبّه دومي ام حبيب، ام قاسم، و ميمونه مدفون بودند كه بعداً‌ به صورت يك گنبد درآمده و همه اين بزرگواران در زير گنبد فعلي مدفون هستند.

محدث قمي مي‌گويد: زينب وام محمد و ميمونه دختران امام نهم حضرت جواد ـ عليه السّلام ـ در بقعة حضرت معصومه(س) مدفون هستند. [۳]

پي نوشتها:

[۱] . علي اكبر مهدي‌پور، كريمه اهل‌بيت، نشر حاذق، ص ۱۸۲.

[۲] . همان، ص ۱۸۳.

[۳] . منتهي الآمال، قم، مؤسسة انتشارات هجرت، ج ۲، ص ۴۳۲.

*آيا غسل و نماز زيارت براي زيارت مزار حضرت معصومه (س) وارد شده است؟

برخي از مراجع عظام تقليد براي داخل شدن در حرم امامان (ع) و زيارت آنان غسل كردن را مستحب مي دانند، ولي بعضي ديگر استحباب اين غسل را به وسيله روايات ثابت نمي دانند و مي گويند: اگر كسي بخواهد انجام دهد بايد به قصد رجاء (به اميد اينكه مطلوب باشد) و اميد ثواب انجام دهد. اما در مورد غسل براي زيارت امام زاده ها و غير معصومين؛ از جمله حضرت معصومه (س) بايد به قصد رجاء باشد؛ زيرا روايتي در مورد غسل اين بزرگواران وارد نشده است و در اين مورد بين فقها از نظر فتوا اختلافي نيست.

براي زيارت پيامبر (ص) و ائمه (ع) دو ركعت نماز وارد شده است. ۱

گفتني است كه زائر مي تواند هنگام زيارت حضرت معصومه (س) (قبل يا بعد از آن) دو ركعت نماز زيارت به نيّت قربة الي اللّه به جا آورد و ثواب آن را هديه به كسي كه زيارتش نموده و يا حضرت معصومه (س) نمايد.

در اين جا به برخي فتاوا اشاره مي شود:

حضرت امام خميني: براي داخل شدن در حرم امامان (ع) رجاءً (به امید ثواب) غسل كند.

حضرت آية الله سيستاني: غسل براي زيارت معصومين از دور يا نزديك، استحباب اين غسل ها ثابت نيست و كسي كه مي خواهد انجام دهد بايد به قصد رجاء باشد.

حضرت آية الله مكارم شيرازي: غسل كردن براي وارد شدن در مكان هاي مقدس به اميد ثواب پروردگار مستحب است. از جمله براي داخل شدن در مكه و مدينه، يا براي داخل شدن در مسجدالحرام و مسجد پيغمبر اكرم (ص) و همچنين حرم امامان (ع).

حضرت آية الله بهجت: پيش از داخل شدن ... در حرم امامان (ع) مستحب است انسان غسل كند.

حضرت آية الله صافي: پيش از داخل شدن ... در حرم امامان (ع) مستحب است انسان غسل كند. ۲

در مورد نماز زيارت براي حضرت معصومه (س) هم بايد به قصد رجاء و ثواب بجا آورده شود.

حضرت آية الله صافي: س ۳۷۴: هنگام زيارت حضرت معصومه (س) دو ركعت نماز زيارت را به چه عنوان بخواند؟ (چون مي گويند براي ائمه وارد شده است).

جواب: نماز را بعنوان يك دستور از طرف شرع كه در اين مورد وارد شده باشد نخواند، بلكه نيّت كند دو ركعت نماز مي خوانم قربة الي اللّه و ثواب آن را هديه به حضرت معصومه (س) نمايد. ۳

پي نوشتها:

۱ مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۹۹، ص ۱۸۷؛ آيت الله بهجت، مناسك حج و عمره، ص ۲۸۰.

۲ رساله توضيح المسائل نه مرجع، تدوين و تطبيق: راشدي، حاج شيخ لطيف، راشدي، سعيد، ص ۳۶۷و ۳۶۸، ذيل مسئله ۶۴۵، انتشارات پيام عدالت، چاپ اميدوار، چاپ اول، ۱۳۸۵.

۳ سايت حضرت آية الله صافي گلپايگاني، بخش پرسش و پاسخ، سؤالات فقهي، نماز مستحبي، سؤال ۳۷۴.

*علت عدم ازدواج حضرت معصومه(س) چه بوده است؟

ازدواج در اسلام يك امر پسنديده و مورد سفارش بزرگان دين از جمله پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ بوده تا جايي كه پيامبر در مورد كساني كه از ازدواج اعراض مي‌كنند سرزنش كرده و مي‌فرمايد: "اَلنّكاحُ سُنَّتي فَمَن رَغِبَ عَنْ سُنّتي فَلَيسَ مِنّي" ازدواج سنت و برنامه من است، پس كسي كه از سنت من دوري كند از من نيست. [۱]

از طرفی اغلب منابع تاريخي كه در مورد زندگاني حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ مي‌باشند به اين نكته اذعان دارند كه اكثر دختران امام هفتم ـ عليه السّلام ـ ازدواج نكرده‌اند. مؤلف تاريخ قديم قم مي‌گويد:‌‌ "به من رسيده است كه رضائيه، دختران خود را به شوهر نمي‌دادند".[۲] و همچنين آقاي اشتهاردي مي‌گويد: "تقريباً قطعي است كه حضرت معصومه ازدواج نكرده است"[۳]

حال در اين جا اين سؤال پيش مي‌آيد كه با توجه به استحباب مؤکد سنت ازدواج، علت عدم ازدواج دختران مكرم حضرت موسي بن جعفر (ع) چه مي‌تواند باشد؟ در حالي كه خاندان رسالت در عمل به سفارشات پيامبر در اولويت هستند...

براي يافتن جواب اين سؤال بايد وضع جامعه‌اي كه حضرت معصومه (س) و خواهران مكرّمه‌شان در آن زندگي مي‌كردند اندكي اشاره كرد. جامعه‌اي كه در اوج خفقان بود و دشمني با آل ابي طالب توسط دستگاه حاكمه به اوج خود رسيده بود تا جايي كه كسي جرأت نمي‌كرد خودش را به علويان نزديك كند و يا به آنها منسوب كند. در اين وضع خفقان خانم فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ سنين كودكي را سپري مي‌كرد و از طرفي پدر بزرگوارش را از وطن دور كرده و در بغداد زنداني نمودند و مدت طولاني را آن حضرت در زندان سپري كردند و نهايت در زندان شهيد شدند با اين وجود عدم ازدواج دختران امام هفتم ـ عليه السّلام ـ را مي‌توان به عللي بيان كرد.

اولاً به خاطر نامساعد بودن وضع آن زمان و خفقان حاكم بر جامعه كه بر ضد علويان بود و كسي را جرأت نبود خود را به اين خاندان نزديك كند چه رسد به اينكه با آنها وصلت و ازدواج نمايد زيرا داماد حضرت موسي بن جعفر بودن از نظر دستگاه طاغوتي هارون موجب خطر شديد براي آن داماد مي‌شد. ثانياً: شايد به خاطر عدم كفو و نبودن همسري شايسته غير از آل ابي طالب براي همسري دختران موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ بود. چرا كه در امر ازدواج كفو و برابر هم بودن زوجين اهميت فراوان دارد اگر دختران موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ اين را مورد دقت قرار نمي‌دادند، احتمال داشت كه در دست عده‌اي مسلمان منافق گرفتار شوند. چنانچه امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ به دختران و فرزندان خود سفارش كرده بودند كه به رأي و مشورت برادرشان، ‌ امام رضا ـ عليه السّلام ـ ازدواج كنند. [۴] و اين سفارش بيانگر آن است که بايد براي آنها همسر مناسبي پیدا شود تا ازدواج کنند. با توجه به اينكه در مورد حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: اگر خداوند متعال علي ـ عليه السّلام ـ را براي فاطمه ـ سلام الله عليها ـ نمي‌آفريد در سراسر زمين از حضرت آدم گرفته تا هر انساني بعد از او همسر و همتا و مناسبي براي فاطمه ـ سلام الله عليها ـ پيدا نمي‌شد. [۵]

اينكه برخي ادعا كرده‌اند دختران حضرت موسي بن جعفر بنا به وصيّت پدرشان ازدواج نكرده‌اند درست نيست زيرا آنچه در سفارش و وصيّت امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مي‌باشد اين است كه دختران آن حضرت بايست، با صلاح ديد و مشورت برادرشان ازدواج كنند نه اينكه خود حضرت مانع ازدواج دختران باشند چون ازدواج سفارش پيامبر بود و خاندان پيامبر هيچ وقت راضي به ترك سفارش پيامبر نمي‌شدند و ديگر اينكه در ميان دختران امام موسي بن جعفر بعضي‌ها ازدواج كرده بودند.

پس اينكه حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عليها ـ و برخي از خواهران ازدواج نكرده بودند مسلم است و اين هم به خاطر وضع نامساعد و خفقان موجود در عصر آن بزرگواران بود و ديگر اينكه كفو و همسر مناسبي كه لايق كمالات و در شأن حضرت فاطمه معصومه باشد نبوده البته غير از خاندان ابي‌ طالب.

و حديثي از پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل شده كه فرمودند: دختران ما براي پسران ما هستند، [۶] علاوه بر اينها بايد بدانيم كه حضرت معصومه در سنين جواني از دنيا رفته‌اند شايد در صورت استمرار حيات با مورد مناسب ازدواج مي‌نمودند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

۱. وديعه آل محمد(ص)، محمد صادق انصاري قمي.

۲. كريمه اهل بيت، علي اكبر مهدي پور.

۳. فروغي از كوثر، الياس محمد بيگي.

۴. حضرت معصومه و شهر قم، محمد حكيمي.

پي نوشتها:

[۱] . عاملي، ‌ محمد بن حسن، ‌وسائل‌الشيعه، چاپ چهارم، ۱۳۹۱، ج ۱۴، ص ۳، بيروت، دارالاحياء التراث العربي.

[۲] . قمي، حسن بن محمد بن حسن، تاريخ قديم قم، ترجمه حسن بن علي، تصحيح سيدجلال تهراني، مطبعه مجلسي، ص ۲۱۱.

[۳] . محمدي اشتهاردي، محمد، ‌حضرت معصومه فاطمه دوم، ص ۱۱۶، انتشارات علامه، چاپ دانش، اول، ۷۵.

[۴] . كليني، اصول كافي، ج۱، ‌ ص ۳۱۷.

[۵] . اصول كافي، ج ۱، ص ۲۶۱.

[۶] . شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج ۳، باب الاكفاء، ‌ ص ۳۹۳