فضای «عمار» افراد را دغدغه‌مند می‌کند

به گزارش حلقه وصل: پنجاه‌ویکمین قسمت از برنامه «نقد سینما»، شب گذشته ۲۸ دی ماه روی آنتن شبکه چهار سیما رفت. میز اول برنامه، به مرور جشنواره فیلم عمار با حضور سهیل اسعد دبیر چهاردهمین دوره این رویداد اختصاص داشت.

ابتدا سهیل اسعد دبیر چهاردهمین جشنواره فیلم عمار بیان کرد: جشنواره چهاردهم به دلیل فضای ایجاد شده در منطقه، به ویژه فلسطین مقداری متمایز بود؛ هر چند فلسطین همواره در عمار محوریت داشته است اما امسال شعار فلسطین، مخاطبان، مستندسازان و فیلمسازان را به سمت تولید محتوا با قالب‌های متعدد سوق داد.

تلاش می‌کنیم افراد دغدغه‌مند شوند

وی ادامه داد: شرط مردمی بودن جشنواره، کمک مردم و حضورشان در آن است که این بخش به خوبی برگزار شد. ناگفته نماند که اکران مردمی ما دو بُعد دارد؛ بُعد اول اکران در مناطق مختلف مانند مساجد، حوزه‌های علمیه، کافی‌شاپ و... است که در یکی از جلسات قم، که مسئولان اکران مردمی در آن‌جا حضور داشتند؛ متوجه سنین متفاوت در میان مخاطبان این جشنواره شدیم.

دبیر چهاردهمین جشنواره فیلم عمار یادآور شد: بُعد دوم اکران در سایت عماریار است که آثار مختلف در آن‌جا نمایش داده می‌شد و مردم با فاصله ۲۴ ساعت بعد از اکران مردمی می‌توانستند در سایت عماریار آثار را مشاهده کنند. سایت عماریار در این دوره بسیار فعال بود و می‌توان گفت تا حدودی موفق بودیم.

در ادامه، مافی مطرح کرد: ویژگی و انگاره مهم جشنواره عمار شبکه گسترده انسانی آن در سراسر کشور است. آقای اسعد دوست دارم این سوال را از شما بپرسم که چقدر آثار اختصاصی برای این جشنواره داریم؟

اسعد پاسخ داد: طبیعت جشنواره عمار با جشنواره‌های دیگر متفاوت است اگرچه این رویداد، اسمش جشنواره است اما محتوایش با آنچه که فیلمسازان و اهل هنر از جشنواره تلقی می‌کنند، تفاوت دارد. ما مجالی را فراهم کرده‌ایم تا کسانی که از فضای اندیشه و رسانه و سینما دور هستند، دغدغه‌مند شوند. اصل فلسفه عمار همینجاست. ما زیاد برایمان مهم نیست که فیلمسازان حرفه‌ای و اهل سینما، به عمار به عنوان جشنواره نگاه کنند؛ اصل عمار مردمی بودن است. من همیشه می‌گویم که باید به عنوان راه و مسیر به این جشنواره نگاه کنیم؛ اینگونه نیست که ما به هدف از پیش تعیین شده برسیم و استراحت کنیم. این یک راهی است تا عماریون در آن حرکت‌ کنند‌.

وی ادامه داد: جشنواره عمار بسیار جای کار دارد و به قول آقای فهیم درست است که اساس جشنواره عمار ساخته شده اما باید به آن شاخ و برگ داد. البته به لحاظ کمی اتفاق خوبی برای جشنواره عمار رخ داده است که از ۳۰۰ فیلم رسیده در سال‌های اولیه به سه هزار و سی صد فیلم رسیده‌ایم. از لحاظ کیفیت هم مردمی بودن جشنواره، این رویداد را در کیفیت متوسط قرار می‌دهد چرا که برخی آثار با گوشی فیلمبرداری شده‌اند. طبیعی است که ما به دنبال کیفیت حرفه‌ای نیستیم.

دبیر چهاردهمین دوره جشنواره عمار درباره افق مطلوب این رویداد گفت: روح جشنواره عمار، انقلاب و دغدغه اصلی آن، مسایل مربوط به انقلاب و مردم و همچنین بُعد اجتماعی زندگی انسان‌ها است. به گونه‌ای که این مسایل به عنوان درد و دغدغه جامعه در سینما دیده شود. مهمترین افق عمار این است که خود مردم وارد این رویداد شوند و به جای مخاطب، آن‌ها را جزو فعالان این عرصه ببینیم.

اسعد همچنین درباره موضوع عدالت‌خواهی مخاطبان عنوان کرد: من دغدغه‌های عدالت را در جشنواره عمار دیده‌ام منتهی اینکه چقدر می‌توانند به اصطلاح لپ مطلب را برسانند، مخاطب باید نظر بدهد. خود من روی موضوع توزیع و مصرف آثار عمار نقد دارم؛ چرا که ما هنوز درون انقلاب صحبت می‌کنیم و جشنواره عمار عنوز نتوانسته به عنوان صدای مردم موثر باشد. از سوی دیگر حل مسایل مربوط به عدالت به قیام و آگاهی عمومی و همچنین حرکت جمعی نیاز دارد. ما خوشبختانه در حوزه تولید مشکل نداریم و آثار خوبی در این فضا ساخته و مطرح شده اما مهم این است که این صدا به گوش دیگران برسد و آن‌ها را به سوی اصلاح سوق دهد که هنوز اتفاق نیفتاده است.

دبیر چهاردهمین دوره جشنواره فیلم عمار در پایان این میز درباره حرکت این رویداد به سوی مبارزه با صهیونیسم خاطرنشان کرد: جشنواره عمار کارهای بسیار مختصری در فضای بین‌المللی انجام داده و هنوز به آنچه که مدنظر ما بوده است، نرسیدیم. دلیل آن بین‌المللی نبودن ساختار و امکانات ماست و ناگفته نماند که مساله امکانات در فضای بین‌المللی بسیار متفاوت است. برای جشنواره عمار با گوشی ۱۰ میلیونی می‌توان فیلم ساخت اما در فضای بین‌الملل اینگونه نیست و به سادگی نمی‌توان آثار را بین‌المللی کرد. از سوی دیگر محور مقاومت و دغدغه‌های منطقه‌ای به یک درد واحد در جشنواره عمار تبدیل شده است و عماریون بین درد سوریه و فلسطین با درد ایران تفاوت قائل نیستند.

در ادامه برنامه، امیررضا مافی درباره هزار میلیاردی شدن سینمای ایران، عنوان کرد: اینکه دغدغه فروش کمی داشته باشیم، دغدغه بدی نیست چرا که چراغ سینما را روشن نگه می‌دارد. فروش ۱۰۰۰ میلیاردی برای حیات سینما لازم است اما اگر این فروش در حصر یک نوع فیلمسازی و ژانر باشد، حتما به کلیت سینمای ایران آسیب می‌زند. اکران فیلم «هاوایی» با ویژگی‌هایش اتفاق عجیبی بود که به حمدالله به این نتیجه رسیدند که فیلم را بار دیگر بازنگری کرده و اصلاحات لازمش را انجام دهند.

بخش بعدی «نقد سینما» به میز نقد سینمای جهان اختصاص داشت که آرش خوشخو و محمدرضا مقدسیان از منتقدان سینما به نقد فیلم «اتاق مدیران» پرداختند.

آرش خوشخو ابتدا بیان کرد: «اتاق مدیران» ساخته شده است تا درباره‌ آن بحث شود. این اثر درباره انتقال پیام و معنا و نوعی تلنگر به غربی‌ها و آلمانی‌هاست که تمام فرمت مدنی اروپا در برابر موقعیت‌های دنیای نو و اتفاقات جهان، چقدر نقطه ضعف دارد. این فیلم بسیار تحت تاثیر سینمای اصغر فرهادی‌ست و موتور محرکه آن، مساله پیدا کردن حقیقت در یک بستر واقع‌گرایانه است.

سپس محمدرضا مقدسیان بیان کرد: چند کلیدواژه در فیلم اهمیت دارد که یکی از آن‌ها رشد و همچنین تعارضات بین معلمان و کودکانی که می‌خواهند مطالبه‌گر باشند، است. مساله دیگر حفظ احساس عاملیت در بچه‌هاست که منفعل بار نیایند. در ادامه این احساس، یک رگه‌ای از تفکر انتقالی در کار است، یعنی درباره بدیهیات، طرح سوال و تغییر ایجاد شود.

وی ادامه داد: معلم در این اثر نماد کسی است که تلاش می‌کند به مطالبه‌گری جدید کودکان تن دهد و منافع خود را نادیده بگیرد. این اثر تحت تاثیر سینمای فرهادی بودنش شبیه فیلم‌های «قهرمان» و «فروشنده» است. دیالوگ معروف فیلم «فروشنده» که چه می‌شود آدم‌ها گاو می‌شوند و شهاب حسینی پاسخ می‌دهد به مرور؛ مشابه دیالوگ معلم و کودکان این فیلم است؛ جایی که دانش آموز می‌گوید چطور می‌توان مشخص کرد واقعیت چیست؟ معلم می‌گوید اینکه با حوصله و مرور به جواب برسیم. اصل فیلم هم حل یک تعارض جدید در جامعه مدرن بدون جانب‌داری است؛ اینکه با نگاه انتقادی و با نگاه سوم به سمت حل مسایل پیش برویم.

در ادامه، خوشخو درباره انتقاد فیلم به مهاجران گفت: این اثر موضع لیبرال و نکته منفی درباره مهاجرت در آن وجود دارد. در فیلم پرتره‌های مدنیت غربی بسیار هویدا اما تناقض فیلم در اینجاست که این پرتره مدنی غربی، بحران ایجاد می‌کند. شاید فیلم ناخواسته به این سمت پیش رفته و اساسا مشکلش فقدان خلاقیت است. حتی معلم‌های فیلم بسیار محدود و شبیه به هم است. 
وی افزود: نقطه امتیاز و عطف فیلم پایان آن است که کارگردان موضع خودش را درباره آینده آلمان نشان می‌دهد. علاقه‌مندم به این نکته اشاره کنم که دوربین فیلم مانند آثار اصغر فرهادی رو به پایین است و همین موجب می‌شود که برخی سینمای فرهادی را تحسین کنند. در این فیلم هیچ امید و آرمانی وجود ندارد و بسیار فیلم زمینی، مادی و مهندسی شده است.

سپس مقدسیان یادآور شد: نیمه اول فیلم و فضای اضطراب‌آفرین موسیقی‌اش مرا همراه اما ضربان فیلم در ظاهر کاهش پیدا کرد. فیلم در تلاش است که هم به نگاه سنتی و هم به نگاه دموکراتیک نقد کند. رشد سینما هم مانند رشد بشر در تاریخ که از سطح به عمق است، اتفاق می‌افتد یعنی مسایل درونی انسانی و درون فرهنگی را به واسطه حرکت در عمق به تصویر بکشیم. در فیلم به این نتیجه می‌رسیم که سوال طرح کردن باعث رشد می‌شود‌. از سوی دیگر جزییات زندگی می‌تواند زندگی ما و دیگران را تغییر دهد. همانگونه که چند اتفاق جزئی در این فیلم، به لحاظ اخلاقی تلنگر مهمی برای همه ما بود.

امیررضا مافی میزبان برنامه خاطرنشان کرد: اروپایی‌ها دچار یک بیگانگی نسبت به موضوع مهاجرت شده‌اند و نمی‌توانند آن را حل کنند. آن‌ها می‌خواهند در سینما این مسایل را مطرح تا برخورد با مهاجران را توجیه کنند. این فیلم به توجیه نمی‌رسد، در مرحله پرسش باقی مانده و دقیقا مانند سینمای اصغر فرهادی است که نگاه کارگردان درباره مسایل اخلاقی مطرح نمی‌شود.

ظرفیت سینمای ایران به سمت تازه نفس‌ها در حرکت است

در بخش بعدی برنامه، میز گفتگوی روز با موضوع «فیلم‌اولی‌های سینمای ایران» و با حضور مهدی آذرپندار (مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران) و محمدجواد موحد (مدیرعامل باشگاه فیلم سوره) برپا شد.

ابتدا مهدی آذرپندار درباره تولید یک اثر سینمایی بلند توسط یک فیلمساز فیلم‌اولی‌ و تداومش در مسیر فیلمسازی گفت: در حوزه فیلم‌اولی‌ها باید این پرسش را مطرح کرد که دلیل این همه ورودی چیست؟ آیا ورودی‌ها نیاز سینمای ماست یا نه. ما درباره سینمایی صحبت می‌کنیم که جشنواره‌هایش تازه ۴۰ ساله شده‌اند. همچنین پختگی و بلوغ این رویدادها نشان می‌دهد که نسلی از کارگردانان که از دهه ۶۰ وارد سینما شده‌اند، رو به بازنشستگی هستند یا در قید حیات نیستند و یا حتی توان کار ندارند.

وی ادامه داد: این ظرفیت کم کم به سمت جوان‌‌ترها حرکت می‌کند و در واقع سینمای ایران در حال پوست‌اندازی است. در دهه ۹۰ روند آموزش سینما در کشور ما تغییر کرد اما بسیاری از حوزه‌ها و نهادها مانند انجمن سینمای جوان روند سابق خود را ادامه داد‌. ما در چنین جایی که مهمترین مدرسه سینمایی کشورست، با ازدیاد تقاضا مواجهیم. در بسیاری از شهرهای مراکز استان، آموزشگاه سینمایی وجود دارد و تعداد آموزشگاه به نحوی است که می‌توان در این زمینه جشنواره برگزار کرد.

مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران تاکید کرد: البته این عرضه و تقاضا در کنار هم بوده‌ و این چرخه اکنون پُررونق شده است و ما با تعداد زیادی کارگردان مواجهیم که همه شرایط فیلمسازی دارند اما سرمایه موجود را پیدا نمی‌کنند تا فیلم بسازند. ما سال گذشته در باشگاه فیلم‌اولی‌های فارابی، برای ورود کارگردان فیلم اولی ۸۶ نفر را تایید کردیم. امسال طبیعتا تعدادشان کمتر است چرا که تعداد افراد انتخابی سال گذشته مربوط به 2-3 سال اخیر بود.

در ادامه، محمدجواد موحد بیان کرد: هرچند ورود جوانان به سینما طبیعی، واجب و لازم است، اما تعداد فیلم‌اولی‌ها نگران کننده است. قطعا هر اکوسیستمی برای ادامه نیاز به نسل جدید و نگاه نو دارد؛ سینما هم از این قاعده مستثنی نیست. همانطور که از ابتدای دهه ۹۰ مدیران نگاه ویژه‌ای به مساله آموزش، توانمندسازی و ایجاد نسل نو داشتند، ما هم باید در نهادهایی مانند بنیاد سینمایی فارابی حواسمان به ادامه مسیر این فیلمسازان باشد.

وی تاکید کرد: همانگونه که ظرفیت را برای نگاه نو در جشنواره باز کرده‌ایم، باید ظرفیت تولید در سینمای ایران را افزایش دهیم و رابطه تولید و پخش را طوری برنامه‌ریزی کنیم که به موفقیت برسیم. قرار نیست آثار فیلم‌اولی‌ها حتما اکران سینمایی داشته باشند، می‌توان فرایندهای دیگری مانند پخش هنر و تجربه را برایشان در نظر گرفت. اما اگر فیلمی دیده نشود به مرحله فیلم بعدی نمی‌رسد و جوانان سرخورده می‌شوند.

آذرپندار درباره متولی آینده فیلم‌اولی‌ها گفت: بخشی از مساله به زیرساخت‌ها مربوط می‌شود. در دو سال و نیم گذشته تعداد سینماهای ما از ۵۰۰ به ۸۰۰ رسیده و این یعنی زیرساخت‌های ما توسط حوزه هنری، بخش خصوصی و... در حال توسعه است و طبق وعده تا پایان این دولت باید به ۱۰۰۰ پرده برسیم. ما با ورودی گسترده فیلم‌اولی‌ها در حال گسترش زیر ساخت‌ها نیز هستیم البته باید ذوق فیلم‌اولی‌ها را کنترل کنیم.

وی افزود: شاید این نوعی تصدی‌گری باشد که چرا سرمایه‌گذار بخش خصوصی باید توسط دولت تایید شود؟ ماجرا این است که از زمانی بلاگران و آقازاده‌‌ها شروع به فیلمسازی کردند در حالی که همه می‌دانستند فیلم‌های مهمی نساختند؛ شاهد موج ناامیدی بودیم. چرا که افراد لایق، سرمایه فیلمسازی نداشتند. دولت با کنترل ورودی می‌تواند تشخیص دهد که عده‌ای هنوز توان فیلمسازی ندارند.

در ادامه میز سوم، موحد با بیان اینکه یکی از مهمترین مسایل فیلم‌اولی‌ها این است که مسیری برای پرورش یافتن پیدا نمی‌کنند تا به درست‌ترین شکل وارد دنیای حرفه‌ای شوند، مطرح کرد: تهیه‌کنندگان در تلاشند که فیلمنامه را از آن‌ها بخرند و با نگاه تولید اثر را بسازند. آنها برای فیلمساز و جهان‌بینی‌اش وقت نمی‌گذارند. 

وی ادامه داد: به نظر من دولت به جای ساختارهای نظارتی از این جنس، مانند شوراهایی که فیلمساز را تایید کند، در ساختارهای آموزشی و تربیتی‌اش مانند انجمن جوانان و باشگاه فیلم سوره فیلمسازان را هدایت کند و مسیر درست را به آن‌ها نشان دهد. ما به جای پیدا کردن فیلمساز فیلم‌اولی باید مسیر را برای تولید اثر حرفه‌ای هموار کنیم.

آذرپندار خاطرنشان کرد: البته من منافاتی بین این دو مسیر نمی‌بینم و معتقدم اقبال بی‌رویه برای ساخت فیلم‌سازی باید کنترل شود‌.‌ همچنین باید برای گروه دومی که نیاز به حمایت دارند، سرمایه‌گذار پیدا کرد. این دو راه مکمل یکدیگرند و نباید از هیچ‌کدام غافل شد.

وی ادامه داد: تایید صلاحیت فیلم‌اولی‌ها که از اوایل بهار آغاز می‌شود، شامل فیلم‌هایی‌ست که نامه تهیه‌کننده دارند. ما در جلسه اول، اکثر آن‌ها را کنار می‌گذاریم چراکه تعداد زیادی رزومه و استعداد کافی برای ورود به سینما ندارند. در حقیقت این کار را برای صیانت از افرادی که سرمایه ندارند و می‌خواهند فیلم‌های بعدی و اولی‌شان را بسازند، انجام می‌دهیم.

مدیرعامل انجمن سینمای جوانان در ادامه گفت: بسیاری از اوقات در استان‌ها من خواهش می‌کنم، که ورود به تلویزیون بی‌ارزش تلقی نشود چراکه این حجم از هنرجو نمی‌توانند وارد سینما شوند‌. آن‌ها می‌توانند مدیر فرهنگی و روابط عمومی خوب و حتی وارد مشاغل سینمایی شوند. سازوکار تولید اگر در استان‌ها راه‌اندازی شود، آدم‌ها به سمت مشاغل سینمایی جذب می‌شوند.ما جایی را برای سریال‌سازی در شبکه نمایش خانگی و یا تلویزیون نداریم و تمام این بار روی دوش سازمان سینمایی افتاده است. تخصصی‌سازی آموزش از جمله کارهایی‌ست که این مسیر را تسهیل می‌کند.
موحد درباره موضوع مطرح شده عنوان کرد: این مساله نیازمند توجه بالادستی می‌خواهد. ناگفته نماند که اقبال بچه‌ها به سینما بیشتر است چرا که ما سینما را مهم ارایه کرده‌ایم. اگر بخواهیم کارگردان سریال‌ساز هم تربیت کنیم، او جایی برای ارایه مانند فجر ندارد. ما با اهمیت ویژه برای سینما، جوانان را به این سمت سوق داده‌ایم. آن‌ها هم می‌خواهند دیده شوند و طبیعی است که طرفدار سینما باشند. توجه تلویزیون به سریال‌سازی باید بیشتر شود و این توجه نباید صرفا تولید باشد. ما قبلا جشنواره تلویزیونی داشتیم اما الان از اعتبار افتاده است.

وی یادآور شد: شاید برایتان جالب باشد که بدانید ما کارگاه فشرده با موضوع مشاغل سینما در باشگاه فیلم سوره، برگزار و علاقه‌مندان را به عنوان دستیار به فیلم‌ها معرفی می‌کنیم. اکثر افراد در شغل دستیار کارگردانی ثبت نام می‌کنند تا در نهایت به کارگردان سینما تبدیل شوند.

در بخش پایانی، آذرپندار خاطرنشان کرد: ما در حوزه صدا، تدوین و جلوه‌های بصری افراد متخصص کمی داریم که مدام هم مشغول کارند. حتی می‌توان گفت درآمد این افراد بهتر از کارگردانان است. مسیری که ما در انجمن شروع کردیم این است که پس از صیانت فیلمساز، برای آنچه که نداریم فیلمساز تربیت می‌کنیم. ما در انجمن پیشنهاد ژانر داده‌ایم و بدنه فیلم کوتاه استقبال خوبی از آن کرده‌ است. ناگفته نماند اگر امروز بخواهید در سینمای ایران درام‌ساز شوید، باید در فضای رقابتی سنگینی کار کنید اما اگر وارد مسیر کمدی شوید، رقیبتان کمتر است، اگر وارد سینمای وحشت شوید، حتی رقیب هم ندارید.