به گزارش حلقه وصل: بلیه غربزدگی حدود دو قرن است که گریبان فرهنگ، سیاست، دین و اجتماع ما را گرفته است. در این بین عوارضی چون خودباختگی فرهنگی، تحقیر ملی، سرسپردگی به بیگانگان و... آفاتی هستند که از دریچه غربزدگی جامعه ما را درگیر ساختند. درباب ریشه تاریخی این موضوغ با مهدی سیاوشی پژوهشگر علوم اجتماعی گفت‌وگویی داشتیم.

اولین مواجهه باغرب

سیاوشی در ابتدا گفت: اولین مواجه جدی مرعوب‌کننده ایران با غرب مربوط به جنگ‌های کشورمان با روسیه و شکست‌هایی است که در این نبردها متحمل شدیم. تا پیش از این وقایع و در عصرهای پیشین مثل دوره صفویه ایرانیان نگاهی برتر نسبت به غرب داشتند. آثاری که در باب ایران عصر صفوی و رفتار تمدنی ایرانیان نگاشته شده همگی به این مسأله اشاره دارند. ما دوره طلایی تمدنی پس از اسلام را در دوره صفویان تجربه کردیم که پس از شکست از افغان‌ها و روی کار آمدن سلسله‌هایی مثل افشاریه و زندیه ایران رو به زوال و انحطاط رفت. این وضعیت ادامه داشت تا جنگ‌های ایران و روس و شکستی که ایرانیان از روس‌ها خوردند. در این بین باید گفت مسأله عقب‌ماندگی در حوزه تسلیحات و مرعوب شدن در برابر پیشرفت تکنولوژی سلاح روپاییان اولین مشخصه غربزدگی و سرخوردگی ایرانیان در برابر قدرت‌های اروپایی بود. 

بیشتر بخوانید:

دلیل گسترش غربزدگی در کلام سید مرتضی آوینی+فیلم

آدم غربزده، هُرهُری‌مذهب و نان به‌نرخ‌روزخور است

اوج غربزدگی را در سیاست‌ های رضاخان می‌توان دید

غربزدگان کتاب جلال آل احمد، همان طاعونی‌های رمان آلبرکامو هستند

غربزدگی تحصیلکردگان فرنگ

وی افزود: پس از این اتفاقات اولین گروه دانشجویی اعزامی به غرب تشکیل می‌شود که شش نفر را شامل می‌شد. کتابی با عنوان «عشق غریبه‌ها» وجود دارد که سرگذشت این نفرات را تشریح کرده است که بیشتر این تیم اعزامی در پی آموزش «علم باروت» و «سلاح‌سازی» بودند. دانشجویان تحصیلکرده فرنگ وقتی به میهن بازگشتند، زبان به مدح و ستایش غرب گشودند و دائماً موضوع اصلاح ساختار و فرهنگ را تکرار می‌کردند. این را باید طلیعه غربزدگی در کشور دانست که رفته‌رفته گسترش یافت و در عصر پهلوی به اوج خود رسید. سیدحسین نصر مدیر دفتر فرح در کتاب «حکمت و سیاست» تصریح دارد که دانشجویان اعزامی کشور به غرب وقتی به ایران بازمی‌گشتند از لحاظ فکری تغییر کرده و اساساً غربزده می‌شدند. 

گسترش تاریخ‌نگاری مدرن به ایران و تحولات آن

او ادامه داد: این اتفاق موجب شد تاریخ‌نگاری ایران متأثر از تاریخ‌نگاری غرب مدرن شود. در تاریخ‌نگار مدرن اروپایی دین و معنویت کنار می‌رود و همه چیز بر محور اندیشه و ارزش‌های مدرنیته تفسیر و تحلیل می‌شود. به تبع فضای غربزدگی جامعه دانشگاهی و روشنفکری ایران؛ تاریخ‌نگاری ما هم به سمت و سویی رفت که اوضاع و احوال کشور را بر مبنای مدرنیته غربی تحلیل کند. سِرجان مَلکُم، در تاریخ ایران خود دقیقاً رویکرد مدرنیستی به تاریخ دارد و نتیجه آن می‌شود که هویت و تاریخ ایران چیزی مستقل از دیانت و معنویت است. در حقیقت سر جان ملکم نگاهی را پایه‌گذاری کرد که بعدها سنگ‌بنای تاریخ‌نگاری مشروطه، عصر پهلوی و تحولات ایران شد. هرچند رویکرد انقلاب اسلامی سعی داشت این نگاه را کنار زند اما همچنان رویکرد تاریخ‌نگاری مدرن به غرب در کشور وجود دارد.

مجازی‌زدگی امروزه وجه جدید غربزدگی است

سیاوشی در پایان گفت: بیت‌الغزل این نگاه به تحولات ایران القای نوعی خودتحقیری به ایرانیان و تعظیم همه‌جانبه غرب است. در این نگاه ایران و ایرانی هیچ است و هر عظمتی اگر هست در غرب است. این نوع تاریخ‌نگاری و غربزدگی امروزه در فضای مجازی پیگیری می‌شود. به تعبیری مجازی‌زدگی امروزه وجه جدید غربزدگی است، چرا که دقیقاً در فضای پلتفرمی اینستاگرام یا توییتر چیزی که به مردم ما القا می‌شود حقارت و کوچکی ایران و بزرگ‌نمایی هرچه بیشتر غرب و فرهنگ مدرن است. همانطور که تاریخ‌نگاری مدرن نخواست نقاط مثبت فرهنگ و تاریخ ایران را ببیند، زیست در فضای مجازی نشان می‌دهد که چقدر راحت از اتفاقات درخشانی چون تعاون و همکاری در کرونا، اتحاد ملی در تشییع حاج قاسم، حس همدردی نسبت به سیل‌زدگان و... می‌توان گذشت.