«جمعه سیاه» در کتب تاریخی ایران

به گزارش حلقه وصل: هفده شهریور، روز حماسه ملت ایران است؛ روزی که در آن خون‌های بسیاری بر زمین ریخته شد و درخت پربار و تنومند جمهوری اسلامی به بار نشست.

واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷  با نام «جمعه سیاه»  و «کشتار ۱۷ شهریور» یکی از پدیده‌های شتاب‌زای انقلاب اسلامی به شمار می‌رود، رویدادی که در پی ناآرامی‌های پی در پی در نهایت به  وقوع انقلاب ۱۳۵۷ انجامید. در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ بود که  تظاهرات مخالف‌های رژیم شاه و انقلابیون در محلات جنوبی تهران، خیابان ژاله پیشین (خیابان مجاهدین اسلام کنونی) و میدان ژاله (میدان شهدا کنونی)، منجر به کشته شدن ۸۷ نفر از تظاهرکنندگان توسط نیرو‌های نظامی ارتش شاهنشاهی ایران شد.

 از جهت اهمیت این واقعه تاریخی به معرفی کتب با محوریت وقابع ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ پرداخته‌ایم که در ادامه این گزارش به آن‌ها پرداخته‌ایم.

گام به گام با انقلاب (جلد اول)

نویسنده: اکبر خلیلی/ ناشر: دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، حوزه هنری / سال چاپ: ۱۳۷۵

نویسنده در این نوشتار که به صورت یادداشت‌های روزانه است، پیشامد‌های متعدد سیاسی در سال ۱۳۵۷ هـ. ش. از ۱۷ شهریور تا ۲۴ بهمن‌ماه را روایت می‌کند.

سیر تکوینی انقلاب اسلامی

نویسنده: جواد منصوری / ناشر: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی / سال چاپ: ۱۳۷۵

این کتاب مروری گذراست بر مهم‌ترین رویداد‌ها و تحولات تاریخ معاصر ایران از دوره قاجار و همزمان با نهضت تنباکو تا پیروزی انقلاب اسلامی که در بخش پایانی به طور مفصل درباره واقعه ۱۷ شهریور نوشته است.

روزشمار انقلاب اسلامی (جلد ۵)

نویسنده: تیم نویسندگان / ناشر: دفتر ادبیات انقلاب اسلامی / سال چاپ: ۱۳۷۸

این کتاب جلد پنجم از مجموعه روز شمار انقلاب اسلامی است که در آن اخبار و رویداد‌های شهریور ماه سال ۱۳۵۷ به ترتیب روز گزارش شده است. این مطالب از روزنامه‌ها و نشریه‌های داخلی و خارجی، کتاب‌های چاپ داخل و خارج، خاطرات رهبران و مبارزان انقلاب اسلامی، بایگانی فرهنگ ناموران معاصر ایران و سایر منابع استخراج و گردآوری شده است.

انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک

نویسنده: تیم نویسندگان / ناشر:مرکز بررسی اسناد تاریخی / سال چاپ: ۱۳۸۱

این کتاب مجموعه سند‌های سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک) است که به انواع مقالات، کتاب‌ها، شخصیت‌ها، سخنرانی‌ها و دیگر فعالیت‌های آن بخصوص در رویداد ۱۷ شهریور اختصاص دارد.

 الام‍ام ال‍خ‍مینی و ۱۷ شهریور

مترجم: م‍ح‍م‍دج‍واد م‍ه‍ری / ناشر: مرکز اسناد انقلاب / سال چاپ: ۱۳۶۸

این کتاب برای نخستین بار در لبنان منتشر و سپس توسط آقای محمد جواد مهری به زبان فارسی ترجمه شد. در این کتاب به فاجعه ۱۷ شهریور و جنایت‌های حکومت پهلوی اشاره شده است.

فاجعه ۱۷ شهریور

ناشر: نشر سرو وابسته به موزه دفاع مقدس تهران / سال چاپ: ۱۳۹۸

کتاب حاضر داستانی با موضوع رویداد‌های انقلاب اسلامی ایران است که به واقعه ۱۷ شهریور، تأثیر آن بر نفی مشروعیت حکومت پهلوی و گسترش مبارزات مردم، گسترش اعتصابات و سقوط دولت آشتی ملی، هجرت امام خمینی از نجف به پاریس، تزلزل ارتش و حکومت‌نظامی، و در نهایت روز هفدهم شهریور و تشدید سردرگمی آمریکا می‌پردازد.

 ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران و شرحی از ۱۷ شهریور

نویسنده: حسینعلی علامه‌نوری / ناشر: نوید نور / سال چاپ: ۱۳۸۱

در جریان پیروزی انقلاب اسلامی، مجموعه‌ای از عوامل در کنار رهبری امام راحل تاثیرگذار بودند. این کتاب ضمن بررسی ریشه‌های پیروزی انقلاب به کنکاش درباره وقایع مهم از جمله ۱۷ شهریور ۵۷ پرداخته است.

جمعه سیاه

نویسنده: حسین نیری / ناشر: سوره مهر / سال چاپ: ۱۳۹۴

کتاب جمعه سیاه برای گروه سنی نوجوان نوشته شده است و به شرح روایتی داستانی از کشتار مردم در میدان ژاله در ۱۷ شهریور می‌پردازد که قالب داستانی و روایی با تصویرسازی‌های مناسب دارد.

ک‍ال‍ب‍د ش‍ک‍افی ی‍ک واق‍ع‍ه

نویسنده: رخشنده اولادی، هدایت‌الله بهبودی و ... / ناشر: م‍وس‍س‍ه م‍طال‍ع‍ات و پ‍ژوه‍ش‌ه‍ای سیاسی / سال چاپ: ۱۳۸۴

این کتاب در دو بخش سامان یافته است. بخش اول متن سخنرانی‌ها و پرسش‌ها و پاسخ است. بخش دوم کتاب شامل ۳ مقاله است که به طور مفصل درباره ۱۷ شهریور و پیامد‌های آن مطالبی را در قالب مقالات بررسی کرده است.

تاریخ شفاهی قیام هفده شهریور

نویسنده: محمد طحان / ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی / سال چاپ: ‏‫۱۳۸۶

نگارنده در این کتاب با بهره‌گیری از مصاحبه‌ها و سایر منابع تاریخ شفاهی به توصیف واقعه خونین قیام هفده شهریور ۱۳۵۷ می‌پردازد.

 ۵۷ سال اسارت (از پایداری در تبریز تا فاجعه ۱۷ شهریور)

نویسنده: علی‌محمد بشارتی / ناشر: موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) / سال چاپ: ۱۳۹۰

در یکی از جلد‌های کتاب که هشتمین آن باشد شرح استراتژی حضرت امام خمینی (ره) برای سرنگونی شاه همراه تحلیل و برررسی اوضاع سیاسی کشور و رویداد ۱۷ شهریور بیان شده است.

 تصمیم شوم ـ جمعه خونین

ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی / سال چاپ: ۱۳۷۶

موضوع اصلی کتاب این است که حکومت پهلوی چگونه با برنامه ریزی قبلی، کشتار ۱۷ شهریور را رقم می‌زند؛ همچنین با تکیه بر برخی اسناد آمار‌های کذب حکومت را درباره این رویداد افشا می‌کند.

 کتاب Imam Khomeini,s message for black Friday

نویسنده: تیم نویسندگان / ناشر: س‍ت‍اد ب‍زرگ‍داش‍ت س‍ال‍گ‍رد پیروزی ان‍ق‍لاب اسلامی / سال چاپ: ۱۳۶۰

این کتاب به زبان انگلیسی وقایع تاریخی انقلاب را با محوریت رهبری حضرت امام مرور می‌کند و البته در صفحاتی عمق کشتار مردم و ظلم حکومت پهلوی را به تصویر می‌کشد که برای مخاطب انگلیسی زبان بسیار آگاهی بخش است.

دژخ‍ی‍م‍ان ش‍اه و م‍درس‍ه فیضیه

ن‍ویسنده: محمد رفیعی طا‌لقا‌نی  / سال چاپ: ۱۳۶۲

این کتاب با مرور نقاط عطف و تاریخ ساز انقلاب به جنایات رژیم شاه می‌پردازد و برای نخستین بار به صورت یک جزوه و افست منتشر شد.

‏۱م‍ج‍م‍وع‍ه س‍خ‍ن‍رانی‌ها و م‍ق‍الات ۱۷ شهریور

نویسنده: تیم نویسندگان / ناشر: فرهنگسرای انقلاب / سال چاپ: ۱۳۸۴

کتاب حاضر م‍ج‍م‍وع‍ه سخنرانی‌ها و م‍ق‍الات ۱۷ شهریور در کنفرانسی است که با همین عنوان برگزار شد.

‏اشک جمعه

نویسنده: مونا اسکندری / ناشر:سوره مهر / سال چاپ: ۱۳۹۴

اشک جمعه، روایت اتفاقات مهم ۱۷ شهریور سال ۵۷ است. این کتاب به اتفاقات، راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های مذهبی در آن دوران پرداخته و پیوند رمانتیکی با واقعه و صحنه‌هایی از عاشورا و کربلا دارد.

 هفدهم

نویسنده: عمران صلاحی / ناشر: ثالث / سال چاپ: ۱۳۸۶

کتاب هفدهم، سروده مرحوم عمران صلاحی است که مربوط به وقایع هفدهم شهریور است. منظومه‎ای ۵٠ صفحه‌ای که صلاحی درباره اش گفته بود: همه‎اش یک نفس ساخته شده است. وقایعی را که دیده بودم، شب و تحت‎تأثیر آن روز، رفتم پشت‎بام و تا صبح، یک‎نفس و گریه‎کنان نوشتم...

محبوبه صبح

نویسنده: راضیه تجار / ناشر: سوره مهر / سال چاپ: ۱۳۹۶

این اثر در ارتباط با زندگی محبوبه دانش، دختر هفده ساله انقلابی است که در واقعه هفده شهریور به فیض شهادت رسیده است. بخشی از فضای این اثر برگرفته از واقعیت و بخشی دیگر داستانی است که در آن بیشتر با وفاداری به واقعیات زندگی این شهید، از ظرایف و عناصر داستانی در خلق موقعیت‌ها بهره گرفته شده است.