از مدرسه‌ تلویزیونی تا مدرسه کنکور: گامِ امیدوارکننده تلویزیون در جهت «عدالت آموزشی»

حلقه وصل: 29 شهریورماه 1401 یک بار دیگر زنگ آغاز مدرسه تلویزیونی به صدا درآمد و از دوم مهرماه، دوره چهارم کار خود را آغاز کرد، کاری که پیمان جبلی رئیس صداوسیما ادامه آن را اجرایی شدن یکی از راهبردهای مهم سند تحولی رسانه ملی یعنی «تقویت عدالت رسانه‌ای» عنوان کرد.

«اینجا آموزش، خوشمزه است»، شعارِ مدرسه تلویزیونی در دوره سوم است که با دوره‌های پیش از خود تفاوت‌هایی هم دارد. در این دوره تلوبیون هم به میدان آمده است تا این ظرفیت را به‌گونه‌ای دیگر پیش برد. هرچه در جریان رونمایی از طرح تحولی مدرسه تلویزیونی در حال تحقق است ذیل این گزاره جای می‌گیرد که «همه این‌کارها تلاشی در جهت تحقق عدالت آموزشی است.»، مسئله‌ای که رئیس فعلی صداوسیما در سخنرانی‌های متعدد خود به آن اشاره می‌کند. در جریان افتتاح شبکه تلوبیونی دانشگاه صداوسیما هم وحید جلیلی قائم‌مقام رسانه ملّی این سخن را به‌گونه‌ای‌ دیگر تکرار کرد.

جبلی پیش از این گفته بود: وقتی از جمهور مردم حرف می‌زنیم حواس‌مان باشد نگاه‌مان رسانه‌زده و فضای مجازی‌زده نباشد. جمعه گذشته دوستان دیدند تصاویری از روستاهای کشور پخش شد که راهپیمایی 13 آبان در آن‌ها برگزار شده بود و افرادی با اسب و تراکتور به میدان آمده بودند. در بسیاری از این‌ها نه دوربین، نه تریبونی و نه بازنمایی رسانه‌ای وجود ندارد، این منظره بیش از چند دهه در صداوسیمای جمهوری اسلامی نمایش داده نشده بود، اما به ذهن کسی خطور هم نکرده است که نسبت به این سانسور وسیع انتقاد کند یا حتی توئیتی بزند.

بسیاری قائم‌مقام جبلی، یعنی وحید جلیلی را هم به شعارها و مطالبات مستمر او در سال‌های گذشته در راستای تحقق شعار «عدالت» می‌شناسند و به‌نظر می‌رسد این نگرش و دغدغه در دوره جدید به‌دنبال باز کردن مسیرهای تازه‌ای در  تغییر نگرش‌ها به رسانه است.

رویه جدید تلویزیون که «عدالت» را دال مرکزی سند تحولی خود تعریف کرده، امیدها را به رفع تبعیض‌ها و برخورداری از فرصت‌های برابر، لااقل در اندازه استعدادی که تلویزیون می‌تواند به میدان بیاورد افزایش داده است.

عبدالعالی و آزمایش جالب در رونمایی از طرح تحولی مدرسه تلویزیونی

عبدالعالی مدیر شبکه آموزش در این زمینه اعتقاد دارد با مروری بر بیانات رهبر انقلاب در این زمینه می‌توان به کوتاهی‌هایی که نسبت به عدم استفاده درست از ساختار آموزشی در سراسر کشور اتفاق افتاده، رسید. در طرح جدید مدرسه تلویزیونی، هرکسی که به تلویزیون دسترسی دارد می‌تواند از مدرسه تلویزیونی بهره ببرد.

راه‌اندازی مدرسه کنکور خبر خوب دیگری بود که می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقات خوشایندی باشد، از جمله همان نکته مدیر شبکه آموزش که درباره جلوگیری از مافیایی شدن بازار آموزش کنکور مطرح کرد، همان نکته‌ای که سال‌ها در صداوسیما مورد نقد کارشناسان مختلف قرار می‌گرفت و البته در اقدامی کاملاً متناقض و سرمایه‌سالار بسترهای تبلیغی و آگهی‌های بازرگانی برای این کلاس‌ها و مؤسسات کنکور فراهم می‌شد.

این بار به‌نظر می‌رسد صداوسیما نه‌تنها به آگاهی‌آفرینی درباره این رویکردها بسنده نکرده بلکه پیشگام تحقق بهره‌مندی برابر از ظرفیت‌های آموزشی برای عموم دانش‌آموزان ایرانی نیز شده است. اهمیت این اقدام و ارزشمند بودن آن زمانی به‌درستی درک می‌شود که آمارهای منتشرشده در سال‌های گذشته از رتبه‌های برتر آزمون‌های سراسری مرور شود. بخش بزرگی از جامعه رتبه‌های برتر آزمون‌های سراسری در سال‌های اخیر در اختیار افرادی قرار گرفته است که سرمایه لازم برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های آموزشی ویژه و برجسته را داشته باشند و به این ترتیب این فاصله طبقاتی میان دهک‌های مختلف جامعه به‌صورت سیستماتیک در حال شدت گرفتن بود.

احسان سهرابی مسئول گروه آموزش‌های رسمی شبکه تلویزیونی «آموزش» که مسئولیت طراحی و برنامه‌ریزی دو مدرسه تلویزیونی و کنکور را در دستور کار دارد نکات قابل‌توجهی را درباره «عدالت آموزشی» با خبرگزاری تسنیم در میان گذاشته است.

مدرسه تلویزیونی، مدرسه‌ای است که در گامی عیان، دایره سطح مناسب آموزش را از مناطق مرفه‌نشین به‌سمت مناطق محروم کشور گسترش می‌دهد تا همه فرزندان ایران که استعداد و توانمندی ارزنده‌ای دارند، بتوانند از شرایط مناسب‌تری برخوردار شوند و به‌صرف نبودن امکانات از رقابت جا نمانند. هرچند مسئله محرومیت در نقاطی از کشور به‌حدی حاد است که این اقدامات چندان توانایی پر کردن این خلأ را ندارد اما در اندازه خود این اقدام مدیران سیما شایسته تقدیر است.

دانش‌آموزانی که در نتیجه شهریه‌های سرسام‌آور نمی‌توانند وارد مؤسسات آموزشی خاص بشوند می‌توانند تا حدی این فاصله را با تکیه بر این اقدام تلویزیون کم کنند و امیدواری‌ها برای کسب جایگاهی خوب در لیست قبول‌شدگان کنکور تا حدی افزایش پیدا کند.

سهرابی مدیر گروه آموزش‌های رسمی شبکه آموزش می‌گوید: بخشی از جامعه به‌هردلیلی به آموزش رایگان با محتوای فاخر و جذاب دسترسی ندارد و ما در این دو مدرسه به‌دنبال تحقق این دسترسی و اتفاق هستیم، این آرزویی است که همه‌ ما به آن می‌اندیشیم و تا محقق شدن کامل آن این مسیر ادامه دارد.

گفت‌وگوی کوتاه تسنیم با سهرابی را در ادامه می‌خوانید:

* زمانی که همه‌گیری ویروس کرونا همه‌چیز را به‌یک‌باره تعطیل کرد، آموزش از طریق مدرسه تلویزیونی آغاز شد. یکی از اهداف سند تحولی که چندی پیش توسط رئیس سازمان صداوسیما رونمایی شد، تحقق عدالت آموزشی بود. در دوره چهارم که در مهرماه کار خود را آغاز کرد آموزش از طریق سرگرمی و بازی هم در دستور کار قرار گرفت و به‌تعبیر کارشناسان برای بچه‌ها «خوشمزه‌» هم شد، درباره این رویه و نگرشی که براساس آن به این سمت رفتید، توضیح دهید، گویا مسیر فعلی مدرسه تلویزیونی با ایام کرونا فرق کرده است، دلیل این تغییرات چیست؟

با همه‌گیر شدن بیماری کرونا و تعطیلی بخش‌های مختلف، یکی از نگرانی‌هایی که جامعه را به‌طور جدّی درگیر خود کرد، تعطیلی آموزش خصوصاً در مدارس بود، به‌هرحال باید این تعطیلی‌ها جبران می‌شد طبیعتاً در آن برهه، شبیه‌سازی کلاس‌های آموزشی و انتقال مستقیم مفاهیم آموزشی به دانش‌آموزان در دستور کار قرار گرفت.

این اتفاق در بازه زمانی کوتاهی هم اتفاق افتاد؛ ظرف سه روز روی آنتن فعالیت‌ها آغاز شد و در آن سه دوره‌ای که به مرحله اجرا رسید به‌خوبی مأموریت و رسالتش را پیش برد. آن خلأ آموزشی متناسب با ویژگی‌های رسانه، تا حدی جبران شد.

جامعه سنتی معلم ما خیلی وقت‌ها فرصت نکرده است از قالب تجربه‌های قبلی‌اش خارج بشود و به شیوه‌های جدید آموزشی بپردازد؛ بنابراین یک نگاه عدالت آموزشی و یک نگاه تحول آموزشی به‌صورت مکمل در پس ماجرا وجود دارد

این اتفاقی بود که در مدرسه تلویزیونی دوره‌های قبل افتاد، اما با تغییر در فضای آموزشی و باز شدن مدارس طبیعتاً دیگر نیازی به ارائه محتوای آموزشی به آن شکل نبود، چرا که معلم سر کلاس حضور دارد و محتوای آموزشی را خیلی دقیق‌تر و در ارتباط مستقیم به دانش‌آموز انتقال می‌دهد.

فقط دو موضوع اینجا وجود داشت که باید درنظر گرفته می‌شد؛ یکی بحث عدالت آموزشی و دوم اینکه می‌خواستیم یک سطحی از کیفیت آموزشی را در واقع نگه داریم که قبلاً برای جامعه معلمی ما خیلی آشنا نبوده است، یعنی جامعه سنتی معلم ما خیلی وقت‌ها فرصت نکرده است از قالب تجربه‌های قبلی‌اش خارج بشود و به شیوه‌های جدید آموزشی بپردازد؛ بنابراین یک نگاه عدالت آموزشی و یک نگاه تحول آموزشی به‌صورت مکمل در پس ماجرا وجود دارد، یعنی اینکه جامعه بزرگ مخاطبان ما نه‌فقط دانش‌آموزان، بلکه معلمان‌‌ هم هستند.

در نگاه تحول آموزشی، اتفاقی که می‌افتد ما سراغ سرگرم‌آموزی می‌رویم؛ اساساً جزو ویژگی‌های رسانه است که باید برای مخاطبش جذاب باشد. ما در طول روز نزدیک به 5 ساعت محتوای آموزشی، ارائه می‌کنیم، این 5 ساعت به‌شکلی باید دیده شود، چرا که دانش‌آموز 6 ساعت سر کلاس بوده و از مدرسه به منزل آمده است، نباید این حس به او داده شود که دوباره قرار است سر کلاس بنشیند، اساساً این موضوع برای هیچ‌دانش‌آموزی حتی درس‌خوان‌ترین‌ها هم جذاب نیست، به همین خاطر سراغ این نگاه رفتیم.

باید برنامه تلویزیونی‌ای جذاب و تخصصی برای هرکدام از این پایه‌ها تولید کنیم. در این برنامه تخصصی آموزشی محتوای علمی براساس تقویم آموزشی مدارس به آنها داده می‌شود، یعنی اینکه در همان بازه زمانی که در مدرسه فلان مفهوم علوم، فیزیک، شیمی، ریاضی یا هر چیز دیگر را فرا می‌گیرد و آموزش می‌بیند در این مدرسه تلویزیونی، با انیمیشن، بازی، نمایش و موزیک و خیلی از اتفاقات دیگر این آموزش به‌گونه‌ای دیگر برای او تکرار می‌شود.

بنابراین نگاه‌مان اساساً این است که یک محتوای آموزشی از جنس برنامه تلویزیونی تولید کنیم که خیلی ساده بخواهم بگویم، انگار برنامه کودک آماده می‌کنیم اما با قالب آموزشی. محوریت آن دقیقاً کتاب درسی بچه‌هاست؛ در واقع ما اینجا آموزش را «خوشمزه» انجام می‌دهیم.

خوشمزه بودن در واقع جذاب‌بودن برای مخاطبی است که از کلاس اول دبستان تا نهم، پای مدرسه تلویزیونی می‌نشیند، طبیعتاً برای هرکدام از این گروه‌ها متناسب با ویژگی‌های سنی‌شان و روانی‌شان و این‌که چقدر می‌توانند در این بازه زمانی، محتوا از آن بگیرند، برنامه‌ریزی و تولید می‌کنیم.

این محتواها توسط متخصصین و معلمان باتجربه آموزشی طراحی شده، توسط تیم نویسنده نوشته شده و توسط بازیگران و معلمانی که پرورش یافتند برای بازی و آموزش به این شیوه، برای دانش‌آموزان آماده شده است. روزانه چهار ساعت و نیم محتوای مستقیم کتاب‌های درسی ضبط و به آن‌ها ارائه می‌شود.

* به موضوع عدالت آموزشی هم اشاره کردید؛‌ اصولاً عدالت آموزشی را باید چگونه معنا کرد و رسانه ملّی در این راستا چه اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده است؟

در مورد موضوع عدالت آموزشی بحث حضور رسانه ملی به‌جهت پوشش 99.5درصدی مخاطب که در سطح کشور دارد؛ بهترین شیوه است برای گسترش محتوای آموزشی برای تمام خانواده‌ها بدون اینکه هزینه جانبی خاصی برایشان داشته باشد.

می‌دانید در کشور نزدیک به 60 میلیون دستگاه تلویزیون داریم و تقریباً در دورافتاده‌ترین نقاط هم دسترسی خوب به آنتن و امکان دیده شدن این محتوا برای دانش‌آموزانِ آن مناطق وجود دارد، در مقابل تمرکز روی پلتفرم‌ها، وب‌سایت‌ها و ارائه محتوا به این شیوه‌ها با تمام ویژگی‌های مثبتی که دارد تعداد زیادی از مخاطبان را شامل نمی‌شود؛ به این خاطر برای رسیدن به مفهوم عدالت آموزشی بهترین شیوه‌ای که می‌‍‌توان از آن بهره برد و سراغ آن رفت، آنتن تلویزیون است.

در مورد مفهوم عدالت آموزشی اینجا نگاه‌مان هم کمّی است و هم کیفی؛ یعنی می‌گوییم تولید بسیار فاخر و باکیفیت چه به‌لحاظ محتوایی و چه ظاهری، یعنی از نظر تولید محتوا تولید باکیفیتی را به‌شکل حداکثری ارائه دهیم و بحث کمّیتی را نیز با تکیه بر بستر فراگیر آنتن دنبال کنیم،
یعنی امکان این را داریم تمام دانش‌آموزان کشور را تحت پوشش ارائه محتوا قرار دهیم؛ از باب بحث کمّی می‌توانیم 99.5 درصد کل کشور را پوشش دهیم و از حیث کیفی هم محتوای خوب را در قالب فول‌اچ‌دی تولید و ارائه می‌کنیم. تمام آیتم‌ها نوشته می‌شوند، بازیگری دارند، حتی آیتم‌های آموزشی که مستقیماً معلم در استودیو درس می‌دهد آنجا هم یک نگاه سرگرم‌آموزی وجود دارد، نمایش طراحی می‌شود و محتوا با فرمی جذاب و نمایشی به دانش‌آموز ارائه می‌شود.

همان‌طور که گفتم معلمان هم مخاطب ما قرار می‌گیرند و به‌شیوه‌های مختلف و نوینی که همکارانی از همین قشر تجربه کرده‌اند و می‌توانند بر اساس آن محتوا به دانش‌آموز ارائه دهند هم آشنا می‌شوند و بر آن اشراف هم پیدا می‌کنند، به ایده‌هایی که مفهوم چگونه به دانش‌آموز ارائه  شود، می‌رسند و آگاهی به این فضا و اتفاقات پیدا می‌کنند، مثال‌های جدید و جذابی را مشاهده می‌کنند، حتی فرم‌های نمایشی را می‌بینند و خودشان با کمک بچه‌های دیگر در کلاس و مدرسه‌شان یا به همان شیوه اجرا می‌کنند یا از آن ایده می‌گیرند و به‌نحوی بهتر خودشان اجرا می‌کنند و همه این‌ها به بالا بردن کیفیت آموزشی کشور و جذابیت در مدارس و کلاس‌ها کمک می‌کند و مشورت‌دهنده به معلمان هم می‌تواند بشود.

* یکی از خبرهای دیگری که خیلی امیدوارکننده بود؛ موضوع راه‌اندازی مدرسه کنکور بود که آقای عبدالعالی مطرح کردند؛ یک مقداری درباره این مدرسه و جزئیاتش صحبت کنید که قرار است چه اتفاقاتی در این مدرسه جدید بیفتد؟

در مورد مدرسه کنکور که نام آن نهایی نیست؛ نگاهی که به‌لحاظ سیاست اجرایی وجود دارد این است که در آنجا هم هدف، عدالت آموزشی است. اتفاقی می‌خواهیم بیفتد که تمرکزش بر مناطق محروم و کم‌برخوردار است. متأسفانه با تمام استعدادها و توانایی‌ها و پتانسیلی که در این مناطق وجود دارد، به این علت که شرایط برابری برای رقابت وجود نداشته است این مناطق کمتر توانستند در آزمون‌های سراسری به شرایط برابر رقابت دسترسی داشته باشند،
دسترسی به محتوای درست و جامع تا دانش‌آموز این مناطق هم بتواند در رقابت با دانش‌آموزان دیگری که در مناطق برخوردار زندگی می‌کنند شرایط عادلانه‌‌تری را تجربه کند، در کانون توجه ما قرار دارد. می‌بینیم در دو سه هزار نفر اول کنکور، یک درصد کوچک آن از محصلان مناطق محروم‌ هستند و بقیه از مناطق برخوردار کشور هستند، عملاً در اینجا، بی‌عدالتی آموزشی کاملاً خودش را نشان می‌دهد. کنکور بستر تجلی این جلوه‌های بی‌عدالتی آموزشی است؛ چرا که آزمون‌های مختلفی در کشور به‌گونه‌های مختلف وجود دارد که عدم امکان دسترسی برابر و رایگان به آن‌ها، بیانگر این موضوع و مشکل هست.

بنابراین ایده مدرسه کنکور از یک نگاه مبتنی بر عدالت‌ آموزشی برخاسته است و تصمیم دارد با ایجاد محتوای آموزشی بسیار جامع و صددرصد رایگان برای تمام مخاطبان و افرادی که گروه هدفِ آن هستند، کاری کند آنها فرصت این را پیدا کنند تا در این رقابت، حضوری عادلانه‌تر داشته باشند و در جایگاهی قرار بگیرند که بتوانند با گرفتن این محتوای ارزشمند و جامع، فرصت‌های دست‌یابی به آموزش بهتر در آموزش تکمیلی و آموزش عالی را برای خودشان ایجاد کنند.

اگر دانش‌آموزی محتوای مدرسه کنکور را به‌طور کامل دنبال کند عملاً نیازی به آموزش‌های دیگر نخواهد داشت

کنداکتور مدرسه کنکور به‌صورت جامع برای 21 درس طراحی شده است که طی 6 روز از هر هفته، به‌صورت روزانه 9 ساعت محتوا به مخاطبانش ارائه می‌کند. ویژگی‌های مهم آن، این است که سعی می‌شود در تولید محتوای مدرسه کنکور از بهترین مدرسان شناخته‌شده، استفاده شود و محتوایی که در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد محتوای کاملاً جامع و رایگان است،
یعنی اگر دانش‌آموزی محتوای مدرسه کنکور را به‌طور کامل دنبال کند عملاً نیازی به آموزش‌های دیگر نخواهد داشت. ایجاد فرصت‌های تعاملی و ایجاد آزمون از اتفاقاتی است که قطعاً به بالا بردن کیفیت مدرسه کنکور کمک می‌کند و جزو اهداف این مدرسه است.

همان طور که گفتم مدرسه کنکور روزانه 21 درس را پوشش می‌دهد؛ 5 درس برای رشته تجربی، 6 درس برای رشته‌های ریاضی و 10 درس برای رشته‌های انسانی؛ مجموعاً 9 ساعت برنامه روزانه در 6 روز هفته برنامه تولید می‌کند و البته جمعه‌ها برنامه ندارد./ تسنیم