واکاوی جایگاه انیمیشن ایرانی در جهان؛ رؤیاهای چشم‌نوازی که دنیا آنها را ندیده است

حلقه وصل: با گذر از روز جهانی انیمیشن، باید نگاهی داشت به جایگاه این هنر و صنعت کشور ما در جهان، گونه‌ای خاص از سینما که مخاطبینش دیگر تنها کودکان و نوجوانان نیستند بلکه بزرگسالان هم به تماشای آثار آن می‌نشینند؛ حال یا با همراه کودکان خود یا آثاری که برای سنین آنان ساخته شده است.

اما انیمیشن که در این سال‌ها در کشور ما برای خود سروصدایی به‌پا کرده است، در کجای انیمیشن جهان ایستاده است؟ در یک نگاه کلی در سال‌های اخیر ما چند انیمیشن سینمایی مطرح ساختیم. شاهزاده روم اولین انیمیشنی بود که یکباره نام این صنعت را در ایران حداقل برای مردم و دوستداران این صنعت زنده کرد و باعث شد بدانیم در این حوزه صرفاً ظرفیت نداریم بلکه بخش‌هایی از این استعداد به ظهور رسیده است و حال باید قدرت پیدا کند.

*چه فیلم‌های انیمیشنی در دنیا ساختیم؟

بعد از این پویانمایی فهرست مقدس بود که با موضوعی مهم و با زبان کودکان ساخته شد. فهرست مقدس نیز گام بعدی در مسیر تکنیک پویانمایی ایران بود.

تا بدین جا آنچه مهم‌ترین نکته در انیمیشن ایران بود، نزدیک شدن تکنیک و کیفیت کلی صنعت و هنر پویانمایی کشور ما به دنیا بود، چیزی که امروز می‌توان به‌جرئت گفت قدم‌های مهم و اولیه آن برداشته شده است.

اما بعد از این انیمیشن فیلشاه گام دیگری در خلق دنیای فانتزی و جذاب کودکان بود، پویانمایی‌ای که توانست میلیاردی فروش داشته باشد و اولین پویانمایی باشد که در زمان خودش رقیب فیلم‌های میلیاردی سینما شد.

بعد از فیلشاه آثار تلویزیونی بیشتر چشمگیر بودند؛ روبی و جوجه‌ها، ببعی، آرمن و دیگر آثاری که روز به روز خبرهای آنان شنیده می‌شود.

آخرین داستان که البته آن را می‌توان اولین انیمیشن بلند سینمایی ایرانی دانست به‌نویسندگی و کارگردانی اشکان رهگذر از سال 1387 تا 1396 در استودیو هورخش تولید شده‌ است. خیلی‌ها این انیمیشن را محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انیمیشن ایرانی در سینمای جهان می‌دانند، چرا که این اثر اولین نماینده سینمای انیمیشن ایران در فهرست 32 اثر رقابت‌کننده در شاخه بهترین انیمیشن آکادمی اسکار بود. همچنین این اثر کنار 344 فیلم واجد شرایط به بخش رقابتی بهترین فیلم نود و دومین دوره جوایز سینمایی اسکار نیز راه یافت، اگرچه نتوانست در لیست پنج نامزد نهایی بهترین پویانمایی سال یا بهترین فیلم اسکار 2020 قرار گیرد.

«آخرین داستان» در ایران نیز به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرد. جشنواره بین‌المللی پویانمایی کودک و نوجوان اصفهان در تاریخ یازده شهریور 1397 نخستین موفقیت داخلی آن بود، به پرده نقره‌ای راه پیدا کرد، همچنین این انیمیشن برنده اولین سیمرغ بلورین بهترین انیمیشن سینمای ایران در سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر است.

اما اینجا نقطه پایان دنیای رؤیایی انیمیشن نیست، بلکه پسر دلفینی یکی دیگر از کارهای زیبایی بود که خبر تولید آن را شنیده بودیم و امروز به‌عنوان کاری جذاب، خانوادگی، دوست‌داشتنی پرفروش‌ترین فیلم هفته برای نزدیک به دو ماه است.

اما همان دورانی که خبر این اثر شنیده می‌شد، خبر انیمیشن بچه زرنگ که بعدتر به انقراض تغییر نام داد شنیده شد. اما حوزه هنری هم خبرهای خوبی داشت، انیمیشنی به‌نام لوپتو در راه بود، کاری با فضایی متفاوت، جذاب و به‌روز.

حوزه هنری این اثر را از مسیر برنامه‌ای به‌نام رویازی خلق کرد، رویدادی مردمی و هنری که در آن سازندگانی که کارهای تازه‌ای برای تولید دارند، در آن ثبت‌نام می‌کنند و با ارائه طرح‌های خود مراحلی را طی می‌کنندتا اینکه میان گزیدگان می‌توانند کار خود را به‌عنوان پروژه مورد قبول معرفی نهایی کنند.

این‌گونه که حوزه هنری گفته است کارهای دیگری نیز در راه است که به‌مرور معرفی خواهند شد تا جایی که هر سال یک پویانمایی وارد اکران خواهد شد.

پس در یک نگاه کلی امروز صنعت انیمیشن ایران حداقل در داخل کشور توانسته است جای خود را باز کند، هم از نظر فروش و هم از نظر کیفیت و تکنیک.

* امروز در دنیا در جریان حرفه‌ای قرار داریم

بهنود نکویی انیمیشن‌ساز کشور که کارتون «روبی و جوجه‌ها» را ساخته و در اسکار نیز با انیمیشن «اسکوبی» شرکت کرده است می‌گوید: با گذشت زمان و با افزایش استودیو‌ها، شاهد افزایش تولید محتوا در انیمیشن بودیم و کمیت آن نیز افزایش پیدا کرد تا جایی که امروز انیمیشن ایران در جریان حرفه‌ای خود قرار گرفته است. در حال حاضر می‌توان ادعا کرد که پویانمایی ایرانی هم از نظر کیفیت و هم تولید محتوا در جایگاه قابل قبول و استانداردی ایستاده است و می‌تواند در بازارهای جهانی برای سلایق مختلف تولید محتوا کند.

اینگونه که برخی از انیمیشن‌سازان می‌گویند هرسال تعداد زیادی دانشجو و هنرجوی انیمیشن‌سازی وارد کار می‌شوند. آموزشگاه‌های انیمیشن تعداد زیادی جذب دارند و در یک کلام وضعیت آموزشی خوبی نیز دارد. البته حقوق و مزایای این هنر در کشور ما در مقایسه با دیگر استودیو‌های دنیا پایین است برای همین برخی از انیماتورهای ایران جذب آنها می‌شوند؛ چیزی که می‌توان از آن به عنوان فرار مغزها نام برد.

* کاربلد‌های ما را شناسایی و سپس جذب می‌کنند

مشکوری دیگر انیمیشن‌ساز ایرانی که «آرمن» و «ببعی» را در حال پخش دارد در اینباره می‌گوید: نمایان‌ترین چالشی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم این بود که وقتی بازارهای جهانی متوجه سطح بالای پیشرفت انیمیشن ایرانی شدند، تمایل به جذب عوامل تولیدکننده انیمیشن پیدا کردند و نتیجه آن مهاجرت برخی از نیروهای توانمند انیمشین‌سازی کشور ما به خارج از کشور بود، آن هم به جهت پیشنهادهای مالی خیلی خوب که به آنها می شد. حتی برخی از استودیوهای داخلی، خط تولید استدیوهای انیمیشن‌سازی خارجی شدند، این موضوع دلایل مختلفی دارد اما مهمترین آنها این است که تولید در ایران هم به جهت کیفیت استاندارد عوامل تولید و هم به جهت هزینه پایین برق و انرژی برای آن استدیوهای خارجی مقرون به صرفه است.

* در جوایز پیشتازیم اما در فروش خیر

اما انیمیشن‌‌ ایران از نظر جوایز و اعتبارات جهانی نیز در جایگاه خوبی ایستاده است. حضور فراوان انیمیشن‌های ما در جوایز جهانی نشان می‌دهد که توانستیم نظر داوران و کارشناسان جهانی را قانع کنیم. حتی ما توانستیم به فهرست انیمیشن‌های کوتاه اسکار وارد شویم. در بازارهای جهانی تعامل کنیم و نام انیمیشن ایران را به جهان بشناسانیم.

به عنوان مثال آثار کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان در فهرست طولانی از جوایز قرار دارد. کانتربری بریتانیا، «ادنا» ترکیه، جشنواره «بهترین» آلمان، جشنواره فیلم علمی و تخیلی انگلستان «Wild Indie، انسی فرانسه، «شو می شورتز» نیوزلند، فیلم‌های کمیک و انیمیشن «چانیارتون» یونان و... تنها چند مورد از جوایز و نامزدی‌های انیمیشن ایران در جهان است.

بنابراین انیمیشن ایران امروز شناخته شده است. کارهای زیادی نیز در حال ساخت است که اخبار آن شنیده خواهد شد.

اما با این وجود فروش جهانی ما بسیار کمتر از آن چیزی است که انتظار می‌رود. علت اصلی آن را عدم پخش مناسب و قوی جهانی باید نامید. در این زمینه درد دل و گلایه‌ها فراوان است؛ به طور کلی زمانی که حوزه‌های اقتصادی و تجاری فراوانی وجود دارد که با دنیا در تعامل است، سؤال بزرگ این است که چرا اکران سینمایی نمی‌تواند حتی در اطراف ایران نیز محقق شود؟

در این زمینه مشخصاً باید مسئولین بین‌المللی ما اعم از وزارت خارجه تا رایزنی فرهنگی و سپس وزارت ارشاد پاسخگو باشند. هرچه هست مشخص است که وضعیت بین‌المللی انیمیشن ما از نظر اکران و فروش به هیج وجه خوب و مناسب نیست. این در حالی است که بازار انیمیشن دنیا روز به روز فروش بهتری را کسب می‌کند.

طبق اخبار، آمار و تحلیل‌هایی که رسانه‌های خارجی منتشر کرده‌اند، تا سال 2030 گردش مالی انیمیشن در دنیا باید به رقم 640 میلیارد دلار در سال برسد. از این مبلغ با این وضعیت ما سهمی بسیار بسیار اندک خواهیم داشت.

سید محمدحسین سجادی نیری دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در سال 1398 در نشست خبری آغاز به کار دومین رویداد رویازی ( پیچ بزرگ تهران) در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: گردش مالی صنایع خلاق و انیمیشن در سال 2013 حدود 250 میلیارد دلار بوده است که این گردش مالی در کشور ما حدود 60 میلیارد تومان است که این نشان می دهد که سهم ما از این بازار بسیار کم است.

 البته یک روی سکه انیمیشن ایران و فضای بین‌الملل، ارزآوری‌های اخیر این صنعت برای سینمای ایران است. ارزآوری که از مسیر پروژه گرفتن برای شرکت‌های خارجی رخ می‌دهد و شرکت داخلی آن را انجام می‌دهد. حامد جعفری تهیه‌کننده انیمیشن‌هایی چون «فیلشاه» و «شاهزاده روم» در این زمینه به تسنیم گفت: ارزآوری آثار اتفاق مثبتی است، به شرط آن که با تمامی جوانب آن را ببینیم. فرض کنید من کاری را بر مبنای ارز خارجی، به میزانی فروخته باشم که به پول داخلی ما چندین میلیارد تومان بشود که حتماً این اتفاق خوب و مبارکی است، اما باید بدانیم که تهیه‌کننده برای فروش چه هزینه‌ای متحمل شده است؟ یک بخش هزینه تولید است و بخش دیگر صرف هزینه دوبله و بازاریابی اثر می‌شود. این عدد برای ما عدد بزرگی است اما در بازار جهانی عدد قابل توجهی نیست. همینطور استودیوی خارجی برای پویانمایی چه دستمزدی صرف می‌کند و ما چه دستمزدی می‌دهیم.

این در حالی است که همین انیمیشن‌ها در سینماهای کشور ما درآمد میلیاردی دارند. البته در این تردید نیست که ما رقبای بسیار بزرگی مانند دیزنی و پیکسار داریم و آنان آثاری به شدت جذاب و تکنیکال دارند، اما فروش برخی از کارها مانند پسر دلفینی نشان داده که می‌توان به فروش در کشورهای خارجی امیدوار بود. تنها باید زمینه فروش این آثار در جهان مهیا شود تا بتوانند خود را نشان دهند./تسنیم