اقبالی: جنسیت را باید در ساحت گفتمان مطرح کنیم/ مهدی‌زاده: سند تحول آموزش و پرورش مبتنی بر جنسیت نیست

حلقه وصل:نشست موانع پیش روی اصلاح نظام آموزشی مبتنی بر جنسیت با حضور دکتر سجاد مهدی زاده، پژوهشگر حوزه تربیت جنسی و هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر ابوالفضل اقبالی، پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده به همت اندیشکده رهیافت برگزار شد.

 در ابتدای نشست دکتر ابوالفضل اقبالی به تحلیل نظام آموزشی کشور پرداخت و با بیان این که نظام آموزشی ما براساس نظم مدرن برنامه ریزی شده و در حال حاضر کار خود را به درستی انجام می دهد، خاطرنشان کرد: انگشت نقد و اتهام متوجه دانشگاه و مدرسه نیست، چراکه در دل نظم کلان به ایفای نقش می پردازند. خروجی این نظم نیز افراد هستند که در رفتار و اندیشه خود تقویت و باز تولید کننده دیدگاه این نظم هستند، همان چیزی که در حال حاضر اتفاق می افتد. بنابراین مسأله ما اختلاف کارکردی این سیستم نیست بلکه مسأله در ناحیه روح و گفتمان حاکم بر سیستم است که در حال حاضر بحران ایجاد کرده و با آن احساس زاویه داریم.

وی ادامه داد: به تعبیر شهید آوینی نظام آموزشی مدرن شهروندان مطیع برای نظام نوین تربیت می کند. پس سیستم آموزشی ما که از نظم نوین پیروی می کند به درستی و به جا کار کرده و اختلاف کارکردی ندارد، یعنی افراد مطیع برای نظام نوین تربیت می کند، مسأله روح و عقلانیتی است که سیستم را مدیریت می کند، پس تغییر باید در ناحیه عقلانیت صورت گیرد.

جنسیت برای انسان مدرن خسته کننده شده است

دکتر اقبالی، گفتمان غالب در نظم نوین را توسعه دانست که در این گفتمان جنسیت محلی از اعراب ندارد بلکه بر تساوی حقوق زن و مرد تأکید دارد و تصریح داشت: در نظم مدرن اساسا ظرفیت های مبتنی بر جنسیت یا فهم نشده و یا اگر حساسیتی نسبت به آن وجود داشته، عامدانه در نظر گرفته نشده است، چرا که تنها توسعه مهم بوده و در توسعه سخن از تساوی می شود نه جنسیت.

پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده با تأکید بر این که جنسیت برای انسان مدرن خسته کننده شده است ولی برای گفتمان اسلام که رقیب گفتمان مدرن به شمار می آید جنسیت مهم است، بیان کرد: چالش اصلی ما برای تأسیس نظم جدید فقدان طرح نظری است. انقلاب اسلامی در این زمینه اجمال مطلق است و طرح نظری برای پیشبرد و پایه ریزی این نظم جدید را ندارد؛ البته کلیاتی دارد ولی چالش اصلی در امتداد است. در حالی نظم نوین دارای برنامه کامل، تفصیلی و سند دار است، ولی ما در اجمال هستیم و طرحی که در اجمال به سر ببرد قابل پیاده سازی نیست. به همین دلیل نظم جدیدی که بخواهد انسان دینی تربیت کند، وجود ندارد.

در آموزش و پرورش دستگاه جامع رصد فهم از مخاطب وجود ندارد

در ادامه نشست دکتر سجاد مهدی زاده، هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان این که انتظار ما از ساختارهای جمهوری اسلامی ایران این است که ساز مخالف در برابر نظم نوین بزند، در حالی که ساختارهای جمهوری اسلامی توان انجام این کار را ندارند، یادآور شد: ساختار آموزش و پرورش مدرن است که هدف آن تربیت افراد برای وزارت علوم و هدف وزارت علوم نیز تربیت افراد برای کار در جامعه است و در این تقسیم کار، جنسیت دیده نشده است.

وی اضافه کرد: در حوزه آموزش، آموزش را خرد دیده ایم، به همین دلیل وقتی می گوییم آموزش همه اذهان به سمت آموزش و پرورش می رود، در حالی این گونه نیست. یعنی همه مسائل را می خواهیم به آموزش و پرورش تقلیل دهیم و انتظار داریم آن را حل کند. در حالی که وزارت آموزش و پرورش در بهترین حالت تنها می تواند بودجه نیروی انسانی خود را تأمین کند.

دکتر مهدی زاده با اشاره به این که در آموزش و پرورش دستگاه جامع رصد فهم از مخاطب وجود ندارد، گفت: انتظاری از سازمان آموزش و پرورش داریم که این سازمان نه تنها قوی نیست بلکه توان آن را ندارد که حتی ساز مخالف بزند. این که بخواهیم تمام مسائل از هنر گرفته تا سیاست، خانواده و… را به ساختار آموزش و پرورش تقلیل دهیم و انتظار حل کردن آن را داشته باشیم، حتی خود سازمان نیز گرفتار حاشیه می شود.

نظام آموزشی فاقد نظریه جنسیت است

دکتر اقبالی در بخش دوم سخنان خود با تأکید بر این که نظام آموزشی فاقد نظریه جنسیتی است، بیان داشت: مسأله اصلی این است که ساختار کنونی نظام آموزشی دارای جهت مندی و هنجارمندی است و برای قوام بخشیدن به طرح نظری و سبک زندگی خاصی تعبیه شده و مصادره آن کار سختی است. تاکنون نیز مواجه ما با این سیستم تقلیل گرایانه و سطحی بود. در حالی که این ساختار بیش از آن که نظام آموزشی ساده و عریان باشد، دارای یک ایدئولوژی است، یعنی یک تلقی از انسان، زندگی و پیشرفت برای فرد می دهد. قوام آن نیز به آموزش است که در دل خود پرورش نیز دارد و واژه «پرورش» که ما در کنار آن قرار می دهیم به نوعی نادیده گرفتن پرورشی است که در دل همان آموزش است.

وی افزود: سیستم آموزشی نوین تلقی از پیشرفت و آینده دارد که در این آینده، جنسیت، ایمان و انسان دینی معنا ندارد. گفتمان اسلامی معتقد است انسان نسبت به خود، جامعه و خدا تعهداتی دارد و در آن فرد اصل نیست، در حالی که دنیای مدرن فردگرایی را اصل می داند. این که ما از اول دبیرستان فرد را گرفتار کنکور می کنیم دقیق همان چیزی است که نظم نوین می خواهد و در این نظم فوق برنامه هایی همانند اردوی جهادی و… صورت نمی گیرد.

پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده عنوان کرد: باگ در ساختار نظام آموزشی ما نیست بلکه در نظم آن است. سیستم تربیتی ما نخست باید به مخاطب بگوید تو پاسخ کدام سوال هستی. یعنی مشخص شود مأموریت فرد چیست، وقتی این مأموریت مشخص شد جهت گیری در مسائل علمی، خانوادگی و… به درستی صورت می گیرد.

دلیل موفقیت مدارس صدرا، مفید، البرز و فرهنگ معلمان هستند نه متون درسی

دکتر سجاد مهدی زاده در بخش دوم سخنان خود با بیان این که برای تصمیمات کلان نیازمند چهارگانه نظریه، ساختار، محصولات و نیروی انسان هستیم، عنوان کرد: در آموزش و پرورش در مقام نظریه و اسناد سند تحول را تهیه کردیم که این سند مبتنی بر جنسیت نیست.

وی افزود: در گام دوم یعنی ساختار نیز حرفی برای گفتن نداریم به همین دلیل سند ۲۰۳۰ خودش را بیشتر نشان می دهد. سازمان آموزش و پرورش دارای دانشگاه فرهنگیان، سازمان پژوهش، معاونت آموزش و معاونت پرورش است که حتی این ها با یک دیگر نیز هماهنگ نیستند.

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به این که گام محصولات به هویت سازی می پردازد و آموزش و پرورش در این زمینه هویت سازی ندارد، ابراز داشت: یکی از این محصولات کتاب است. در مقام محصولات هیچ کتابی برای دختران نداریم تا برای آن ها هویت سازی کند. درباره مادران و دختران به چه میزان تولید رسانه ای داریم؟ اکنون تمام محصولات همانند کتاب، اسباب بازی، لوازم تحریر و… بار فرهنگی دارند و ما هیچ کدام از این محصولات را نداریم. کسی که محصول فرهنگی تولید می کند به دانش آموز هویت می دهد و ما این محصول فرهنگی را نداریم. متن درسی نیز تولید می شود که تنها فرد آزمون بدهد.

وی ادامه داد: در آموزش و پرورش کمتر از ۱۰ درصد درباره خانواده مطلب داریم و افراد حاضر نیستند بخاطر کنکور این درس را دنبال کنند. در مدارسی همانند صدرا، مفید، فرهنگ، البرز و… که موفق عمل می کنند نقطه مرکزی تربیت آن ها معلم های خود هستند وگرنه متن، الگو و ساختار همان چیزی است که در مدارس دیگر دنبال می شود.

دکتر مهدی زاده درباره نیروی انسانی نیز بیان داشت: معلم و متن دو رکن در آموزش و پرورش هستند. متأسفانه بسیاری از معلم ها برای مطالبی که ارائه می دهند آموزش ندیده اند. از سوی محصول آموزشی، ساختار، الگو و فوق برنامه نیز نداریم. ما در نیروی انسانی یعنی معلم تراز و کارشناس خلأ داریم.

جنسیت را باید در ساحت گفتمان مطرح کنیم

دکتر اقبالی در بخش سوم سخنان خود، تنها راهکار و روش غلبه ما در مواجه با نظم جدید را خلق گفتمان دانست و با اشاره به این که این کار نظام آموزش و پرورش نیست، گفت: ما باید قبل از این که فرد و ساختاری را اصلاح کنیم، اندیشه و ایده ها را اصلاح کنیم. اکنون عموم جامعه و گفتمان غالب جنسیت را یا نمی فهمد یا باور ندارد. این صرفا با رقابت در سطح گفتمانی قابل پیگیری است.

وی افزود: به افراد پیشروی که صدایشان در سطح جامعه طنین دارد نیاز داریم تا جنسیت را به مثابه ظرفیت ویژه انسانی نه مناسبات کلیشه ای مطرح کنند. این افراد نباید جنسیت را به حوزه زنان اختصاص دهند بلکه جنسیت را به معنای ظرفیت های ویژه انسانی در جامعه بیان کنند تا جامعه آن را باور کند. وقتی جامعه آن را باور کرد سمپادهای آن نیز در مقیاس فردی و ساختاری خود را نشان می دهند.

پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده تأکید کرد: اکنون اتمسفر غالب جامعه کور جنسیت است، این اتمسفر باید به جنسیت تغییر کند. اگر ما دغدغه هویت جنسیتی داریم باید عده ای صف شکنی کرده و فضا لازم برای طرح این موضوع را فراهم کنند. البته جلسه با آموزش و پرورش اشکالی ندارد ولی اگر قرار باشد کار را از آن جا آغاز کنیم تنها تغییرات جزئی را شاهد خواهیم بود.

وی ادامه داد: قطعا باید نظام آموزش و پرورش، رسانه، محصول فرهنگی، معلم، سازکار و… درستی داشته باشیم، ولی قبل از آن، باید جنسیت را گفتمان کنیم، همان گونه که فمینیست ها غیر جنسیت را گفتمان کردند. کار فرهنگی اجباری جواب نمی دهد، ولی عده ای در نظام آموزش و پرورش جدید این کار را می کنند.

دکتر اقبالی تأکید کرد: ما با مخاطب خود سخن نمی گوییم، ما جنسیت را باید در ساحت گفتمان مطرح کنیم، منطق قوی و ادبیات قوی داریم ولی روایت جنسیتی از حکمرانی، انسان، آینده و پیشرفت نداریم.

معضل آموزش، عمومی است

دکتر مهدی زاده در بخش سوم سخنان خود با اشاره به این که در آموزش و پرورش دو نوع دروس ثابت و تحولی داریم، بیان کرد: دروس ثابت همیشه وجود داشته اند، ولی دروس تحولی مهمان ناخوانده هستند که هر کسی تلاش می کند آن را کنار بزند. مسئله و معضل آموزش، عمومی است. افق دید را کتاب درسی نمی دهد بلکه جامعه می دهد.