تعلیق عرضه نفت در بورس

به گزارش حلقه وصل، یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور وابستگی آن به درآمدهای نفتی است که ضربه‌پذیری دولت و مردم را در برابر تحریم‌های نفتی بیشتر کرده است. همزمان با بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی آمریکا از اردیبهشت‌ ماه، صادرات نفت کشور روندی نزولی به خود گرفته است و گزارش های موسسات بین المللی حکایت از کاهش چشمگیر میزان صادرات نفت کشور و رسیدن آن به حدود یک میلیون در روز دارد. هرچند مسئولان دولتی در زمینه عموما سکوت اختیار کرده اند اما محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه در جمع نمایندگان معلولان در تاریخ ۱۲ آذرماه، کاهش میزان صادرات نفت ایران به یک میلیون بشکه در روز را تایید کرد.

* فروش نفت در بورس، پیروزی بزرگ ایران در مقابله با تحریم ها
از ابتدای خروج آمریکا از برجام، کارشناسان با بررسی مکانیزم اعمال تحریم‌های نفتی معتقد بودند که برای دور زدن و بی‌اثر کردن تحریم‌ها باید روش‌های فروش نفت متنوع‌سازی شود. یعنی نفت کشور علاوه بر مدل سنتی فروش نفت، از کانال‌های دیگری نیز به فروش برسد، کانال‌هایی که اگر چه برای مسئولین دولتی و نهادهای نظارتی شفاف بوده اما برای نهادهای تحریم‌‌کننده آمریکایی غیرقابل رهگیری و شناسایی باشد. در نتیجه شورای عالی هماهنگی اقتصادی پس از بررسی راهکارهای موجود، طرح عرضه نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی در صادرات نفت را به صورت آزمایشی تصویب کرد.

با توجه به توانایی و انعطاف‌پذیری بخش خصوصی برای دور زدن تحریم‌های نفتی، فاز آزمایشی عرضه نفت در بورس با موفقیت اجرا شد. در این مرحله یک میلیون بشکه نفت خام سبک ایران در بورس انرژی عرضه شد که با استقبال گسترده شرکت‌های خصوصی داخلی و خارجی همه‌ی محموله‌های عرضه شده به فروش رسید. اجرای موفقیت آمیز این راهکار ضدتحریمی بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های دنیا داشته که از جنبه تاثیر عرضه نفت در بورس در دور زدن تحریم‌های آمریکا قابل تحلیل است. در این بین اما اعتراف زودهنگام بنیاد دفاع از دموکراسی‌های آمریکا (FDD) بیش از سایر بازتاب‌های خبری حائز اهمیت است.

در این راستا سعید قاسمی‌نژاد مشاور بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که اتفاقا یکی از کارویژه‌های این موسسه تمرکز به تاثیرگذاری تحریم‌ها بر اقتصاد ایران است، با انتشار  مطلبی در سایت businessinsider با عنوان "تحریم‌های ترامپ علیه ایران طبق انتظار عمل نکرده است" به راهکار جدید ایران برای مقابله با تحریم‌های نفتی اشاره کرده است و گفت: «فروش نفت در بورس انرژی یک پیروزی برای ایران بود و به جهان راه دور زدن تحریم‌های آمریکا را نشان داد».

*وزارت نفت، مقصر اصلی تعلیق اجرای این راهکار ضدتحریمی
در حالی که انتظار میرفت اجرای این راهکار در هفته‌های آتی با  قوت و قدرت بیشتری صورت گیرد و نفت خام کشور به صورت منظم و هفتگی و در احجام بیشتری در بورس انرژی عرضه شود؛ این راهکار با وقفه‌ای یک‌ ماهه مواجه شد. بهانه وزارت نفت برای عدم اجرای این راهکار ضدتحریمی نبود مجوزهای لازم برای عرضه نفت در بورس از سوی شورای عالی هماهنگی اقتصادی بود. نهایتا در جلسه مورخ ۲۷ آذرماه این شورا، راهکارهای وزارت نفت در زمینه عرضه گسترده تر نفت در بورس انرژی تصویب شد و مقرر گردید ۳ میلیون بشکه نفت در بورس عرضه شود. ضمنا به وزارت نفت اختیار داده شد که صد درصد ریالی تسویه وجوه را انجام دهد. در حالی که انتظار می رفت این مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی به سرعت اجرایی شود، حدود سه هفته از این مصوبه می گذرد و نه تنها هیچ خبری از عرضه سوم نفت در بورس انرژی نیست و حتی تاکنون اطلاعیه این عرضه نیز منتشر نشده است. شواهد نشان میدهد که وزارت نفت تنها مقصر عدم اجرای این راهکار ضدتحریمی است. اما دلیل این اقدام وزارت نفت چیست؟

*پشت پرده سنگ اندازی وزارت نفت در مسیر عرضه نفت در بورس
از همان ابتدای طرح راهکار عرضه نفت در بورس در فضای رسانه‌ای، افراد نزدیک به وزارت نفت و به خصوص شرکت ملی نفت ایران با طرح شبهاتی درباره آن، با اجرای این راهکار مخالفت کردند. به همین دلیل، می توان عدم تمایل‌ وزارت نفت به اجرای این راهکار ضدتحریمی را مهمترین دلیل تعلل این وزارتخاانه در اخذ مصوبه از شورای عالی هماهنگی اقتصادی و همچنین عدم عرضه نفت در بورس پس از گذشت سه هفته از اخذ این مصوبه تحلیل کرد.

به نظر میرسد سنگ اندازی‌های وزارت نفت در مسیر عرضه نفت در بورس به دو دلیل صورت می‌گیرد:

 1- انحصارطلبی وزارت نفت و به خصوص شرکت ملی نفت در صادرات نفت کشور: زیرا انحصار فروش نفت کشور طبیعتا امتیازات فراوانی برای مسئولین امور بین الملل شرکت نفت داشته و با عرضه نفت در بورس هر چند میتوان تحریم‌های نفتی را دور زد اما انحصار فروش نفت برای این بخش از شرکت ملی نفت ایران شکسته می‌شود و شاید بخشی از منافع این وزارتخانه که ناشی از انحصار فروش نفت است به خطر بیفتد. در نتیجه، وزارت نفت و زیرمجموعه های آن مشابه دو تجربه قبلی عرضه نفت در بورس در سال 90 و 93 این بار هم علیرغم کاهش شدید صادرات نفت کشور، منافع سازمانی خودش را به منافع ملی کشور ترجیح میدهد.

2- اعطای معافیت‌های موقت آمریکا به خریداران نفت ایران: اعطای این معافیت به خریداران نفت ایران باعث شد که نگرانی‌ها از به صفر رسیدن میزان صادرات نفت کشور کاهش یابد و همچنین فشار ایجاد شده بر وزارت نفت برای اجرای راهکارهای ضدتحریمی کاهش یابد و عرضه نفت در بورس با وقفه‌ای 50 روزه مواجه شود. این در حالی است که معافیت‌های داده شده به خریداران نفت ایران تنها تا 6 ماه برقرار است و پس از آن، حجم این معافیت ها کاهش خواهد یافت و حتی احتمال دارد برخی از این معافیت ها لغو شود. اما به نظر میرسد که اعطای معافیت‌های موقت باعث شده که این وزارتخانه بر روند اشتباه خود یعنی فروش نفت از مدل سنتی تمرکز کند و نسبت به تنوع‌سازی مسیر فروش نفت بی‌تفاوت شود. این در حالی است که کارشناسان معتقدند که دلیل اصلی اثرگذاری تحریم‌های نفتی آمریکا، مدل سنتی فروش نفت کشور توسط امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران است.

در مجموع، با توجه به کاهش شدید میزان صادرات نفت کشور در ماه های اخیر و همچنین موفقیت‌آمیز بودن عرضه نفت در بورس در فاز آزمایشی، ضروری است ولی انحصارطلبی وزارت نفت و دلخوشی به معافیت‌های موقت آمریکا به خریداران نفت ایران باعث شده است این راهکار موفق متوقف شده و این پیروزی بزرگ در بی اثر کردن تحریم‌های نفتی در آستانه شکست قرار گیرد. انتظار می رود با هوشیاری مقامات ارشد وزارت نفت و نهادهای نظارتی هر چه سریعتر این شرایط تغییر یابد و مجددا شاهد عرضه نفت در بورس باشیم.

منبع: فارس