موضع ایران در تحولات این روزهای عراق

به گزارش حلقه وصل، چندی است که عراق درگیر مسائل داخلی است و با گذشت هشت ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی اکتبر ۲۰۲۱، همچنان دولت در این کشور تشکیل نشده است. در آخرین تحولات هم شاهد درخواست سید مقتدی صدر رهبر جریان صدر عراق از ۷۳ نماینده این جریان برای استعفا از پارلمان بودیم که مورد موافقت «محمد الحلبوسی» رئیس پارلمان قرار گرفت. البته پس از استعفای نمایندگان جریان صدر در عراق، کمیته هماهنگی احزاب شیعی در این کشور در نشستی با برخی احزاب عراقی، بر سرعت بخشیدن به فرآیند تشکیل دولت در عراق تأکید کرد.

در همین خصوص «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی دستگاه دیپلماسی ۲۳ خرداد ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره وضعیت عراق و استعفای نمایندگان جریان صدر در پارلمان گفت: در خصوص موضوعات داخلی عراق قطعا باید گروه‌ها و مردم عراق صحبت کنند. مردم عراق و گروه‌های سیاسی در این مرحله از بلوغ قرار دارند که در توافقات و مراوداتی که با هم دارند بتوانند مشکلات را حل کنند. آنچه برای ایران مهم است، حفظ تمامیت ارضی، ثبات و امنیت عراق است. همواره بر حاکمیت قانون و مسیرهای قانونی و چارچوب‌های قانونی و حفظ آرای مردم تأکید کرده‌ایم و معتقدیم همه گروه‌های عراقی باید کمک کنند عراق از این امنیت و آرامش دور نشود.

البته در این میان و در هفته اخیر شاهد اظهاراتی غیردوستانه از سوی «فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق درباره ایران بودیم. وزیر خارجه عراق مدعی دخالت ایران در امور داخلی کشورش شد.

وزیر خارجه عراق  در این باره در یک مصاحبه تلویزیونی اظهار داشت: «به ایرانی‌ها گفتیم که ما نیازمند همکاری مشترک هستیم و به دخالت ایران نیازی نداریم». «ما به تهران گفتیم که دارای مشترکات دینی، تجاری، اقتصادی و ... هستیم و نیاز به همکاری مشترک داریم نه دخالت از جانب ایران. ما به یک ائتلاف نیاز داریم. دخالت در امور عراق، قابل قبول نیست. طرف ایرانی باید این مسئله را درک کند. ما با یکدیگر دوست و همسایه باقی خواهیم ماند و با یکدیگر کار می‌کنیم، اما مسئله دخالت‌های ایران، غیر قابل قبول است». 

در این خصوص سید هادی سید افقهی کارشناس مسائل غرب آسیا در گفت‌وگویی با فارس خاطرنشان کرد: «متهم کردن ایران به دخالت در امور عراق اجرای یک مأموریت خارج از اراده مردم عراق و خارج از سیاست‌های کشور دوست و برادر عراق است و این‌ها نتوانستند از طریق جنگی که صدام به راه انداخت، مردم دو کشور را جدا کنند و امروز آقای فؤاد حسین در حال انجام مأموریت آمریکاست و می‌خواهند دو ملت را از یکدیگر جدا کنند. اما یک مورد از دخالت‌های ایران در عراق را نمی‌توانند نام ببرند.»

*  حامی انتقال دموکراتیک قدرت در عراق بودیم

این ادعای وزیر خارجه عراق در حالی مطرح شد که سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ۱۵ فروردین ماه ۱۴۰۱ در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره بحران سیاسی در عراق و ارتباط ایران با گروه‌های عراقی گفته بود: سفارت ما در بغداد و مقامات در تهران تلاش کردند با دسترسی به تمام گروه‌ها و جریانات عراقی کمک کنند روند دموکراتیک در عراق تسریع شود. حامی انتقال دموکراتیک قدرت در عراق بودیم و باید تلاش کنیم نهادهای قانونی در عراق تقویت شوند. البته این موضوع کاملا عراقی است که در چارچوب جریانات و احزاب و شخصیت‌های عراقی پیگیری می‌شود. ما به عنوان دوست عراق تلاش کردیم فقط و فقط با رعایت عدم دخالت و تسهیل گری و بی طرفی کمک کنیم این فرآیند تسریع شود، هر چه زودتر حل شود برای عراق و همسایگان آن بهتر خواهد بود. گفت‌وگوهای ما با همه طرف‌های عراقی برای ترغیب، نشستن و گفت‌وگو برای تشکیل دولت با جدیت ادامه دارد.

سخنگوی وزارت امور خارجه ۲۲ فروردین ماه هم در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به سؤالی درباره تشکیل دولت در عراق گفت: در گفت‌وگوی تلفنی امیرعبداللهیان از همتای خود دعوت کرد که به تهران بیاید و احتمال دارد در یکی از روزهای پایانی این هفته وزیر خارجه عراق به تهران بیاید... این برنامه در دستورکار است. در داخل عراق تلاش می‌کنیم نقش تسهیل کننده داشته باشیم با همه طرف‌ها گفت‌وگو کرده و تلاش می‌کنیم در فضای دموکراتیک و مردمسالارانه انتقال قدرت به خوبی انجام شود.

در نهایت فؤاد حسین ۲۴ فروردین ماه به تهران سفر و با امیرعبداللهیان دیدار کرد.

چندی بعد بغداد الیوم در خبری مدعی شد که یک هیأت ایرانی به سرپرستی حسن دانایی فر سفیر اسبق ایران در بغداد برای گفت‌وگو با عراقی‌ها به این کشور سفر کرده که سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه پنجم اردیبهشت ماه در این باره بیان کرد: گفت‌وگوهای ما با دوستانمان در عراق در سطوح مختلف رسمی و غیررسمی ادامه داشته و دارد. البته در خصوص نوع خبری که اشاره کردید اظهارنظر نمی‌کنم  چون مجاری رسمی و سفر فؤاد حسین و گفت‌وگوها توسط سفارتخانه‌ها و مجاری رسمی انجام می‌شود. مسائل داخلی عراق به خود عراقی‌ها مرتبط است و مسائل دوجانبه و منطقه‌ای موضوعی است که ما با دوستان‌مان در عراق همواره پیگیری کردیم.

پس از فؤاد حسین، محمد الحلبوسی رئیس پارلمان عراق هم به تهران آمد و هفتم اردیبهشت ماه با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه دیدار کرد. امیرعبداللهیان در این دیدار با تأکید بر حمایت ایران از ثبات عراق و با بیان این‌که ایران امنیت خود را امنیت عراق دانسته و امنیت عراق را امنیت خود می‌داند، به مشارکت آحاد مردم عراق در انتخابات  متعدد در این کشور اشاره و تأکید کرد: ایران از روند سیاسی در این کشور حمایت کرده و وجود یک عراق قوی را ضامن صلح و امنیت منطقه می‌داند.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز هفتم اردیبهشت ماه در دیدار الحلبوسی به پیوندهای ناگسستنی فرهنگی، سیاسی و امنیتی بین ایران و عراق اشاره کرد و افزود: جمهوری اسلامی ایران ثبات سیاسی و امنیت پایدار در عراق را ضرورتی ملی و منطقه‌ای می‌داند و آمادگی دارد چون گذشته از همه ظرفیت‌های خود برای تحقق خواست و اراده مردم عراق استفاده کند. وی قانون اساسی و رویه‌های حقوقی عراق را مبنای مناسبی برای عبور از چالش‌های سیاسی در این کشور خواند و گفت: منابع و ثروت ملی عراق زمانی می‌تواند در مسیر توسعه همه جانبه کشور استفاده شود که استحصال و صادرات آن صرفا با مدیریت و نظارت دولت مرکزی انجام شود.

شمخانی با بیان اینکه بازگشت عراق به جایگاه واقعی خود در جهان اسلام و دنیای عرب نقش تعیین کننده‌ای در ایجاد ثبات و امنیت در منطقه دارد، افزود: همکاری همه‌جانبه برای ایجاد عراق قدرتمند، ثروتمند، توسعه‌یافته و با ثبات در همسایگی ایران، سیاست دائمی و غیر قابل تغییر جمهوری اسلامی است. 

رئیس پارلمان عراق هم در دیدار با شمخانی گفت‌وگوی مستمر و همکاری مشترک گروه‌های اصلی مذهبی و قومی در عراق را شرط شکل‌گیری دولتی کارآمد و مقتدر در این کشور عنوان کرد و افزود: ایران به دلیل نفوذ معنوی در بین برخی گروه‌های مذهبی و سیاسی در عراق می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری انسجام سیاسی در این کشور داشته باشد.

در همین زمینه نیز سید هادی سیدافقهی کارشناس مسائل منطقه در گفت‌وگویی با فارس عنوان کرد: ما نسبت به کشور عراق حساس هستیم و هیچ کشوری برای ما به اندازه عراق اهمیت ندارد، در ابعاد راهبردی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، هیچ کشوری جای عراق را برای ما نمی‌گیرد. گرچه ما با ۱۴ کشور دیگر همجوار هستیم، ولی رابطه ایران و عراق همانگونه که مقام معظم رهبری در دیدار با حیدر العبادی نخست وزیر پیشین عراق فرمودند عراق عمق راهبردی عراق است و ایران هم عمق راهبردی عراق است و این مسئله حساسیت روابط را صد چندان می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران همواره بر حفظ تمامیت ارضی عراق تأکید کرده و در همین راستا نیز «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه هفتم خرداد در پاسخ به سؤالی در خصوص اقدامات احتمالی نظامی ترکیه در مرزهای سوریه و عراق اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران با هرگونه اقدام نظامی و توسل به زور در خاک دیگر کشورها، به منظور حل و فصل اختلافات فیمابین مخالف بوده و آن را ناقض تمامیت ارضی و حاکمیت ملی این کشورها دانسته و این امر را موجب پیچیده تر شدن شرایط و افزایش تنش‌ها می‌داند.

در ۱۷ خرداد ماه نیز «عثمان العانمی» وزیر کشور عراق به تهران آمد و با امیرعبداللهیان دیدار و گفت‌وگو کرد. امیرعبداللهیان در این دیدار با ابراز خرسندی از روابط خوب و رو به رشد دو کشور، نسبت به تشکیل دولت جدید عراق با مشارکت همه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی این کشور ابراز امیدواری کرد. وزیر امور خارجه همچنین در توئیتی در این باره نوشت: بر لزوم همکاری برای حفظ ثبات و امنیت از جمله در مبارزه با تروریسم، مهار پدیده ریزگردها و رفع محدودیت تردد زمینی اتباع دو کشور خصوصا در ایام اربعین گفت‌وگو شد.

علیرغم طرح این ادعاها از سوی وزیر خارجه عراق، ۲۶ خرداد ماه حسین امیرعبداللهیان با فؤاد حسین تلفنی گفت‌وگو و ضمن قدردانی از مهمان نوازی مردم و دولت عراق از زوار ایرانی در ایام اربعین حسینی (ع)، ابراز امیدواری کرد در بازگشایی مرزهای زمینی، تسریع شود.