شاهنامه بزرگ‌ترین رمان عالم‌ است/ تا ابد نباید به کنوانسیون «بِرن» بپیوندیم

به گزارش حلقه وصل، «بهروز افخمی» در سومین روز از اکران‌های مردمی دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار در کارگاه آموزشی با موضوع «اقتباس؛ از رمان تا فیلمنامه» در سخنانی اظهار داشت: هنر به طور کلی به فوت و فن گفته می‌شود، همان که امروزی‌ها به آن تکنیک می‌گویند و فردوسی به آن هنر می‌گفت. در هر هنری آدم از تقلید از دست استاد و مشق نوشتن باید شروع کند و شاید بعد از سال‌ها اجازه پیدا کند فیملنامه اقتباسی بنویسد. آن‌ها که در این کارگاه فیلمنامه نوشتند و سعی کردند ایده خود را بنویسند به نظرم اشتباه کردند.

کارگردان فیلم فرزند صبح در ادامه سخنانش توضیح داد: هر کسی که فکر می‌کند که ایده‌ای دارد که قبلا پرداخته نشده معمولا به اندازه کافی داستان نخوانده. اما در بحث پرداخت ضعیف ایده، روایت و ساخت دوباره این روایت ضعیف، خود یک نوع اقتباس است.

مهم‌ترین چیز در مورد اقتباس، سلیقه دزد است

وی ادامه داد: در بحث حقوقی، همین ایده را می‌توانیم به صورتی که پروش دهیم که شکل ایده اصلی در نیاید و بعدا کسی نتواند شکایت کند. این هم خودش یک اقتباس است. البته این کار برای اینکه از شر خرید و پول دادن به آن نویسنده اول خلاص شوید، عیبی ندارد و خیلی هم خوب است، خیلی فیلمساز‌ها خوب در دنیا این کار را می‌کردند، می‌آمدند می‌گفتند یک فیلم را دیدیم، همه دارند تعریف می‌کنند پس من هم همین فیلم را طوری می‌سازم که معلوم شود که فیلم اولی خوب نبوده.

افخمی یادآور شد: بازرترین مثال متعلق به بازسازی وارونه کازابلانکاست که هاوارد هاکس از داستان داشتن و نداشتن ارنست همینگوی ساخته است و نسخه ایرانی از این اقتباس، ناخدا خورشید ناصر تقوایی است که یکی از بهترین اقتباس‌ها و وفادار به داشتن و نداشتن ارنست همینگوی است.

این فیلمنامه نویس بیان‌ داشت: اقتباس نباید با ترس و لرز انجام شود. اینکه فکر کنیم فردا می‌آیند ما را بازخواست می‌کنند چرا فلان اثر هنری خوب ساخته شده را شما خراب کردید. این طرز تفکری ترس خورده است. ما نقطه مقابل امریکا هستیم، آن‌ها هنور مملکت نیستند. آن‌ها مناظر معکوس ما هستند از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نمی‌ترسند و انجام می‌دهند. امریکایی‌ها اصطلاحی دارند که می‌گویند نظام ما به خاطر این سقوط نمی‌کند که مدام در حال تصحیح است و هاکس این طور بوده و عادت داشته یک داستان را یک باره و دوباره و چند باره می‌ساخته است.

این کارگردان سینما در ادامه اذعان داشت: در کار هنر اخلاق به این معنا که دزدی نکرده باشیم نشانه ساده لوحی است می‌دانید که ایران جزو کنوانسیون برن نیست. شما به عنوان یک ایرانی حق اقتباس کردن از هر منبعی را دارید و حکومت هم از شما حمایت می‌کند. حکومت قبل از انقلاب عضویت را در این کنفوانسیون را نپذیرفت و بعد از انقلاب هم از امام پرسیدند کنوانسیون برن و قانون کپی رایت را چه کار کنند؟ بعد که به ایشان در مورد این کنوانسیون و حق کپی رایت توضیح دادند امام گفتند: در اسلام قانون کپی رایت نداریم و ما تا به حال از این جمله امام خیلی استفاده می‌کنیم.

وی تصریح کرد: اصلا حق کپی رایت یعنی چه؟ یعنی نویسنده تا آخر عمرش از یک مطبی که نوشته ارتزاق کند و یک درصدی بگیرد که چه؟ وقتی امام میگوید ما کپی رایت نداریم منظورش این است که مثلا مثلا طلبه‌ای کتابی می‌نویسد پس برای هدایت مردم می‌نویسد یا شهریه‌ای می‌گیرد یا اگر نیاز داشته باشد از خمس و زکات استفاده می‌کند یا اینکه کار می‌کند و مثلا با پول کشاورزی ارتزاق می‌کند. دمش گرم، حالا چرا باید تا آخر عمر از آن نوشته سود ببرد؟

کارگردان فیلم عروس اظهار داشت: خیلی از نویسنده‌های بزرگ همین را گفتند از بهترین چیزی که ما نوشتیم، سرقت کنید. چون ما هم با گذشتگانمان همین کار را کردیم؛ و مهم‌ترین چیز در مورد اقتباس، سلیقه‌ی دزد است! حتی در اسکار هم یک جایزه برای فلیم نامه اقتباسی و یک جایزه برای فیلمنامه اورجینال وجود دارد. جایزه فیلمنامه را دو تا کردند چرا که اگر فقط یک جایزه تعیین شده بود همیشه فیلم نامه‌های اقتباسی جایزه را می‌بردند، زیرا این فیلمنامه‌ها را از داستانی پرفروش و مشهور اقتباس می‌کنند. پس فیلمنامه اصیل را هم در نظر می‌گیرند تا دیده شود. خیلی از فیلم‌های ایرانی منبع اقتباس آشکار دارند بعضی از آن‌ها حتی منبع اقتباس پنهان هم ندارد، اما تقریبا از هر فیلم ایرانی شبیهش در جایی از دنیا شنیده شده.

این فیلمنامه نویس ادامه داد: دنیا دنیای پیری است، همه فرصت‌ها را از ما که هیچ از شما جوان‌ها هم گرفتند. با همه این دردها، درد دنیای پیر، این است که شما عذاب وجدان هم داشته باشید ما چیزی را برداشتیم، این درست نیست، در حالی که باید پرسید بقیه همان ایده را از کجا گرفتند.

همه می‌دانیم که انگلیسی‌ها دزد دریایی هستند

افخمی ادامه داد: من یادم هست وقتی در مجلس بودم این روشنفکر‌های آمریکازده و انگلیس زده که در مجلس بودند و در مطبوعات مسلط بودند، خیلی فشار می‌آوردند ایران باید به کنواسیون برن بپیوندند. ایران داشت از تولیدات فکری غرب به صورت کلی استفاده می‌کرد. ایران جزو چهار کشوری بود که قانون کپی رایت را نپذیرفتند و این ممکن بود باعث شود بقیه کشور‌ها هم بخواهند از قانون کپی رایت پیروی نکنند طبق معمول نفوذی هایشان می‌خواستند جوانانمان را که هنوز به سن تولید نرسیده و در حال آموزش دیدن بودند، از استفاده از این ایده‌ها محروم کنند.

وی ادامه داد: فشار عوامل غربی برای پیوستن ایران به کنوانسیون برن به این علت بود که می‌دیدند جوانان ایرانی به سهولت از پیشرفت‌ها و ایده‌ها استفاده می‌کردند. ما در سفری بودیم در هواپیما خبرنگاری با اصرار به من می‌گفت به ما می‌گویند دزد دریایی، گفتند بگویند، مهم نیست. ما همه می‌دانیم انگلیسیها، دزد دریایی اند.

این کارگردان سینما در ادامه توضیح داد:، ولی الان ایرانی‌ها به سن تولید رسیدند و در جشنواره فیلم فجر امسال فیلم اولی و دومی‌های زیادی بودند و امروز شاید ورود به کنوانسیون جای تامل دارد..، ولی هنوز هم درست نیست و کسی نمی‌تواند از فیلمسازان ما بدزدد فقط کافی است اثر خود را ثبت کنید در ترکیه یا هر کشور دیگر آن هم با قیمت خیلی پایین.

وی در ادامه گفت: مهمتر از آن جوان‌های انقلابی دنیا بعضی وقت‌ها می‌بینید که جوانانی که بین آن‌ها ثروتمند هم هستند دور هم جمع شدند و هر انچه در فضای مجازی هست را به صورت منبع باز در اختیار بقیه قرار می‌دهند. این نهضت بزرگترین خطر برای عالم سرمایهدارهاست که حق ایده و ثبت فکر را از مردم می‌گیرد. همان طور که امام گفتند ایده قابل خرید و فروش نیست و ما هم تا ابد نباید به کنوانسیون برن بپیوندیم.

کارگردان گاوخونی در ادامه گفت: یک بخش از آموزش اقتباس کردن از فیلمنامه، دیکته نوشتن است و بعد آن می‌توانیم وارد اقتباس شویم و بعد از این مراحل و پس از سال‌ها می‌توانیم روی ایده خود کار کنیم. من وارونه بودن اصول فیلنامه نویسی در ایران را قبول دارم. باید فرض این باشد فیلمنامه نویسی اقتباسی را یاد بگیریم بعد برویم به سمت نوشتن فیلمنامه‌های اصیل، ولی در ایران این رعایت نمی‌شود.

وی در پایان گفت: ما خودمان آثار قابل اقتباس داریم بارزترین آن شاهنامه است. از شاهنامه که بزرگ‌ترین رمان عالم‌است می‌توان بیش از ۱۰۰ فیلم سینمایی و هزار انیمه ساخت. اما نمی‌توان برای اقتباس سراغ دیوان حافظ و خیام رفت. چراکه شعر در ترجمه از بین می‌رود. چه برسد به اقتباس. اما شاهنامه فرق می‌کند اگر فردوسی عمرش به دنیا بود سینما را هم اختراع می‌کرد، او اکشن ساز فوق العاده‌ای ست و اگر الان در دنیای ما بود آمریکایی‌ها می‌گفتند بیا برای ما اکشن بساز.

دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار، از شنبه ۱۸ دی شروع شده و تا ۲۳ دی، آثار جشنواره در این مراسم، در سینمافلسطین تهران و به صورت مجازی در Ammaryar.ir به نمایش درمی‌آیند. آیین اختتامیه جشنواره عمار نیز ۲۴ دی با تقدیر از برگزیدگان بخش‌های مسابقه مستند و داستانی برگزار می‌شود.