آیا ترکیه به دنبال پر کردن خلاء عربستان در لبنان است؟

به گزارش حلقه وصل، سفر «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه به بیروت در میان بحران لبنان با عربستان و سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مورد توجه رسانه ها واقع شده و کارشناسان به بررسی پشت پرده این سفر و نتایج آن پرداختند.

روزنامه لبنانی الاخبار در مقاله جدید خود به بررسی همین موضوع پرداخته و نوشت، به نظر می‌رسد که ترکیه قصد دارد خلاء عربستان و امارات را در بیروت پر کند. چاووش اوغلو بعد از ورود به بیروت دیدار خود با مقامات لبنانی را آغاز می‌کند. این سفر در چارچوب تمایل ترکیه به سمت لبنان در سایه تشدید تنش‌ها در منطقه و در شرایط رقابت بین آنکارا و مخالفانش انجام می‌شود. این دومین سفر وزیر خارجه ترکیه به لبنان است و او یک بار پیش از این در ۸ آگوست ۲۰۲۰ به دنبال انفجار بندر بیروت و دو روز بعد از سفر «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری فرانسه به لبنان وارد بیروت شد.

در آن زمان سفر وزیر خارجه ترکیه به لبنان همزمان با سفر ماکرون به این کشور در شرایطی صورت گرفت که رقابت میان آنکارا و نیروهای مخالف آن و در راس آنها فرانسه در شرق دریای مدیترانه بسیار شدید بود. بر همین اساس می توان گفت شباهت هایی میان سفر کنونی چاووش اوغلو به بیروت با سفر قبلی آن وجود دارد؛ چرا که این سفر در سایه رقابت میان ترکیه با عربستان و امارات برای نفوذ در کشورهای عربی و اسلامی از جمله لبنان انجام می شود. همچنین سفر چاووش اوغلو به بیروت در شرایطی است که عربستان به همراه کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات کمپین خصمانه ای ضد لبنان به راه انداخته است.

با وجود تلاش هایی که اخیراً عربستان و امارات برای همگرایی با ترکیه دارند اما نمونه های اختلاف و رقابت میان آنکارا با ریاض و ابوظبی در دوره اخیر بسیار زیاد است؛ همانند اتفاقی که اخیراً در سودان افتاد و ارتش طرفدار عربستان و امارات «عبدالله حمدوک» نخست وزیر سودان را که مورد حمایت ترکیه و قطر است سرنگون کردند.

همچنین سفر چاووش اوغلو در یک لحظه حساس برای لبنان انجام می‌شود؛ جایی که روابط میان این کشور با عربستان و امارات تقریباً به اوج تنش رسیده و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس از عرصه لبنان دور شده‌اند. بنابراین طبیعی است که ترکیه در تلاش برای پر کردن خلاء کشورهای عربی در لبنان باشد. آنچه که این فرضیه را تقویت می کند سفر قریب الوقوع «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر به بیروت است که در هماهنگی آشکار میان آنکارا و دوحه صورت می گیرد.

واقعیت آن است که روابط متشنج میان عربستان و لبنان فرصت مناسبی برای آنکارا جهت نفوذ در این کشور است. در وهله اول «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه روابط خوبی با «نجیب میقاتی» نخست وزیر لبنان برقرار کرد. البته پیش از این نیز ۲ طرف روابط قدیمی با یکدیگر داشتند اما واقعیت آن است که نمی‌توان به روابط دوستانه دو مقام لبنانی و ترک جهت همگرایی بیشتر تکیه کرد؛ چرا که «سعد حریری» نخست وزیر پیشین لبنان روابط مشابه و حتی عمیق تری با مقامات ترکیه و شخص اردوغان داشت اما ترکیه نهایتاً نتوانست کاری برای ابقای حریری در عرصه قدرت لبنان انجام دهد.

همین امر اکنون درباره نجیب میقاتی نیز صادق است و او احساس می‌کند که کلید رضایت کشورهای حوزه خلیج فارس از وی در دست عربستان سعودی است و هیچ کشور دیگری در جهان عرب بدون رضایت عربستان، از لبنان حمایت نخواهد کرد.

در این شرایط آنکارا و دوحه امیدوارند که معادله «پروژه های ترکیه با پول قطر» را در لبنان اجرا کند. ساختار جمعیتی لبنان به گونه ای است که هر یک از فرقه‌های مختلف این کشور با یک طرف یا یک کشور خارجی خاص ارتباط برقرار می‌کنند. این بدان معناست که اگر ترکیه قصد نفوذ در لبنان را دارد باید این کار را از طریق مولفه اهل سنت انجام دهد. اما احتمال موفقیت آنکارا در این زمینه کم است؛ چرا که نیروهای حامی آنکارا در جامعه سنی لبنان بسیار محدود هستند و وزن مردمی زیادی ندارند.

نشان می دهد که تنها نیروی مردمی حامی ترکیه که می تواند عرصه نفوذ برای آنکارا در لبنان باشد «جماعت اسلامی» است. اما این گروه نیز مدتهاست که نمی خواهد وابستگی خود را به حزب عدالت و توسعه ترکیه نشان دهد و می‌خواهد تا حد زیادی استقلال داشته باشد. بنابراین برنامه ریزی و تلاش ترکیه برای نفوذ در جامعه اهل سنت لبنان احتمالاً کارساز نخواهد بود. همچنین شخصیت های برجسته اهل سنت در لبنان متوجه شده‌اند که تمایل به سمت ترکیه سود زیادی برای آنها نخواهد داشت و شاید حتی نقش آنها را در عرصه لبنان کمرنگ کند.

اکنون ترکیه از دروازه پیشنهاد طرحهای اصلاحی به دولت لبنان از جمله پروژه‌های مالی و برنامه هایی در زمینه تولید برق و بازسازی بندر بیروت به دنبال نفوذ در عرصه لبنان است. آنکارا تجربیات بسیار موفقی در داخل و خارج در زمینه ایجاد زیرساخت ها و نیروگاه دارد. بنابراین شاید سفر چاووش‌اوغلو در بحبوحه سفر همتای قطری وی به لبنان برای بحث درباره معادله پروژه های ترکیه با پول قطر صورت گرفته باشد.

مقامات ترکیه و قطر معتقدند که این معادله ممکن است واشنگتن را متقاعد کند که می‌تواند تا مدتی پروژه های ایران، روسیه و چین را از لبنان دور نگه دارد. اما سوال اصلی این است که آیا عربستان و امارات مایل به پذیرش چنین معادله‌ای هستند یا نه. قطعا عربستان و امارات چنین پیشنهادی را رد می‌کنند. همچنین با توجه به اینکه شخصیت‌های اهل سنت لبنان با وجود ضربات زیادی که از عربستان دریافت کرده‌اند همچنان همگرایی با ریاض را ترجیح می دهند اهداف ترکیه برای نفوذ در عرصه لبنان دست کم در کوتاه مدت محقق نخواهد شد.