سرویس جهان حلقه وصل _ اعتراضهای مردمی سودان از ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸ (۲۸ آذر ۹۷) به علت افزایش قیمت نان و سوخت آغاز شد، اما این اعتراضها بسرعت رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت و معترضان خواستار سرنگونی دولت «عمر البشیر» شدند که سه دهه بر این کشور حکومت کرد. عمر البشیر از سال ۱۹۸۹ (۱۳۷۸) حاکم این کشور بود، پس از برپایی تظاهرات در خارطوم و تعدادی از ایالتهای این کشور در اعتراض به گرانی و اوضاع بد معیشتی کشور در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ از قدرت کنار زده شد و در نتیجه یک دولت انتقالی مورد حمایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی قدرت را در این کشور در دست گرفت که ریاست دولت موقت آن را «عبدالله حمدوک» به عهده گرفت.
عبدالله حمدوکپس از سقوط حکومت البشیر، نظامیهای حاکم به جای تن دادن به مطالبات معترضان از آغاز یک حکومت دو ساله موقت به سرپرستی یک شورای نظامی خبر دادند و مقررات حکومت نظامی از جمله منع رفتوآمد را در این کشور برقرار کردند.
دولت انتقالی سودان آگوست ۲۰۱۹ میلادی آغاز به کار کرد و قرار بود مدت زمان انتقال قدرت از نظامیان به غیرنظامیان ۳۹ ماهه باشد و در این مدت نیز قدرت میان ارتش و ائتلاف «الحریة و التغییر» تقسیم شود. با روی کارآمدن دولت انتقالی انتظار می رفت که سودان روزهای بهتری را در آینده تجربه کند، اما طولی نکشید که این دولت نیز نتوانست آن طور که باید شرایط بحرانی سودان را بهبود بخشد. وضعیت آشفته سیاسی و رکود اقتصادی همچنان گریبانگیر این کشور آفریقایی است تا جایی که اعتراضات دوباره مردم را به خیابان ها کشاند.
سودان و داستان آشنایی به نام کودتا
سودان از آن زمان وارد یک چرخه نزاع قدرت میان نظامیان و سیاستمداران و «نمایندگان جامعه مدنی» شده است و مخالفان نظامیان، مقامهای ارتش را به تلاش برای بازگرداندن دیکتاتوری پیشین متهم میکنند.
واژه «کودتا» درباره تحولات سودان همواره واژه آشنایی بوده و کارنامه ای طولانی در تاریخ این کشور دارد. سودان که یک کشور تاثیرگذار عربی است در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از انگلیس بدست آورد اما در طول ۶۵ سال گذشته حداقل شاهد ۱۴ کودتای موفق و نافرجام بوده و از این رو این کشور به خاستگاه کودتاهای نظامی معروف شده است.
اولین کودتا در سال ۱۹۵۷
گروهی از افسران ارتش و دانشجویان دانشکده نظامی ژوئن ۱۹۵۷ علیه اولین دولت ملی دموکراتیک بعد از استقلال کودتا کردند که در مراحل آخر ناکام ماند.
کودتای ابراهیم عبود ۱۹۵۸
اولین کودتای موفقیت آمیزی بود که «ابراهیم عبود» نوامبر ۱۹۵۸ علیه دولت منتخب متشکل از ائتلاف حزب الامه و حزب اتحاد دموکراتیک آن را رهبری کرد. کودتای عبود موفقیت آمیز بود و وی حدود هفت سال حکومت کرد اما با انقلاب مردمی در سال ۱۹۶۴ سقوط کرد.
ابراهیم عبودکودتای نمیری ۱۹۶۹
بعد از چندین سال از حکومت دموکراتیک دولت منتخب «جعفر نمیری» و گروهی از افسران موافق حزب کمونیست و احزاب ملی عربی کودتایی را به نام «کودتای ۲۵ مه» راه انداختند که باعث شد نمیری برای ۱۶ سال حکومت کند و در سال ۱۹۸۵ برکنار شد.
کودتای هاشم العطا ۱۹۷۱
«هاشم العطا» و تعدادی از افسران حامی حزب کمونیست این کودتا را به راه انداخت. العطا دو روز قدرت را به دست گرفت اما النمیری مجددا به قدرت بازگشت و کودتاچیان را محاکمه کرد.
کودتای حسن حسین ۱۹۷۵
طی حکومت نمیری افسری به نام حسن حسین برای کودتا تلاش کرد اما موفق نشد و کودتاچیان اعدام شدند.
کودتای ۱۹۷۶
گروههای سیاسی که مخالف نمیری بودند تلاش کردند او را برکنار کنند. درگیریها در خیابانهای خارطوم بین نیروهای دولتی و کودتاچیان رخ داد و به قتل صدها تن از کودتاچیان منجر شد. رهبر آنها نیز بعدا اعدام شد.
کودتای نجات ۱۹۸۹
عمر البشیر ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ توانست با کمک جبهه ملی اسلامی با رهبری «حسن الترابی» کودتای نظامی را به راه انداخته و قدرت را از دست دولت منتخب با ریاست الصادق المهدی بیرون بیاورد.
البشیر در قدرت ماند تا اینکه ۲۰۱۹ از سوی ارتش بعد از اعتراضات مردمی برکنار شد.
کودتای ۲۸ رمضان ۱۹۹۰
حکومت البشیر شاهد کودتاهایی بود که از جمله آن کودتای ۲۸ رمضان با رهبری عبدالقادر الکدرو و محمد عثمان بود و کودتا شکست خورد و البشیر ۲۸ افسر را اعدام کرد.
کودتای حزب بعث ۱۹۹۲
مارس ۱۹۹۲ کودتایی با رهبری احمد خالد، از فرماندهان ارتش رخ داد که به حزب بعث نسبت داده شد. این کودتا شکست خورد و رهبران آن زندانی شدند.
سودان بعد از آن شاهد هیچ گونه کودتایی تا زمان انقلاب دسامبر ۲۰۱۸ زمان برکناری البشیر از سوی ارتش نبود. بعد از برکناری البشیر شورای نظامی رهبری دوره انتقالی را برعهده گرفت. «بعدا عبدالفتاح البرهان» ریاست شورای نظامی را برعهده گرفته و وارد مذاکراتی با گروههای آزادی و تغییر شد که رهبری اعتراضات مردمی علیه البشیر را برعهده داشتند.
بعدا دو کودتا صورت گرفت.
کودتای هاشم عبدالمطلب ۲۰۲۱
۱۱ ژوئیه ۲۰۲۱ ارتش از ناکام گذاشتن تلاشی برای کودتا و سرنگونی شورای نظامی خبر داد و به دنبال آن ۱۲ افسر بازداشت شدند.
۲۴ همان ماه نیز هاشم عبدالمطلب احمد، رئیس ستاد ارتش به عنوان رهبر کودتا بازداشت شد.
هاشم عبدالمطلبکودتای سپتامبر ۲۰۲۱
در سپتامبر سال جاری میلادی نیز برخی اطلاعات حاکی از وقوع کودتا در سودان بود که بدون مشخص شدن جزئیات آن سرکوب شد.
پشت پرده کودتای ۲۵ اکتبر در سودان
اما صبح دوشنبه ۲۵ اکتبر ۲۰۲۱ (۳ آبان ۱۴۰۰) بود که رسانههای منطقهای خبر از وقوع کودتا در سودان دادند. بر اساس گزارشها، نظامیان، «عبدالله حمدوک» نخست وزیر سودان را به همراه چهار وزیر و برخی رهبران ائتلاف «الحریه و التغییر» بازداشت کرده اند. در جریان این کودتا تاکنون ۷ نفر کشته و بیش از ۱۴۰ نفر زخمی شدند.
همه این موارد نشان میدهد که چیزی به نام ثبات قدرت در سودان وجود ندارد و وابستگی دائمی حاکمان مختلف این کشور به کشورهای خارجی هرگز نتوانست حضور آنها در عرصه قدرت را تثبیت کند و همواره مورد اعتراض و انتقاد مردم بوده اند.
خیانت سودان به یمن و چرخش آن به سمت سیاستهای عربستان و حضور پررنگ در جنگ ویرانگر یمن به امید دریافت کمکهای مالی از سعودیها از جمله اقدامات اشتباهی بود که این کشور طی سالهای اخیر انجام داده و چیزی جز خسارتهای سیاسی و اقتصادی برای سودان به همراه نداشت.
این کشور حتی به امید اجرای وعده های آمریکا جهت رهایی از مشکلات اقتصادی به عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی نیز تن داد. عبدالله حمدوک امیدوار بود که این چرخش دیپلماتیک و سازش با اسرائیل و اتخاذ مواضع علیه مقاومت، موجبات رونق اقتصادی کشورش را فراهم کند اما بر خلاف انتظار وی از اواخر سال گذشته میلادی ( ۲۰۲۰) به دلیل افزایش تصاعدی تورم و همچنین کمبود تورم و همچنین کمبود کالاهای اساسی و افزایش قیمت سوخت و نان، اکنون اعتراضات خیابانی در سودان کلید خورده است.
ردپای محور آمریکایی-عبری در کودتای سودان
بخش اعظم جامعه مسلمان سودان در طیف اخوان المسلمین تعریف میشوند و سودان یکی از مهمترین و بزرگترین پایگاههای اجتماعی اخوان المسلمین محسوب میشود. به همین دلیل موضوع فلسطین در سطح افکار عمومی این جامعه از حساسیت بالایی برخوردار است- موضوعی که میتوانست شرایط سیاسی و اجتماعی را به ضرر نظامیان تغییر دهد. بنابراین هم نظامیان و هم آمریکا، اسرائیل، عربستان و امارات متحده عربی نگران آینده بودند. خصوصاً که نظامیان به رهبری البرهان متعهد شده بودند که قدرت را از طریق یک انتخابات به مردم منتقل کنند. اما این نگرانی وجود داشت که انتخاب مردم نظامیان نباشند لذا تلاش کردند دولت فعلی را ناکارآمد در حل مشکلات مردم نشان دهند و مردم را علیه وضع موجود به اعتراض وادار کنند؛ مانند افزایش تورم و کمبود کالاهای اساسی که طبق آخرین گزارشها ذخایر استراتژیک گندم سودان حتی کفاف یک هفته را ندارد. با این روش مردم را به مرحله استیصال رسانده تا به نوعی تن به تغییر قدرت به هر طریقی بدهند و از سوی دیگر زمینه را برای یک کودتای مجدد با هدف حذف جریان مدنی سهیم در قدرت با نظامیان و تثبیت جایگاه نظامیان در قدرت و حصر آن در ارتش فراهم کنند.
لذا صبح روز دوشنبه در یک برنامه هماهنگ شده ارتش مجدداً کودتا کرد و در اولین اقدام شرکای خود در قدرت را بازداشت کرد. همچنین برخی از رهبران گروههای مدنی مؤثر در افکار عمومی را نیز بازداشت کرد تا این انتقال قدرت با کمترین هزینه ممکن صورت بگیرد.
روند تحولات سیاسی، اجتماعی طی دو سال اخیر نشان میدهد که این کودتا با چراغ سبز و کمک آمریکا، اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که به شدت از به قدرت رسیدن مجدد اسلامگرایان در سودان نگران بوده اند، انجام شده است. خصوصاً که عربستان و امارات جریان اخوان المسلمین را یک جریان تروریستی تعریف کرده و آن را رقیب و مانعی بر سر راه اهداف منطقهای خود میدانند و تلاش دارند تا این جریان را در هر کشور منطقه که امکان به قدرت رسیدن دارند، از معادله خارج کنند. سرنگونی دولت اخوانی در مصر شاخص مهمی در این ارتباط محسوب میشود.
بعد از وقوع کودتای اخیر در سودان یک خبرنگار صهیونیست فاش کرد که تلآویو از طریق موساد، شورای امنیت داخلی و وزارت خارجه این رژیم در حوادث اخیر سودان نقش داشته و علنا از نظامیان در سودان حمایت میکند و معاون رئیس شورای حاکمیتی که در واقع فرد شماره دو در سودان است، علنا با موساد همکاری میکند.
بر همین اساس کودتای اخیر سودان را نیز میتوان یک برنامه از پیش تعیین شده برای پیشبرد اهداف محور آمریکایی-صهیونیستی-عربی در این کشور دانست؛ همانند اتفاقی که در دوره قبلی رخ داده و یک حکومت دست نشانده آمریکایی برای سازش با صهیونیستها روی کار آمد. درواقع هدف طرفهای مذکور آن است که سودان همچنان با یک دولت نظامی اداره شده و دولت مدنی روی کار نیاید.
سناریو لیبی برای سودان تکرار می شود؟
توجه به این نکته ضروری است که سیاست های عمر البشیر در وابستگی به خارجی ها از جمله شرکت در جنگ یمن خشم ملت سودان را برانگیخته و مقدمه برکناری وی شد. در این مرحله نیز البرهان نگران تکرار سناریو عمر البشیر برای خود بوده و با اقدامی که تحت عنوان کودتای نظامی از آن نام برده میشود در صدد پیشگیری از هرگونه شورش علیه خود است.
میتوان گفت در مرحله فعلی اوضاع سودان نسبت به دوره عمر البشیر وخیمتر نیز شده و مردم حتی برای تهیه نان مشکلات زیادی دارند و به همین دلیل نظامیان به سرکردگی البرهان تلاش دارند تا شرایط را برای خود مساعد کنند. اما به نظر نمیرسد که مردم سودان این بار به وعده های توخالی نظامیان دل ببندند و احتمالا بار دیگر این کشور به زودی شاهد موجی از اعتراضات و ناآرامیها خواهد بود، که مشخص نیست به کجا برسد تا جایی که برخی نگران تکرار سناریو لیبی برای سودان هستند.