تکلیف جهادی

حلقه وصل:

چکیده
جهاد همواره یکی از ارزشهای والا در دین مبین اسلام و یکی از ملاک های سنجش عیار ایمان مومنین بوده است که همواره خداوند متعال اهل جهاد را بر دیگران ترجیح و برتری داده و پاداش عظیمی برای آنان وعده فرموده است.
لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيما (آیه 95 سوره نسا)
اکنون که به برکت انقلاب شکوهمند اسلامی این عمل ارزشمند در کشور ما بویژه در بین نسل جوان رونق گرفته است بسی جای شکر دارد. نسلی که جهاد را از پدران رزمنده خود در میدان های نبرد حق علیه باطل آموختند و امروز در عرصه های مختلف، با گذشتن از مال و جان و جوانی خود در پی رفع مشکلات مردم و افتخار آفرینی برای  نظام مقدس جمهوری اسلامی هستند.
در این یادداشت در صدد هستیم ابعاد عبادی و تکلیفی کار جهادی را بر اساس پیام 9 بندی رهبر معظم انقلاب در تاریخ 11/5/98 بررسی کنیم.

مقدمه
رهبر معظم انقلاب همواره به جهادگران بالیدند و کار جهادی را در مسابقه خدمت رسانی جزو شاخصه های اخلاق و معنویت در گام اول و البته در گام دوم انقلاب می دانند. پیام 9بندی معظم له خطاب به گروه های جهادی در سال 98 یکی از نشانه های اشتیاق ایشان به استمرار این کار و تشویق جوانان به ثبات قدم در آن می باشد که پیوند عمیقی با روحیه انقلابی گری دارد.
آنچه که از مفاد این پیام برداشت می شود و می توان آن را در یک جمله خلاصه کرد این است که کار جهادی یک عبادت و تکلیف است. عبادتی که از هر جهت به آن نگاه کنیم به دلایل و حکمت های آن بیشتر پی می بریم. که این کار جهادی را از انحصار یک زحمت طاقت فرسا خارج می کند و انگیزه مضاعف به افراد می دهد.
در ادامه به برخی از مصادیق مطرح شده در این پیام و مصادیق دیگری که در دل کار جهادی نهفته است اشاره می گردد:
1-    خدمت به مومن
خدمت به مومن اصالتا حائز اهمیت است و مورد توجه و پاداش از طرف خدای متعال قرار می گیرد. پیامبر اکرم صل الله علیه و آله وسلم فرمودند: هر مسلمانی که به گروهی از مسلمانان خدمت کند، خداوند به تعداد آنان در بهشت به او خدمتکار عطا می کند. (الکافی 2/207/1)

2-    سرمایه اجتماعی برای نظام اسلامی
نظام مقدس جمهوری اسلامی یکی از مواهب الهی است که به عنوان یک امانت ارزشمند باید از آن حراست کنیم. حفظ این نظام به قدری اهمیت دارد که بنیانگذار کبیر انقلاب حفظ آن را از اوجب واجبات می دانست. از آنجا که مردم نقش محوری در شکل گیری و تداوم این نظام دارند جلب اعتماد آن ها و ایجاد رضایت در بین آنان هم از اهداف مهم انقلاب است و هم برای حضور در صحنه و دفاع از نظام لازم است. قطعا یکی از راه های ایجاد اعتماد و رضایت که از آن به سرمایه اجتماعی نام برده می شود، خدمت مجاهدانه به مردم و رفع مشکلات و محرومیت های آنان است بویژه قشر مستضعف که امام راحل آنان را بسیار مورد توجه قرار می داد.

3-    خودسازی
در کار جهادی یک حقیقتی وجود دارد که آن خودسازی است. پیش از آنکه گیرنده خدمت بهره کافی را ببرد عنصر جهادی و خدمتگذار به دلیل ایثار و از خود گذشتگی به مراتب بیشتر از کار خود بهره مند می شود. ایثار عالی ترین خصلت اخلاقی است (امام علی علیه السلام غرر الحکم 986) که در کار جهادی ایجاد و تقویت می گردد. این ایثار و از خودگذشتگی آنقدر نزد خدای سبحان اهمیت دارد که وقتی امیر المومنین علیه السلام غذای خود را با آنکه به آن نیاز داشت به یک گرسنه ای می دهد برای آن آیه نازل می شود. (و یوثرون علی انفسهم... آیه 9 سوره حشر) روشنی دل، ذهن، اندیشه، ارتقای اراده و جلب رضایت خدا همه و همه در سایه دل بریدن از منافع شخصی و ایثار حاصل خواهد شد.

4-    امر به معروف
دعوت از جوانان منطقه برای همکاری در عمران و آبادانی و کاهش مشکلات خود، یک امر به معروف است. اینکه آن جوانان از روحیه ایثار جهادگران درس بگیرند و برای حل مشکلات خود منتظر دیگران نباشند و خودشان دست به کار شوند کمک بسیار بزرگی به آن هاست. چه بسا از دل هر منطقه هدف بتوان گروه های جهادی دیگری تشکیل داد تا این فرهنگ تکثیر شود.

5-    تبلیغ عملی دین
حسن رفتار جهادگر، پایبندی به واجبات و مستحبات حین عمل جهادی مصداق بارز کونوا دعاه الناس بالخیر بغیر السنتکم (امام صادق علیه السلام الکافی 2/105/10) است. این تبلیغ عملی وقتی ارزش خود را بیشتر نشان می دهد که مردم از جهادگران، خدمت دریافت می کنند. از حیث اجتماعی و البته مبانی دینی، ارائه خدمت و رفع نیاز، یکی از مقدمات اثر گذار تبلیغ است. چنان که در سیره امام صادق علیه السلام (برگرفته از ماجرای شقران در مناقب آل ابیطالب ج 4 ص 236) و فرمایشات ائمه معصومین نشانه های آن را می یابیم. امیر المومنین علیه السلام فرمود: الانسان عبید الاحسان؛ یعنی انسان بنده و فرمان پذیر خوبی هاست. وقتی به کسی خوبی می کنیم طبیعتا کلام ما در او اثرگذار خواهد بود بنا بر این جهادگر با تبلیغ عملی به خدمات خود ارزش افزوده می دهد و پاداش زحمات خود را مضاعف می کند.

6-    همزادپنداری با محرومان
درک زندگی محرومان کمک بسیار بزرگی به رشد ایمان جهادگران می کند. توجه به همزادپنداری در مسائل اجتماعی را می توانیم از فرمایش حضرت امام صادق علیه السلام در بیان علت تشریع روزه ببینیم.
هشام بن حكم از امام صادق عليه السّلام در باره علت‏ روزه‏ گرفتن سؤال كرد، آن حضرت فرمود: همانا كه خداى عزّ و جلّ روزه را از آنرو واجب ساخت كه غنى و فقير بوسيله آن در يك سطح قرار گيرند. و اين بدان سبب است كه غنى چنان نبود كه اثر گرسنگى را احساس كند، تا بر فقير رحم آورد، زيرا غنى هر زمان كه چيزى مى‏خواست بر آن قادر بود، از اين رو خداى عزّ و جلّ اراده كرد تا ميان افراد خلقش تساوى برقرار سازد، و رنج گرسنگى و درد را به غنى بچشاند، تا نسبت به‏ ضعيف رقّت كند، و بر گرسنه رحم آورد. (من لا يحضره الفقيه / ترجمه غفارى، على اكبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، ج‏2، ص: 386)
چقدر خوب است که این فرهنگ در بین مردم جا بیفتد که در امور دنیایی به قشر های ضعیف تر از خود نگاه کنند تا بسیاری از آفت های سبک زندگی جامعه ما کم شود همانطور که رسول مکرم اسلام صل الله علیه و آله و سلم فرمود: أنظروا إلى من هو أسفل منكم و لا تنظروا إلى‏ من‏ هو فوقكم فإنّه أجدر أن لا تزدروا نعمة اللَّه عليكم. یعنی به آنکه از شما پایین تر است نگاه کنید نه به کسی که از شما بالاتر است چون این گونه قدر نعمت های خدا را بهتر می دانید. (نهج الفصاحه صفحه 266)
تقویت روحیه شکر گذاری، کاهش مقایسه های نابجا در زندگی، افزایش میل به خدمت رسانی و... از جمله آثار و برکات این نوع از همزادپنداری است که هر کدام در جای خود نوعی عبادت و سر منشا بسیاری از فضائل دیگر هستند.

7-    دغدغه مندی و پرهیز از بی تفاوتی
یکی از قواعد خلقت آن است که خداوند، نعمت ها و روزی افراد را به حسب مصلحت های مهمی بر اساس عدالت تقسیم کرده است نه مساوات. عدالت به این معنا که تعاون و همکاری برای زندگی اجتماعی یک ضرورت است که در صورت تساوی، این نظام اجتماعی مختل می شد. خداوند سبحان در آیه 32 سوره زخرف می فرماید: ما در رزق بعضی انسان ها را بر بعضی دیگر برتری دادیم تا بدین وسیله استخدام پیش آید (وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيًّا) از آنجا که عالم، عالم اسباب و مسببات است خداوند متعال اینگونه روزی برخی از بندگان را توسط عده ای دیگر تامین می کند.
از طرفی دیگر بر اساس فرمایش امیرالمومنین علیه السلام خداوند حکیم با این تفاوت در اعطای رزق، ثروتمندان را با شکرگذاری و فقیران را با صبوری امتحان می کند. (نهج البلاغه خطبه 91)
شکوه عدالت الهی آنجا خود را نشان می دهد که پروردگار عالم جدای از پاداش های اخروی در قبال صبوری گروه کم برخوردار، اکثریت قریب به اتفاق تکالیف مالی اعم از خمس، زکات، صدقه، کفاره و... را به نفع محرومان و نیازمندان تشریع فرموده است و جمعی که آنها را مجاهد نامیده به رسیدگی کردن به مستضعفان تشویق کرده و آنها را بر افراد بی تفاوت برتری داده است. (فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً.  آیه 95 نساء)

8-    ترویج کار جهادی
بر اساس روایات هر کار نیکی صدقه محسوب می شود (پیامبر اکرم (ص) انجام هر کار نیکی را صدقه می‌دانند. خصال صفحه 134) و طبق آیه 274 سوره مبارکه بقره، صدقه را هم می توان پنهان و هم آشکار انجام داد. بنا بر این دلیلی ندارد که کار جهادی صرفا پنهان صورت پذیرد اتفاقا از جهت ترویج روحیه جهادی، انعکاس مشکلات محرومان و تشویق دیگران برای پیوستن به قافله جهادگران لازم است که آشکار شود. برای تحقق آن باید از ابزار هنر و رسانه کمک گرفت. قطعا با این نگاه اقدامات خالصانه گروه های جهادی ریا نخواهد بود.
نتیجه
آنچه که از مفاد این پیام ارزشمند برداشت می شود آن است که کار جهادی یک عبادت و تکلیف است. عبادتی که هم اثر اجتماعی دارد، هم اثر سیاسی، هم فرهنگی و هم معنوی و فردی. یک انسان جهادگر در کنار کار به ظاهر زمخت خود دنیایی از ارزشهای انسانی و دینی را پیاده می کند و با توجه به خدمت به مومن، سرمایه اجتماعی برای نظام اسلامی، خود سازی، امر به معروف، تبلیغ عملی دین، همزاد پنداری با محرومان، دغدغه مندی و پرهیز از بی تفاوتی و ترویج کار جهادی، به زحمات خود ارزش افزوده می بخشد و رضایت الهی را در سایه رضایت بندگان خدا به دست خواهد آورد.