دلایل سقوط اشرف غنی چه بود/افغانستان قربانی دو دهه مداخله آمریکا

به گزارش حلقه وصل، نیروهای طالبان طی هفته گذشته به پیشروی های چشمگیری در افغانستان دست یافتند و تقریباً تمام افغانستان را از کنترل نیروهای امنیتی دفاعی ملی افغانستان خارج کردند. سقوط پی در پی مراکز ولایات افغانستان به دست طالبان، نه با استفاده از سلاح های سنگین، جنگنده ها و بالگردها، بلکه با استفاده از سلاح های سبک انفرادی، بار دیگر جهان را متحیر کرد.

نظرات متعددی درباره علل سقوط سریع دولت اشرف غنی از سوی کارشناسان و تحلیلگران مطرح می شود برخی از کارشناسان نظامی و سیاسی معتقدند که در پشت صحنه زد و بندهایی بین طالبان و برخی گروه های درون حکومت این کشور بوده است و برخی نیز بر این باورند که فساد حاکم بر دولت افغانستان و نفوذ آمریکا در درون این نظام موجبات نارضایتی مردم این کشور و سقوط دولت این کشور را هموار کرد. طبق برآوردهای دولتهای غربی و ژنرالهای آمریکایی که بنیانگذاران ارتش افغانستان در سالهای اولیه قرن بیستم بودند، این نیروها بدون کمک خارجی در بهترین حالت تا شش ماه و در بدترین حالت تا سه ماه می توانستند مقاومت کنند.

طبق داده های موجود در مورد تحولات جاری در افغانستان، ضعف و توطئه داخلی را نمی توان تنها عامل اصلی سقوط زودهنگام ارتش افغانستان و دولت اشرف غنی در نظر گرفت و نقش تعیین کننده آمریکایی ها را نیز نباید در این خصوص نادیده گرفت.

برای تبیین بیشتر علت سقوط دولت افغانستان و نقش و سیاست های مخرب ایالات متحده در در دو دهه گذشته در افغانستان، با ریچارد اندرسون فالک، استاد آمریکایی حقوق بین الملل در دانشگاه پرینستون و مقام سابق سازمان ملل متحد و همچنین پروفسور فرانک فن هیپل، از مقامات اسبق کاخ سفید فیزیکدان نظری آمریکایی و استاد روابط عمومی و بین المللی در دانشگاه پرینستون، گفتگویی ترتیب داده شده که شرح نظرات آنها که بعضاً در تضاد با هم می باشند به طور کامل در ادامه می آید:

*به نظر شما چرا طالبان توانست بدون مقاومت قابل توجه مردم و ارتش به این سرعت کابل را به تصرف خود درآورد و قدرت را به دست بگیرد؟

ریچارد فالک: آمریکا رهبری ناتو را برای اشغال افغانستان بر عهده داشت و این اقدام از همان ابتدا در سال ۲۰۰۱ دارای اشکال بود. در جهان پسااستعماری، برتری نظامی قدرت های مداخله گر غربی ضعف خود را در شکل دهی نتایج سیاسی یک مبارزه طولانی مدت برای کنترل فضاهای مستقل غیر غربی نشان داده است. در افغانستان، مانند سایر نقاط، با وجود صرف تریلیون ها دلار در نابودی بخش هایی از این کشور و استقرار نیروهای مسلح و پلیس که مثلاً قرار بود نظم و ثبات را در روند حکومت پس از طالبان ایجاد کنند، شاهد درستی این امر بودیم.

در جهان پسااستعماری، برتری نظامی قدرت های مداخله گر غربی ضعف خود را در شکل دهی نتایج سیاسی یک مبارزه طولانی مدت برای کنترل فضاهای مستقل غیر غربی نشان داده است دلیل اساسی فروپاشی سریع کابل این است که این دولت هیچ استقلال عملی نداشت. همکاری افغانستان با مداخله گران تا حد زیادی به فرصت طلبان، سیاستمداران فاسد، کارآفرینان بخش خصوصی، جاه طلبان و همچنین همسویی برخی از گروه های قومی و حمایت نخبگان اجتماعی سکولار در شهرهای بزرگ واگذار شده بود. طالبان علیرغم سابقه اسفناک خود در حوزه حقوق بشر در دوره پنج ساله قدرتش در پایان قرن گذشته، هیچ گاه اعتبار خود را به عنوان مدافع میهن افغانستان از دست نداد و وفاداری بسیاری از عناصر ناسیونالیست را در این کشور اساساً مذهبی حفظ کرد.

در توضیح سقوط غیرمنتظره و سریع دولت کابل که به طرز دردناکی توسط مداخله گران غربی در طول بیست سال اشغال افغانستان ترتیب داده شده بود، وعده های طالبان به ایجاد صلح و آشتی بدون شک هرگونه اراده ای را برای مقاومت در برابر خروج نظامیان آمریکایی از بین برد. این وعده ها شامل اعلام پایان جنگ برای کنترل کشور، عفو کسانی که در دولت کابل و به نمایندگی از آن کار می کردند، وعده های مربوط به حمایت از حقوق زنان و تعهد به عدم استفاده از خاک افغانستان به عنوان پایگاهی برای حملات تروریستی در خارج از مرزهای خود در آینده آنچنان که در گذشته استفاد شده بود، می شود.

با این حال، توضیح ساده سقوط سریع و غیر منتظره گروه های مقاومت ضد طالبان، قضاوت های سیاسی نادرست آمریکا را علیرغم ۲۰ سال تجربه حضور در این کشور نشان می دهد. آمریکا واضحا از هدر رفتن هزینه ای که صرف ایجاد ارتش و پلیس افغانستان علیه نیروهای طالبان کرده بود، راضی نبود. اگر واشنگتن متوجه آسیب پذیری دولت کابل در برابر فروپاشی بود، خروج خود را به گونه دیگری ترتیب می داد و همدستان افغان خود را تا زمانی که هنوز کنترل شهرهای اصلی را در دست داشت، از کشور خارج می کرد.

فرانک فن هیپل: من هم مانند همه از فروپاشی سریع ارتش افغانستان شگفت زده شدم. حدس من این است که آنها بیشتر به نیروهای نظامی ناتو در افغانستان اعتماد داشتند تا به دولت خودشان. نیروهای نظامی ناتو حدود ۱۰ هزار سرباز خود را از افغانستان خارج کرده بودند، اما حدود ۲۰ هزار پیمانکار به عنوان تکنسین های تعمیر و نگهداری و تأمین کننده امنیت سفارتخانه ها و غیره هنوز از نیروهای هوایی افغانستان پشتیبانی می کردند. وقتی این ساختار حمایتی کنار کشید، ارتش افغانستان اعتماد به نفس خود را برای مبارزه از دست داد.

این امر نشان می دهد که رهبری نظامی افغانستان اعتماد سربازان خود را جلب نکرده و یا به دولت اعتماد نداشته است. این همچنین نشان می دهد که ارتش آمریکا یا از شکنندگی اوضاع خبر نداشته یا رهبران سیاسی آمریکا را در مورد آن باخبر نکرده است. این موضوع بسیار شبیه چیزی است که در ویتنام اتفاق افتاد؛ وقتی که ارتش آمریکا به رهبران سیاسی دولت خود وعده می داد که پس از یک سال تلاش دیگر، ارتش ویتنام جنوبی قادر خواهد بود روی پای خود بایستد.

من نمی فهمم چرا مردم سلاح هایی را که ارتش افغانستان زمین گذاشته بود، برنداشته و خودشان مبارزه با طالبان را ادامه ندادند. درک اینکه چطور جامعه ای حاضر است تسلیم چنین گروه افراطی بشود بسیار دشوار است. شاید اگر مردم محلی تمایل بیشتری به حمایت از ارتش افغانستان داشتند، ارتش هم بهتر می جنگید.

*سیاست آمریکا در افغانستان در ۲۰ سال گذشته را چگونه ارزیابی می کنید؟ سیاست آمریکا تا چه اندازه مسئول بی ثباتی کنونی در کشور است؟

ریچارد فالک: ایده مداخله در یک کشور غیر غربی در دوران پسااستعمار باید مدتها پیش از اعتبار ساقط می شد. موفقیت جنبش های ضد استعماری در آسیا و آفریقا باید به غرب نشان می داد که مداخله نظامی با قبول هزینه های جانی و سایر منابع، دیگر یک گزینه سیاسی نیست، هر چند بسیار وسوسه انگیز باشد. نتیجه چنین ماموریت های غیر ممکنی چیزی جز ویرانی، رنج انسانی گسترده، «جنگ های ابدی» و در نهایت «خستگی ناشی از مداخله» توسط مردم و رهبری آمریکا است که در این اجماع سیاسی روزافزون خود را بروز می دهد که این اقدام، فارق از هرگونه انگیزه ایدئولوژیک و امپریالیستی، ارزشش را ندارد. این اقدام بسیار پرهزینه است و منافع ژئوپلیتیک آن، اگر اصلاً منافعی در میان باشد، آنقدر مبهم است که نمی توان کشتن انسان ها و مردن را به خاطرش توجیه کرد.

از آنجا که هر روز افراد بیشتری جان آمریکایی ها و دلارهای مالیات دهندگان را هدر رفته تلقی می کردند، رهبران آمریکا بر شکست سیاسی حاصله با منطقی ضعیف سرپوش می گذارند که تقریباً هیچکس را جز رسانه های غربی موافق، متقاعد نمی کند. این منطق از جانب سربازان آمریکایی از جنگ برگشته که احساس فریب خوردگی می کردند رد می شد زیرا فهمیده بودند که فداکاری های میهن پرستانه آنها بیهوده و حتی اشتباه بوده است و کل سرمایه گذاری امپریالیستی در این حوزه بر اساس توهم و دروغ بنا شده است.

افغانستان قربانی دو دهه مداخله بود و طبیعتاً طالبان اولویت بالایی را برای دفاع از امنیت کشور و روند اداره آن قائل خواهد شد دلیل اینکه الگوی این مداخلات ناموفق غافل از سابقه شکست شان، همچنان ادامه دارد، تا حدی ناشی از فقدان تخیل اخلاقی و سیاسی است که برای درک شرایط تغییر یافته بین المللی قرن بیست و یک مورد نیاز است. این فقدان شامل امتناع از درس گرفتن از چین در مورد چگونگی توسعه و افزایش رفاه یک کشور جاه طلب همراه با نفوذ منطقه ای و جهانی آن در دوران پسا استعماری است.

این شکست تا حدی سیستماتیک است و با منافع بوروکراتیک و ریشه دار آمریکا مرتبط است که از بودجه دفاعی زیاد و رویکرد نظامی به امنیت برخوردار است و این به نوبه خود به بزرگنمایی و حتی ابداع تهدیدهای بین المللی و پنهان کردن تغییر جهانی در موازنه نیروها، از مداخله گران ژئوپلیتیک گرفته تا نیروهای ملی مقاومت با انگیزه تعیین سرنوشت خود به عنوان اساسی ترین حقوق بشر، وابسته است.

فرانک فن هیپل: وضعیت افغانستان هنگام ورود آمریکا به خاک این کشور ناپایدار بود. این کشور توسط افراط گرایانی اداره می شد که مدل اجتماعی آنها بیش از هزار سال قدمت داشت و «جنگ سالاران» محلی با آنها مخالفت می کردند. آمریکا تلاشهای زیادی برای تقویت جامعه از جمله توانمندسازی و آموزش زنان انجام داد اما در مبارزه با فساد و اهمیت رشد تریاک برای اقتصاد داخلی ناموفق بود.

این شکست با موفقیت آمریکا پس از جنگ جهانی دوم در تبدیل آلمان، ایتالیا، ژاپن و کره جنوبی به دموکراسی های موفق از لحاظ اقتصادی در تضاد است. مسئله این است که آلمان، ایتالیا و ژاپن قبل از جنگ جهانی دوم جوامع مدرنی بودند که می توانستند رهبری جدید خود را برای روند بازسازی روی کار بیاورند. در مقابل، ویتنام، عراق و افغانستان چنین نبودند و آمریکا بیش از حد مطمئن بود که می تواند هم با فساد مبارزه کند و هم آنچه را که نیست، تامین کند.

*آینده افغانستان را چگونه می بینید؟ در آینده چه رویکردی از سوی آمریکا باید در قبال این کشور اتخاذ شود؟

ریچارد فالک: در این مقطع زمانی در حالی که از پیروزی طالبان زمان زیادی نگذشته پیش بینی آینده افغانستان بسیار مشکل است. این امر قبل از هر چیز به رفتار طالبان به عنوان نیروی حاکم بستگی دارد و اینکه این رفتار به چه شکل در کشورهای خارجی به ویژه در غرب به تصویر کشیده شده و دستکاری می شود. آمریکا به ویژه احتمالاً تا حدی برای ادامه این افسانه که مداخله این کشور با نیت خوب و برای بهتر شدن زندگی مردم افغانستان بوده است، نسبت به حاکمیت طالبان دید بسیار انتقادی خود را حفظ کند.

طالبان هم براساس برداشت خود مبنی بر اینکه آیا آمریکا واقعاً به نتیجه جنگ و حاکمیت افغانستان احترام گذاشته و این کشور را مورد حمله قرار نمی دهد یا تحریم نمی کند، واکنش نشان خواهد داد. به هر حال، افغانستان قربانی دو دهه مداخله بود و طبیعتاً طالبان اولویت بالایی را برای دفاع از امنیت کشور و روند اداره آن قائل خواهد شد.

بهترین رویکرد برای آمریکا، هر چند بعید، تشویق طالبان به اعتدال گرایی با نشان دادن پذیرش نتیجه جنگ در افغانستان در عمل و حرف است. این امر می تواند با به رسمیت شناختن سریع طالبان به عنوان نماینده قانونی مردم افغانستان در تمام عرصه های بین المللی و تعهد به ارائه مقادیر قابل توجهی از کمک های بشردوستانه صورت بگیرد مطمئناً تبلیغات خصمانه ای از سوی جامعه مهاجران افغانی در حال رشد و آسیب دیده صورت خواهد گرفت که ممکن است توسط نیروهای نظامی و ارتجاعی آمریکایی برای بازگرداندن اراده سیاسی در ایالات متحده و احیا کردن اعتبار این کشور به عنوان متولی امنیت جهانی مورد سواستفاده قرار بگیرد.

نگاهی به رفتار گذشته آمریکا در دهه پس از خروج از ویتنام در سال ۱۹۷۵ در شرایطی تقریباً مشابه و در حالی که سعی می کرد در میان سایر تلاش هایش برای فرار از شکست، این ایده هیستریک را بین مردم جا بیندازد که اگر در ویتنام نجنگد باید با دشمنان خود در خاک آمریکا بجنگد، بسیار آموزنده است.

بهترین رویکرد برای آمریکا، هر چند بعید، تشویق طالبان به اعتدال گرایی با نشان دادن پذیرش نتیجه جنگ در افغانستان در عمل و حرف است. این امر می تواند با به رسمیت شناختن سریع طالبان به عنوان نماینده قانونی مردم افغانستان در تمام عرصه های بین المللی و تعهد به ارائه مقادیر قابل توجهی از کمک های بشردوستانه صورت بگیرد. همچنین مهم است که خروج از افغانستان باید به شیوه ای غیر تحریک آمیز و با تاکید بر مسئولیت های بشردوستانه انجام شود و بر این نکته اذعان شود که بسیاری از کسانی که از افغانستان خارج می شوند، در زمان حضور آمریکا در فساد و فرصت طلبی مشارکت داشته اند.

در حوزه وسیع تر روابط بین الملل، امیدوارم ناکامی های رویکرد آمریکا در قبال ایران از سال ۱۹۷۹ سرانجام باعث شود طبقه سیاسی واشنگتن تاکتیک های خود را از رویارویی به سازش تغییر دهد. برای وقوع این اتفاق هرگز دیر نیست. ای کاش می توانستم پاسخ خود را با ابراز این باور که در آینده نزدیک این اتفاق خواهد افتاد، به پایان برسانم اما در حال حاضر امیدی ندارم.

فرانک فن هیپل: برای من تصور اینکه چگونه آمریکا می تواند به توسعه افغانستان تحت رهبری طالبان کمک چندانی بکند، دشوار است. من فکر می کنم ما مدیون کمک آن دسته از شهروندان افغانستان هستیم که به دنیای مدرن پیوسته اند و چه از طریق فرودگاه کابل چه آن سوی مرزها، موفق شده اند از کنترل طالبان فرار کنند. اما من می ترسم که بسیاری، به ویژه زنان و کودکان، در این کشور به دام افتاده و امید خود را در جستجوی زندگی بهتر از دست بدهند. این تراژدی وحشتناکی است.

علاوه بر این، آمریکا نگران است که طالبان دوباره به میزبانی از القاعده و یا سایر گروه های تروریستی برود. اگرچه با رهگیری ارتباطات، پهپادها و غیره، می توان چنین گروه هایی را از خارج از کشور هدف قرار داد.