تهران: نیرومند: فیلم می‌سازیم باید همه چیزمان درست باشد/ نصیری: قصه ما یکی بود یکی نبود است

سرویس معرفی: امیر نصیری حدود 15 سال است که در عرصه سینما فعالیت می‌کند. او در این مدت تدوین‌گری و دستیار کارگردانی را تجربه کرده است و با تدوین فیلم‎های مستند با سینمای مستند آشنا شد. نصیری در دوره هشتم جشنواره مردمی فیلم عمار با دو فیلم «از صفر تا 100» و «حاصل فصل من» در بخش اقتصاد مقاومتی حضور داشت. مستند حاصل فصل من، پرتره‌ای از یک زن روستایی است که علاوه بر از بین بردن آفت‌زدگی محصولات کشاورزی روستا، برای بانوان روستایی هم اشتغال‍زایی می‌کند. مستند از صفر تا صد نیز داستان تلاش «محمود آقابابایی» از رزمندگان دفاع مقدس است که پس از پایان جنگ به روستای خود، برگشته و مشغول کارهای مختلفی شده است.

دیروز و در دومین گعده فیلمسازان جوان سینمای انقلاب قرار بود که هر دو مستند امیر نصیری توسط محمدحسین نیرومند و محمدرضا رضاپور نقد و بررسی شود، اما در ابتدای گعده آقای نیرومند پیشنهاد داد که محوریت گعده نقد و بررسی مستند از صفر تا 100 باشد. محمدرضا رضاپور نیز با یک ساعت‌ونیم‎ تاخیر خود را به مراسم رساند، این در حالی است که محمدحسین نیرومند نیم ساعت زودتر از شروع گعده در حسینه هنر حضور یافته بود.

عیار سنجش ما باید تصویر باشد

محمدحسین نیرومند در شروع صحبت‌های خود گفت که من هیچ وقت داور بخش مستندهای جشنواره عمار نبودم و امشب نگاه من به مستند صفر تا 100 از بعد فرم، رنگ و به طور کلی حوزه تکنیکی است. من مستند از صفر تا 100 را بیشتر از حاصل فصل من واجد صحبت دیدم. عموما در نقد و بررسی فیلم‏‎های سینمایی در مورد فیلمنامه صحبت می‏شود. چون صحبت کردن با فیلمنامه نسبت دارد و هر دو از جنس گفتار هستند. این در صورتی است که جنس سینما عمدتا بصری و دیداری است. در نتیجه وقتی می‎خواهیم در این عرصه نقد کنیم عیارسنجی ما باید در حوزه تصویر باشد.

باید همه چیزمان درست باشد

محمدحسین نیرومند: یادآوری این نکته هم ضروری است که همه تلاش ما این است که به یک هنری منطبق با ویژگی‌های فرهنگی خودمان برسیم. اگر سینماگر بتواند دیدگاه فرهنگی و اعتقادی خودش را در کارش نشان دهد و از این طریق به کارش شخصیت دهد، آن وقت کارش قابل تقدیر است. ما در حوزه سینما تا به امروز موفق به این کار نشدیم و در حوزه مستند هم قطعا همین‎طور است. ولی این اتفاق در نگارگری و نقاشی ما افتاده است. هویت نگارگری ایران در این بیت خلاصه شده است؛ «دل هر ذره را که بشکافی/ آفتابیش در میان بینی». یعنی برای نگارگر بین هیچ یک اجزای تصویرش تفاوت وجود ندارد. چون او معتقد است که همه هستی زیباست و همه چیز باید با دقت کار شود. این وضعیت در معماری ما هم وجود دارد و در نگارگری و معماری ما همه چیز با دقت کار می‎شود. این را ما می‌توانیم به عرصه سینما و مستند هم توسعه بدهیم و بگوییم اگر قرار باشد ما مستند یا فیلمی در عرصه سینما بسازیم باید همه چیزمان درست باشد.

از بسم‌ا... تا لگو و فرم و قصه

محمدحسین نیرومند: اگر قرار است که با این ملاک داوری کنیم که «همه چیز باید درست باشد»، خط «بسم‎الله رحمان رحیم»ی که در ابتدای مستند از صفر تا 100 آمده خوب نیست و غلط است و با قلم خوبی نوشته نشده، کمپرس هم شده است. تخصص ویژه من چون گرافیک است می‎گوییم که تلاش کارگردان برای طراحی یک لگوی خوب هم خوب نشده است و این لگو برای یک کار نمایشی خیلی به هم ریخته است. من برای فهم حوزه محتوا و فرم -چون فرم و محتوا در عرصه سینما پیچیدگی زیادی دارد- از هنرهای تجسمی می‎گوییم و بعد آن را به سینما تعمیم می‎دهم. حوزه تجسمی درواقع یک فریم فریز شده از یک تصویر متحرک است. در این فریم فریز شده ما یک موضوع داریم. موضوع همان نشانه‎هایست که در تصویر دیده می‎شود. این نشانه‌‎ها حتما باید تحت ضوابطی در کنار هم قرار بگیرند. این ضوابط به زیباشناسی تصویر و انتقال مفهوم کمک می‎کند. اگر ما این عناصر و نشانه‎ها را تغییر بدهیم مفاهیم ما نیز تغییر پیدا می‎کنند. ما استنباطمان این است که پیام چیزی است که به مخاطب منتقل می‏شود، ولی این پیام نیست و محتواست. پیام ترکیب عناصر و نشانه‎هاست و محتوا ادراک و شناختی که ما از این ترکیب دریافت می‎کنیم. پس ما یک نشانه داریم، یک ترکیب نشانه‎ها داریم و یک محتوا.

ضعف در تداوم و پیوستی نماها

محمدحسین نیرومند: در هنر سینما و دیگر هنرهایی که محتوا در آنها اهمیت دارد همه تلاش این است که چیدمانی از نشانه‎ها صورت بگیرد تا به مخاطب در دریافت محتوای مدنظر کمک کند و تلاش کارگردان این است که فرم را پرمحتوا کند. پس فرم همان ترکیب نشانه‎ها برای ایجاد محتوای مدنظر است. پیچیدگی نشانه‌ها در سینما خیلی بیشتر است. چون نشانه‎های ما صرفا تصویری نیست، صوت و کلام هم هست، موسیقی و آهنگ هم هست... از طرف دیگر در هنر سینما چیزی به نام «تداوم و پیوست نماها» وجود دارد؛ یعنی در صورت کلی هر نما یک جزء است و باید با نماهای قبلی و بعدی یک مفهوم بالاتری را منتقل کند. ما در همین ابتدای مستند از صفر تا 100 یک بسم‌ا... می‎بینیم بعد یک چراغ چشمک‎زن قرمز و بعد وارد خانه می‎شویم. چون من تابش نور چراغ چشمک زدن را در خانه نمی‎بینم در نتیجه می‎گوییم که در این مستند پیوستی نمایی اتفاق نیفتاده است. به نظرم نیاز است که بخش اول مستند دوباره تدوین شود.  

دنبال تعلیق نبودم

امیر نصیری، کارگردان مستند از صفر تا 100در پاسخ گفت: شروع فیلم من اصلا در فضای وهم و وحشت نیست، یک فضای تهاجم است. اما چون ما با شب و سکوت طرف هستیم، طبعتا التهابی را هم ایجاد می‎کند. امکان تداوم نماها نبود و نمی‎توانستم نور چراغ را پایین بیاورم و از آن رفله بگیرم. اگر بخواهیم زیرلایه شروع مستند را بگوییم به اعتقاد من تقابل خباثت و نیکی است. حرف من این است که حاج محمود ریه خود را در تهاجم از دست داده است و هنور هم دارد با آن تهاجم دست و پنجه نرم می‎کند و من به دنبال تعلیق نبودم. نمی‎خواستم با نمای بسته سراغ حاج محمود بروم و کاملا قبول دارم که در اثرم زیاد فرمیک کار نکردم و به نظرم نشان دادن فضای ساده روستا من را از بازی با دوربین و... بی‎نیاز می‎کرد. قصه ما یکی بود یکی نبود است؛ من سعی کردم با کلاسیکترین فرم شروع کنم؛ یعنی اینکه یکی بود یکی نبود، روستایی بود و... در پایان هم غیر از خدا هیچ کس نبود. با این وجود به لحاظ فرم تمام نکات گفته شده را می‎پذیرم.

روستاها در اولویت اکران باشند

ادامه این نقد و بررسی به تمام معنا به یک کارگاه آموزشی تبدیل شد. آقای نیرومند فریم به فریم با کارگردان پیش می‌رفت و نکات آموزشی زیادی را عنوان می‌کرد. تمام این نکات با محوریت اصلی بود که آقای نیرومند در ابتدای صحبت‎های خود با عنوان اصل «همه چیز باید درست باشد» از آن یاد کرد. او در انتهای گعده نیز تاکید کردند؛ خوبی جشنواره عمار و اکران‎های مردمی آن این است که محتوای تولید شده را به دست مخاطب اصلی می‎رساند و امیدوارم مستند از صفر تا 100 در روستاها بیشتر پخش شود و اولویت اکران چنین مستندهایی روستاها باشد. در انتهای گعده نیز «نظرفیلم‌ها» پخش شد. نظرفیلم‌ها نظرات مردم شهرهای مختلف بعد از اکران‎های مردمی فیل‎های جشنواره عمار است که توسط اکران‎کننده‎ها گرفته می‏شود و در گعده فیلسازان جوان سینمای انقلاب در اختیار کارگرانان قرار می‎گیرد. در نظرفیلم‌هایی که دیشب پخش شد، مردم بیشتر به نکات محتوایی فیلم از صفر تا 100 اشاره کردند و معتقد بودند فیلم از صفر تا 100 نقش خانواده را در موفیقت اعضای خانواده به خوبی نشان داده بود و همبستگی خانواده‎های روستایی را به خوبی نمایش می‎دهد.