تهران: ویژگی‌های دوست خوب از نگاه پیامبر اکرم(ص)

به گزارش حلقه وصل، یکی از مباحث بسیار مهم در مسائل اجتماعی، میزان و نحوه ارتباط انسان‌ها و به عبارتی دوستی‌ها و روابط دوستانه با یکدیگر است. انسان از انتخاب دوست ناگزیر است و محتاج به دوست. نکته‎ مهم در این میان، تأثیر بسیار زیاد دوست بر شخصیت انسان است که در آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم‌السلام، به این موضوع اشاره شده است. تردیدی نیست که همه مردم شایسته دوستی نیستند، لذا انسان باید دوستان خود را برگزیند.

آنچه در ادامه می‌آید آیاتی از کلام‌الله مجید است که ما را در شناخت دوست و دشمن یاری می‌کند. شرح و توضیح این آیات از تفسیر نور حجت‌الاسلام محسن قرائتی انتخاب شده است.

آیات 28 و 29 سوره مبارکه «فرقان»

«یَا وَیْلَتَى‏ لَیْتَنِى لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً»؛ اى واى بر من! کاش فلانى را دوست خود نمى‌گرفتم.

«لَقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَآءَنِى وَکَانَ الشَّیْطَنُ لِلْإِنسَنِ خَذُولاً»؛ رفیق من بعد از آن که حقّ از طرف خدا براى من آمد، مرا گمراه ساخت. و شیطان هنگام امید، انسان را رها مى‌‏کند. 

نکته‌ها

«خذلان» این است که انسان به حمایت کسى امید داشته باشد، ولى او انسان را رها کند.

به گفته روایات، رهبر الهى، مصداق ذکر است و گمراه کردن از ذکر «لقد اضلّنى عن الذکر» یعنى گمراه شدن از رهبر حقّ. 
اسلام براى دوستى و انتخاب دوست سفارش‏‌هاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است که این موضوع به بحث مستقلّى نیاز دارد. برخى از عنوان‏‌هاى فرعى موضوع «دوست و دوستى» به این شرح است:

راه‏‌هاى شناخت دوست، مرزهاى دوستى، ادامه دوستى، قطع دوستى، انگیزه‏‌هاى دوستى، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، که براى هر یک آیات و روایات بسیارى است و ما به گوشه‌‏اى از آنها اشاره مى‌‏کنیم: اگر در شناخت کسى به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادى هستند. «فانظروا الى خُلَطائه»؛ تنهایى، از رفیق بد بهتر است. 

از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند. 

حضرت على علیه‌السلام فرمود: هنگامى که قدرتت از بین رفت، رفقاى واقعى تو از دشمنان شناخته مى‌‏شوند. 
حضرت على(ع) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایش‌‏ها موفق شد، دوست خوبى است.

در شعر شاعران نیز درباره‏ دوست و دوستى، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینى با دوستان خوب بسیار سفارش شده است؛

همنشین تو از تو بِهْ باید

تا تو را عقل و دین بیفزاید

و از همنشینى با دوستان بد مذمت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالى تشبیه شده است که زهرى کشنده در درون دارد؛

تا توانى مى‏‌گریز از یار بد

یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند

یار بد بر جان و بر ایمان زند

یا دوست بد به ابر تیره‌‏اى تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را مى‌‏پوشاند؛ 

بابدان منشین که صحبت بد

گرچه پاکى تو را پلید کند

آفتاب بدین بزرگى را

پاره‏‌اى ابر ناپدید کند

پیام‌ها

1- حسرت‏‌هاى درونى در اعمال و رفتار انسان مؤثر است. «یعضّ الظالم»

2- رها کردن راه انبیا ظلم است. (ظلم به خود و ظلم به انبیا) «یعضّ الظالم»

3- عذاب قیامت بسیار سخت است. «یعضّ الظالم على یَدَیه» (مشرک تنها یک انگشت ویا یک دست خود را گاز نمى‏‌گیرد، بلکهدو دست خود را گاز مى‌‏گیرد)

4- در قیامت، وجدان‏‌ها بیدار مى‏‌شود. «یعضّ - یقول»

5- پشیمانى، دلیل بر اختیار انسان است و اگر کسى مجبور بود، پشیمانى معنا نداشت. «یالیتنى»

6- دوستى‌‏هاى نامشروع امروز، فرداى خطرناکى دارد. «یالیتنى» دوست در سرنوشت انسان مؤثّر است.

7- ایمان به تنهایى کافى نیست، همراه بودن با انبیا نیز لازم است. «مع الرسول»

8 - ارتباط با انبیا هر چند اندک باشد، مى‏‌تواند راه نجات باشد. «سبیلاً»

9- دو دوستى در یک دل جا نمى‌‏گیرد. (دوستى پیامبر و دوستى انسان گمراه) «اتّخذت مع الرسول... لم اتّخذ فلاناً خلیلاً»

10- دوستان منحرف، عوامل شیطانند. «فلاناً خلیلاً - و کان الشیطان»

11- نام و شخص افراد مهم نیست، کارایى آنان مهم است. «فلاناً - اضلّنى»

12- نشانه دوست بد آن است که انسان را غافل کند. «اضلّنى عن الذکر»

13- گاهى عواطف دوستى، بر استدلال و منطق غلبه مى‌‏کند. «اضلّنى عن الذکر بعد اذ جاءنى»

14- خداوند با همه مردم اتمام حجّت مى‏‌کند. «بعد اذ جاءنى» 

آیه 82 سوره مبارکه «مائده»

«لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَوَةً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُم مَّوَدَّةً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّا نَصَرَى‏ ذَ لِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ‏»؛ قطعاً سرسخت‌‏ترین مردم را در دشمنى نسبت به اهل ایمان، یهودیان و مشرکان خواهى یافت، و نزدیک‏ترینشان را از نظر دوستى با مؤمنان، کسانى خواهى ‏یافت که مى‌‏گویند: ما نصرانى هستیم. این (دوستى) به آن جهت است که برخى از آنان کشیشان و راهبانند و آنان تکبر نمى‏‌ورزند.

نکته‌ها

«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‌دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‌‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‌‏شود.

شأن نزول این آیه تا آیه 85، خوش‌رفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته‌اند که به ریاست جعفربن ابى ‏طالب‏ در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات و اخلاق والاى پیامبر، ایمان نمى‌‏آوردند و در توطئه‏‌ها علیه مسلمانان شرکت مى‏‌کردند، پیمان مى‏‌شکستند و فتنه بر مى‏‌انگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره‏ مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند. 

امام صادق‏(ع) پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّد صلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى‏(ع) و حضرت محمّد(ص) زندگى مى‏‌کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند.

پیام‌ها

1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه‏‌دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود»

2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة»

3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...»

4- زمینه‏‌هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیه استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»

5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»

6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏‌شود و تعصب را کنار مى‏‌گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»

7- اسلام تعصّب نابجا ندارد و از علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى‌‏کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»

8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون»

(با آنکه مسیحیان، عقیده‏ انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم‏تر، آمادگى بیشترى براى حق‌پذیرى دارند.)