نگاهی بر زندگی، آثار و مبارزات شهید نواب صفوی

سرویس معرفی:  «جمعیت فدائیان اسلام» به رهبری «شهید نواب صفوی» با بیش از یک دهه مبارزه و فداکاری در راه رسیدن به اهداف بلند جامعه اسلامی و برقراری حکومت دینی، مثال بارزی از یک حرکت پویا و تأثیرگذار بر جنبش های پس از خود، به ویژه انقلاب اسلامی می باشد، چرا که به عنوان یک تشکل سیاسی مؤثر در مبارزه با استبداد و استعمار و جریانات انحرافی جامعه، خط روشنی از مبارزه را برای آرمانخواهان اسلامی پس از خود ترسیم نمود و بهحق، گام بزرگی در پیروزی پابرهنگان و ستمدیدگان جامعه، بر کاخ نشینان و شب پرستان سرسپرده برداشت.

سید مجتبی میرلوحی تهرانی معروف به نواب صفوی ، در سال 1303 در خانواده ای روحانی و اصیل و در خانه محقری در خانی آباد تهران به عرصه ی وجود گذاشت. پس از گذشت پدرش زیر نظر عمویش بزرگ شد. نواب نام خانوادگی مادرش بود که خودش آن را برگزید.

تحصیلات

سید مجتبی در 7 سالگی وارد دبستان حکیم نظامی شد و سپس در مدرسه صنعتی آلمانی ها به تحصیل ادامه داد. او همزمان در یکی از مساجد خانی آباد نو به فراگیری دروس دینی نیز مشغول شد. در 1322 سید مجتبی به استخدام شرکت نفت درآمد و پس از مدت کوتاهی به آبادان منتقل شد.

تشکیل جمعیت فدائیان اسلام

او بعدا به نجف رفت و پس از چهار سال اقامت در نجف به دستور آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی برای مبارزه با کج روی ها و کج اندیشی ها به ایران آمد و «جمعیت فداییان اسلام» را تشکیل داد. ترور وابستگان استعماری مانند احمد کسروی، عبدالحسین هژیر، علی رزم‌‏آرا و حسین علاء از جمله فعالیت‏‌های سیاسی این جمعیت است.

مبارزه با حکومت دکتر مصدق

شهید نواب صفوی همچنین با حکومت دکتر مصدق به خاطر عدم عمل به احکام اسلامی به مخالفت برخاست و به همین جهت در ایام نخست وزیری مصدّق، دستگیر و به زندان افتاد و تا سقوط حکومت مصدق در زندان بود.

شهادت

سرانجام نواب صفوی به همراه سه تن از همرزمانش به نام‏های خلیل طهماسبی، مظفر علی ذوالقدر و سیدمحمد واحدی در بیدادگاه رژیم پهلوی محکوم و در صبحگاه ۲۷ دی ۱۳۳۴ شمسی تیرباران شد و به خیل شهدا پیوست. بدین ترتیب پرونده ده سال فعالیت سیاسی و اجتماعی جمعیت فداییان اسلام بسته شد و جنایت دیگری در پرونده سیاه خاندان پهلوی ثبت گردید.

فهرست کتاب‌هایی که تلاش کردند شخصیت و اندیشه شهیدنواب صفوی را بررسی کنند حاکی از این است که دهه 80 بیشترین آثار درباره وی منتشر شده و بزرگانی مانند سیدهادی خسروشاهی، محمدجواد حجتی‌کرمانی و علی موسوی گرمارودی درباره نواب قلمفرسایی کردند. در این میان جزوه‌های کم حجم موسوی گرمارودی از لحاظ زمان انتشار پیشتاز است.

به نظر می‌رسد که گرمارودی یکی از نخستین مولفانی است که تلاش کرده درباره شهید نواب صفوی هر چند مختصر قلم بزند اما از لحاظ حجم محتوا و تعداد آثاری که این مولفان نوشته‌اند، خسروشاهی شاخص‌تر است زیرا وی چندین عنوان کتاب درباره این شهید تالیف کرده است. همچنین انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی بیشترین حجم چاپ را درباره رهبر فداییان اسلام به خود اختصاص داده است.

با این همه باید گفت به دلیل این که در این کتابشناسی نامی از کتاب‌های خاطرات رجال و مبارزان سیاسی به میان نیامده، این کتابشناسی کامل نیست و همه آثاری که از شهید نواب صفوی سخن گفته‌اند،‌ دربرنمی‌گیرد. ضمن اینکه در این کتابشناسی برخی آثار به تکرار آمده که دلیل این امر، تفاوت تعداد صفحات و یا تغییر ناشر است.

کتابشناسی با کلیدواژه «نواب صفوی» براساس آمار موسسه خانه کتاب در بازه زمانی (1359 تا 1394) شامل 55 عنوان کتاب بوده است. 25 عنوان از کتاب‌ها چاپ نخست و بازچاپی‌ها 30 عنوان کتاب را دربرمی‌گیرد. 55 عنوان کتاب‌ها تالیفی و هیچ کتابی در این زمینه ترجمه نشده است. 51 عنوان کتاب را ناشران تهرانی و 4 عنوان را ناشران شهرستانی منتشر کرده‌اند. در حوزه کودک و نوجوان نیز 12 عنوان کتاب منتشر شده است. در ادامه گزارش کتابشناسی آمده است.

زندگي و مبارزه نواب صفوي

سيدهادي خسروشاهي ؛ به‌اهتمام:محمود خسروشاهي - اطلاعات - 464 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 3 سال 1394 - 1050 نسخه
در لابه لای فصل های این کتاب می توان ناگفته هایی از زندگی و مبارزات رهبر گروه فدائیان اسلام را یافت. فصل هایی که هرکدام سرگذشتی ویژه دارد: مقاله ای که خسروشاهی آن را چند روز پس از شهادت نواب در یک مجله ی عربی در لکنهو هند چاپ کرده، متنِ بازجویی از نواب صفوی پس از ترور رزم آرا، آخرین سند به جا مانده از نواب، نخستین اعلامیه درباره رضاخان و... و یا خاطرات عزت العزیزی: «ما با هم نماز می خواندیم و من همواره حس می کردم خروش او و نماز او کمتر از غرش وی در سخنرانیش نیست، با این فرق که این بار خروش در خشوع و بندگی بود».
• شهيد سيدمجتبي نواب صفوي، زمانه و زندگي
گروه تاريخ كتاب سبز - كتاب سبز - 64 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1394 - 1000 نسخه
موضوع این کتاب، شرح زندگی شهید «سیدمجتبی نواب صفوی» و معرفی «جمعیت فدائیان اسلام» است. کتاب در پنج فصل تدوین گردیده و نگارنده طی آنها به شرح زندگی نواب صفوی و فعالیت‌های سیاسی وی، چگونگی پایان یافتن مبارزات فدائیان اسلام، درج برخی نامه‌های شهید به همراه وصیت‌نامه، بررسی شخصیت نواب صفوی از منظر برخی بزرگان و کتابشناسی شهدای فدائیان اسلام پرداخته است
• پروانه‌اي كه سوخت: روايتي داستاني از زندگي شهيدمجتبي نواب صفوي
سارا عرفاني ؛ ويراستار:محمدمهدي عقابي - شركت انتشارات سوره مهر - 112 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 5 سال 1394 - 2500 نسخه

• زندگي و مبارزات حاج‌علي اصغر گلرومفرد (از ياران شهيد مجتبي نواب صفوي، رهبر فداييان اسلام)

تدوين:احمد علامه‌فلسفي - مركز اسناد انقلاب اسلامي، موسسه فرهنگي هنري و انتشارات - 136 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1393 - 1000 نسخه
کتاب حاضر شرحی مختصر از فعالیت‌های فداییان اسلام است که با بهره‌گیری از دیده‌ها و شنیده‌های مرحوم «حاج علی‌اصغر گلرو» تدوین شده است. او که به گفته فرزندش مسئولیت هماهنگی جلسات گردهمایی‌ها و ملاقات‌های خصوصی و عمومی نواب صفوی را در جوادیه بر عهده داشت، از اعضای اولیه جمعیت فداییان اسلام بود که پس از دستگیری نواب صفوی و یارانش، دستگیر شد و تحت شکنجه‌های سختی قرار گرفت.
• نواب صفوي

به‌اهتمام:علي اكبري - يا زهرا(س) - 32 صفحه - جيبي (شوميز) - چاپ 1 سال 1393 - 5000 نسخه
• جوان‌ترين رهبر (زندگي داستاني شهيد نواب صفوي)

نادره عزيزي‌نيك - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 272 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 6 سال 1391 - 1000 نسخه
جمعیت فدائیان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی جهت اقامه ی دین خدا و مقابله با انحرافات و کژی هایی که علیه دین به راه افتاده بود، بنیان نهاده شد. ریشه ی تشکل را می بایست در عزم نواب در راه اصلاح «احمد کسروی» دانست که در مقالات خود به امام جعفر صادق(ع) و مذهب شیعه هتاکی نموده بود. نواب از عراق به ایران آمده و به بحث با وی پرداخت و آنگاه که او را اصلاح نا پذیر و هتاک و معاند تشخیص داد، جمعی از دوستان را جهت اعدام انقلابی وی بسیج کرد. این جمعیت تا آنجا پیش رفت که به بازو و دست راست مجتهد عالیقدر مرحوم آیت الله کاشانی تبدیل شده و نقش عمده و انکارناپذیری را در ملی شدن صنعت نفت ایفا نمود. حسن ختام این پاک بازی در راه عشق، جانبازی در راه عشق و شهادت بود.
• جوان‌ترين رهبر (زندگي داستاني شهيد نواب صفوي)
نادره عزيزي‌نيك - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 280 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 5 سال 1391 - 3000 نسخه
• شهيد نواب صفوي
شاهين رهنما ؛ زيرنظر: شوراي‌كارشناسي‌دفتر‌انتشارات‌كمك‌آموزشي - موسسه‌ فرهنگي‌ مدرسه ‌برهان - 96 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 5 سال 1391 - 5000 نسخه
• سومين پرچمدار: زندگينامه شهيد سيدمجتبي نواب صفوي
داود سالك ؛ ويراستار:احمد بروجردي - سوره مهر - 224 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 4 سال 1390 - 2500 نسخه
زندگی نامه شهیدی سید مجتبی نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام و شرح مبارزات نامبرده با رژیم طاغوت به طبع رسیده است.

• سيدمجتبي نواب صفوي: نگاهي به زندگي و مبارزات شهيد نواب صفوي
ارميا آدينه ؛ ويراستار:سيدمصطفي زحمتكش - ميراث اهل قلم - 72 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1390         
• جوان‌ترين رهبر (زندگي داستاني شهيد نواب صفوي)
نادره عزيزي‌نيك - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 286 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 4 سال 1390 - 1000 نسخه
                           
  • شبنم سرخ: مروري بر زندگي و مبارزات روحاني شهيد سيدمجتبي نواب صفوي (ره)
محمدحسين فكور - موسسه بوستان كتاب - 92 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1388 - 1000 نسخه
این کتاب شرحی است داستانی از زندگی نامه شهید سید مجتبی نواب صفوی که توسط نویسنده ای نوجوان نوشته شده است

• سيدمجتبي نواب‌ صفوي
به‌اهتمام:محمدحسين عباسي‌ولدي - نشر شاهد - 14 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 3 سال 1387 - 3000 نسخه
• فضيلت‌هاي ماندگار: مفاخر شهداي روحانيت خراسان: شهيد حجت الاسلام و المسلمين سيدمجتبي نواب صفوي
سيدحسن حسيني - سخن‌ گستر - 248 صفحه - جلد 5 - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1387 - 2000 نسخه

• آموزگار من نواب: چگونه با نواب صفوي آشنا شدم؟
محمدجواد حجتي‌كرماني - اطلاعات - 248 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 2 سال 1387 - 2100 نسخه

• برنامه حكومتي فدائيان اسلام: برنامه حكومت اسلامي به قلم شهيد نواب صفوي رهبري فدائيان اسلام در سال 1329 ش.
به‌اهتمام:سيدمحمود ميردامادي - بنياد بعثت - 160 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1387 - 10000 نسخه
• زندگي و مبارزه نواب صفوي
سيدهادي خسروشاهي ؛ به‌اهتمام:محمود خسروشاهي - اطلاعات - 264 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1387 - 2100 نسخه

• سيدمجتبي نواب صفوي: نگاهي به زندگي و مبارزات رهبر فدائيان اسلام
ارميا آدينه ؛ ويراستار:سيدمصطفي زحمتكش - فرانديش - 72 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 5200 نسخه   
• سيدمجتبي نواب صفوي: انديشه‌ها، مبارزات و شهادت او
سيدحسين خوش‌نيت - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 344 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 2000 نسخه
• آموزگار من نواب: چگونه با نواب صفوي آشنا شدم؟
محمدجواد حجتي‌كرماني - اطلاعات - 202 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 2100 نسخه

• مجموعه مقالات همايش بزرگداشت پنجاهمين سالگرد شهادت نواب صفوي و فداييان اسلام "فداييان اسلام، علما، جهان اسلام، خاطرات، كتابشناسي"
به‌اهتمام:رحيم نيك‌بخت - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 374 صفحه - (در3جلد ) - جلد 3 - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 1000 نسخه
• مجموعه مقالات همايش بزرگداشت پنجاهمين سالگرد شهادت نواب صفوي و فداييان اسلام "نواب صفوي؛ زندگي‌نامه و ويژگي‌ها، شكل‌گيري فداييان اسلام، فداييان اسلام"
به‌اهتمام:رحيم نيك‌بخت - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 552 صفحه - (در3جلد ) - جلد 2 - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 1000 نسخه
• سيدمجتبي نواب‌ صفوي
به‌اهتمام:محمدحسين عباسي‌ولدي - نشر شاهد - 18 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 3000 نسخه

• صلاي بيداري: يادمان تصويري شهيد نواب صفوي و يارانش
به‌اهتمام:محمدرضا كائيني - نشر شاهد - 108 صفحه - رحلي (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 2000 نسخه
• مجموعه مقالات همايش بزرگداشت پنجاهمين سالگرد شهادت نواب صفوي و فداييان اسلام "انديشه‌هاي سياسي اجتماعي"
به‌اهتمام:رحيم نيك‌بخت - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 308 صفحه - (در3جلد ) - جلد 1 - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1384 - 2000 نسخه
• يادواره‌ي شهيد نواب صفوي

سيدهادي خسروشاهي - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 380 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1384 - 2000 نسخه
• خاطرات نيره‌السادات احتشام رضوي [همسر شهيد نواب صفوی]

تدوين:حجت‌الله طاهري - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 260 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 2 سال 1384 - 18000 نسخه
     همسر شهید نواب صفوی به دلیل مشارکت در بسیاری از فعالیت های سیاسی و فرهنگی آن شهید، از فداییان اسلام و نحوه ی فعالیت آن ها و... خاطرات ارزنده ای دارد که این کتاب، مجموعه خاطرات ایشان می باشد. او پس از دستگیری نواب صفوی ( به همراه برخی از همسران و مادران فداییان اسلام) ، ضمن تحصن مقابل دادگستری و شهربانی رژیم پهلوی و درخواست آزادی عزیزان خود، سخنان کوبنده ای علیه سیاست های سرکوبگرانه رژیم شاه ایراد کرد. او در بسیاری از مقاطع حساس زندگی و شهادت نواب چون شیری می خروشید و چون کوهی می ایستاد. ..... این کتاب از آن جهت جالب است که نزدیک ترین فرد به نواب به تشریح زندگی شخصی و درونی و اخلاق و رفتار فردی وی پرداخته است.

• شبنم سرخ: مروري بر زندگي و مبارزات روحاني شهيد سيد مجتبي نواب صفوي (ره(
محمدحسين فكور - بوستان كتاب قم - 88 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1380 - 4000 نسخه
• سومين پرچمدار: زندگينامه شهيد سيدمجتبي نواب صفوي
داود سالك ؛ ويراستار:احمد بروجردي - سوره مهر - 248 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1377 - 1100 نسخه
• نواب صفوي
علي موسوي‌گرمارودي ؛ نقاش:ايرج خان‌باباپور ؛ نقاش:محسن حسن‌پور - دفتر نشر فرهنگ اسلامي - 24 صفحه - وزيري (گلاسه) - چاپ 6 سال 1374 - 3000 نسخه         
• نواب صفوي
علي موسوي‌گرمارودي ؛ نقاش:ايرج خان‌باباپور ؛ عكاس:محسن حسن‌پور - دفتر نشر فرهنگ اسلامي - 23 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 4 سال 1372 - 5000 نسخه
 • سيدمجتبي نواب صفوي: انديشه‌ها مبارزات و شهادت او
حسين خوش‌نيت - منشور برادري - 246 صفحه - چاپ 1 سال 1360
• شهيد نواب صفوي
عبدالامير فولادزاده - اعلمي - 40 صفحه - چاپ 1 سال 1359
• نواب صفوي
علي موسوي‌گرمارودي - بحان - 16 صفحه - چاپ 1 سال 1359