کتاب «الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی» منتشر شد

به گزارش حلقه وصل، از جمله مسائل مهم فرهنگی در جامعه امروز، مسئلۀ رفتار جنسی و چگونگی تنظیم آن است که کوتاهی در آن می ‏تواند پیامدهای ویرانگر اجتماعی و فردی داشته باشد.

در این باره، از یک سو شاهد رویکردهای منفعلانه ‏ای هستیم که روز به روز به سمت تقلیل و تضعیف عفاف پیش می‏ روند و از سوی دیگر، ناظر رویکردهای هیجانی هستیم که به سوی برخوردهای شعاری و احساسی کشیده می‏ شوند و این مسئله مهم فرهنگی را در حد رعایت پوشش، تنزل می‏ دهند.

این در حالی است که مواجهۀ درست با این پدیده، در گام نخست، نیازمند یک حرکت علمی است، تا معارف دین در این حوزه تئوریزه شوند و زمینه مواجهۀ عالمانه فراهم آید و در گام دوم، نیازمند ترویج و فرهنگ ‏سازی است.

لذا بخشی از زندگی انسان، با میل و رفتار جنسی ارتباط دارد و حکمت الهی نیز به گونه‌ای نقش زندگی انسان را قلم زده است که نسلش تا زمانی که خدا می‌خواهد قطع نشود. از این‌رو، برای تضمین و تأمین این غرض، نیرویی به نام میل جنسی در زن و مرد قرار داده شده است.

 نویسنده کتاب معتقد است، میل جنسی کارکرد لذت‌آوری دارد و البته در معرض آسیب است. برای آنکه به آسیب و آفت دچار نشود عقل را بر آن حاکم کرده است.

از سوی دیگر، عقل، انسان را به پرهیز از انحراف جنسی فرا می‌خواند؛ انحرافی که ویرانگر اساس خانواده و قطع‌کننده نسل است. اما همان‌گونه که همیشه و دائماً شهوت و میل جنسی ابزار تولید مثل قرار نمی‌گیرد، عقل نیز در همه انسان‌ ها و در همه دوره‌ های زندگی بر عملکرد غریزه جنسی حاکم نیست، وگرنه انحراف جنسی و فساد اخلاقی دیده نمی‌شد و درباره این مسائل نیز احساس نگرانی وجود نداشت.

به هر حال، آسیب‌های جنسی به دوره خاصی از رشد و تحول یا موقعیت خاصی در زندگی انسان محدود نمی‌شود. زیرا هم دستگاه جنسی در مسیر رشد خویش در دوره‌های مختلف سنی فعالیت دارد و هم کسانی هستند که ممکن است در موقعیت‌های مختلف از دیگران سوء استفاده جنسی کنند.

مانند هر موضوع حیاتی و مهم، کنترل رفتارهای پرخطر جنسی محملی برای رویکردها و دیدگاه‌های متفاوت است.
ورود اندیشمندان غربی به این حوزه مهم، با بحث و جدل‌های متعددی در عرصه‌های سیاست، فرهنگ و آموزش و پرورش همراه بوده است. مثلاً کسانی هستند که از «آموزش جامع مسائل جنسی» حمایت می‌کنند؛ شامل برنامه‌هایی که رویکرد کاهش آسیب دارد و ضمن ارتقای خویشتنداری جنسی آموزش‌هایی درباره تقویت دانش، مهارت و نگرش افراد برای کاهش آسیب‌های رفتارهای جنسی دارد.

در سوی دیگر، کسانی هستند که راهبرد «فقط خویشتنداری جنسی» را انتخاب کرده‌اند و بر توانمندسازی افراد در خویشتن‌داری در برابر رفتارهای جنسی نابهنجار و خارج از چارچوب ازدواج تأکید دارند البته کسانی هم هستند که از راهبردهای چندگانه حمایت می‌کنند.

نهادهای دینی نیز از ظرفیت مهارگری التزام دینی برای کنترل رفتارهای جنسی پرخطر استفاده کرده‌اند. تحقیقات نشان داده است عقاید و دل‌مشغولی‌های مذهبی بیشتر، در حد وسیعی با کاهش فعالیت جنسی خارج از چارچوب ازدواج ارتباط دارد. مجموعه‌ای از تحقیقات نیز نشان می‌دهد که معیارهای مختلف دین‌ورزی با کاهش فعالیت جنسی پیش از ازدواج در ارتباط است.

اما ورود نهادهای دینی به این عرصه مسائلی را نیز به دنبال داشته است. طبق نظر محققانی مانند شی نهادهای مذهبی مسیحیت کوشیده‌اند فقط رفتار جنسی را مهار کنند، اما رویکرد برآمده از منابع اسلامی در موضوع مدیریت رفتارهای جنسی، رویکردی است جامع، و شامل دو راهبرد: ازدواج و خویشتن‌داری جنسی. با این توضیح که:

۱. ارضای نیاز جنسی را در چارچوب ازدواج تعریف می‌کند و حقی برای همه انسان‌ها می‌داند؛ قرآن می‌گوید برای ارتباط جنسی در چارچوب همسری محدودیتی وجود ندارد؛ همسران از این طریق برای خود توشه بگیرند و تقوا رعایت کنند تا از این مسیر به ملاقات پروردگار نائل شوند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) در برابر سبک رهبانیت برمی‌خیزد و دوری کردن از لذت‌های حلال از جمله ازدواج را بیرون از چارچوب دین می‌شمرد.

۲. حد و مرز ارتباط جنسی مشروع و سالم را مشخص کرده است. از دیدگاه قرآن، روش ارضای جنسی خارج از چارچوب ازدواج روش بد و فحشا است

۳. راهکار کنترل آسیب در دوره ناممکن‌بودن ارضای جنسی در چارچوب ازدواج را خویشتنداری جنسی (= استعفاف) دانسته است. از این‌رو، به کسانی که توان ازدواج و زناشویی ندارند خویشتن‌داری پیشنهاد شده است تا خداوند از بخشش خویش به آنان امکان ازدواج دهد.

۴. این خویشتن‌داری خارج از توان آدمی نیست؛ چراکه خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کند؛ هر کس آنچه کار خوب انجام داده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است.

به‌علاوه، خویشتن‌داری جنسی، ممکن و تحقق‌پذیر است وگرنه بدان توصیه نمی‌شد و پیشوایان دین برای آن راهکار نمی‌دادند.

بر این اساس، راهبرد خویشتن‌داری جنسی نیز دو گستره عمده فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد:‌

۱. تقویت توانمندی روان‌شناختیِ خویشتنداری جنسی که مقاومت در برابر وسوسه، توان تأخیر ارضا، بازداری رفتاری و تاب‌آوری در سختی‌های خویشتنداری را شامل می‌شود؛

۲. تنظیم اجتماعی رفتار جنسی که به کنترل زمینه‌های پرخطر تماس و تحریک جنسی ارتباط دارد.

ضرورت و اهمیت پژوهش

امروزه زندگی سالم، مرتبط با غریزه جنسی، با پرسش‌ها و معضلات جدی مواجه شده است؛ استحکام خانواده‌ها، روابط کارآمد همسران، تربیت فرزندان، حضور در سطح جامعه و غیره دچار مشکل شده است. به نظر می‌رسد برخی نظریه‌ها و برنامه‌های متفاوتی که در این باره وجود دارد، رهزن افکار، طرح‌ها و برنامه‌های جامعه اسلامی می‌شود. از این‌رو، نگاهی دوباره به نظریه‌ها و برنامه‌های تنظیم رفتار جنسی، آن هم از دیدگاهی برآمده از منابع اسلامی، ضرورت دارد؛

خویشتن‌داری جنسی به عنوان شیوه‌ای مدون در تنظیم رفتار جنسی، نوعی توانمندی روان‌شناختی است. بررسی سازه‌های روان‌شناختی این توانمندی به ترسیم راهکارهای عملیاتی برای سبک زندگی عفیفانه کمک می‌کند. در این کتاب، در چارچوبی نسبتاً متفاوت از کارهای موجود، خویشتنداری جنسی بررسی شده است؛

نبود برنامه‌ای منسجم مطابق با فرهنگ بومی و مبتنی بر آموزه‌های اسلامی درباره تنظیم فردی و اجتماعی رفتار جنسی از دیگر مسائلی است که ضرورت کتابی در این باره را تبیین می‌کند. در این کتاب سعی شده است راهبردها، برنامه‌ها و روش‌ها مبتنی بر فهم روان‌شناختی قرآن و حدیث عرضه گردد.

عناوین بخش ها و فصول مختلف کتاب الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی

بخش اول: رفتار جنسی

فصل اول:انگیزه و میل جنسی

۱. سازوکار میل جنسی

۲. عوامل میل جنسی

فصل دوم:بروز رفتار جنسی  

۱. تفاوت زن و مرد در رفتار جنسی

۲. عشق و رفتار جنسی

۳. رشد و تحول جنسی

۴. اختلالات و انحرافات جنسی

۵. ارضا و سرکوب جنسی

۶. سلامت رفتار جنسی

بخش دوم: تنظیم رفتار جنسی

فصل سوم: الگوهای تنظیم رفتار جنسی

۱. نگاهی به آسیب‌های رفتار جنسی

۲. راهبردهای کنترل رفتارهای پرخطر جنسی

۳. برنامه‌های خویشتنداری جنسی

۴. ارزیابی برنامه‌های خویشتنداری جنسی

۵. وضعیت جوامع مسلمان

۶. ضرورت ترسیم مدلی متفاوت

فصل چهارم:الگوی تنظیم رفتار جنسی در منابع اسلامی

۱. اهداف تنظیم رفتار جنسی

۲. اصول تنظیم رفتار جنسی

۳. رویکرد تنظیم رفتار جنسی در اسلام

بخش سوم: خویشتنداری جنسی

فصل پنجم:سازمان‌یافتگی خویشتنداری در نظام روانی

۱. خویشتنداری و عقل اخلاقی

۲. مؤلفه‌های مفهومی خویشتنداری

۳. عملیات خویشتنداری

فصل ششم:سطوح و قلمروهای خویشتنداری

۱. قلمروهای روان‌شناختی

۲. قلمروهای کارکردی

۳. سطوح روان‌شناختیِ خویشتنداری

فصل هفتم:توانمندی‌های خویشتنداری جنسی

۱. خویشتنداری جنسی در پرتو عفاف

۲. توانمندی‌های روان‌شناختی

۳. موانع خویشتنداری جنسی

فصل هشتم:تنظیم اجتماعی رفتار جنسی

اصول ارتباط اجتماعی زن و مرد در سبک عفاف

۱. کمترین تماس

۲. کمترین تحریک

فصل نهم:پرورش خویشتنداری جنسی در کودکی

۱. نقش یادگیری در تربیت جنسی

۲. مراقبت‌های تربیتی

۳. پرورش توانمندی‌های عقلی

۴. پرورش توانمندی‌های اخلاقی

کتاب الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی تألیف حجت الاسلام دکتر مهدی عباسی، از سوی پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی به زبان فارسی، در قطع وزیری، در ۲۹۸  صفحه به نگارش درآمده است و در سال ۱۳۹۶با همکاری انتشارات دارالحدیث منتشر شده است