یزد: راه‌هایی برای تربیت سفیران فرهنگی

سرویس تجربیات_ محمدرضا انیسی آرانی: عزاداری‌های یزد، با سبک و قدمتی که دارد، منحصر به فرد و قابل توجه است. موسسه‌ی «حسینیه‌ی ایران» چند سالی است فعالیت‌های گسترده‌ای را در جهت معرفی این شیوه‌ی عزاداری انجام داده است. ما در این مجال با سید حسن حسینی، مدیر این موسسه در مورد تجربیات و برنامه‌های این موسسه به گفتگو نشسته‌ایم.

***

در مورد شروع کار موسسه بفرمایید. چه شد که این موسسه شکل گرفت؟

چند عامل باعث شده است که یزد به عنوان حسینیه ایران مطرح شود: اول روضه‌ها و مراسم عزاداری است که در تمام روزهای سال در یزد برگزار می‌شود و به صورت‌های متفاوتی مثل هفته‌خوانی، ماه‌خوانی و... جریان دارد؛ دوم تعداد بسیار زیاد حسینیه‌هایی که در این شهر وجود دارد که برآورد ما در مورد تعداد آن، هزار حسینیه است و طرحی را برای شناسنامه‌دار کردن آن‌ها شروع کرده‌ایم؛ سوم سبک عزاداری خاصی که در یزد هست و در جای دیگری مشابه آن دیده نمی‌شود. تا جایی که رهبر انقلاب نیز چند وقت پیش از سبک سینه‌زنی هیات‌های یزد تعریف کردند؛ چهارم مراسم نخل‌برداری که به عنوان تشییع جنازه‌ی امام حسین(ع) با تابوتی بزرگ صورت می‌گیرد و وزن آن به 9 تُن هم می‌رسد.

با توجه به این شاخص‌ها، می‌توان ادعا کرد که یزد نه تنها حسینیه‌ی ایران است، بلکه حتی بعد از حرم حضرت اباعبدالله(ع)، حسینیه‌ی جهان است.

کار این موسسه از کی شروع شد؟

در سال 91، با تشکیل دبیرخانه‌ی دائمی موسسه‌ی یزد، حسینیه‌ی ایران کار آن به صورت رسمی آغاز شد. در این زمینه 72 طرح و ایده برای معرفی یزد به عنوان حسینیه‌ی ایران مطرح شد. البته برخی از این طرح‌ها، مثل راه‌اندازی دبیرخانه‌ی دائمی یا رونمایی از تمبر «یزد حسینیه‌ی ایران» تا کنون اجرایی شده است. این تمبر در مراسمی با حضور آقای دکتر لاریجانی، ریاست محترم مجلس شورای اسلامی در سال گذشته رونمایی شد.

سال گذشته هم‌چنین نخستین سوگواره‌ی ملی عکس عاشورایی با عنوان حسینیه‌ی ایران بود. در این سوگواره از 16 استان شرکت‌کننده داشتیم و حدود 1500 عکس به دبیرخانه ارسال شد. حاصل برگزاری این سوگواره جمع‌آوری یک مجموعه‌ی بسیار خوب از عکس‌های عزاداری از سراسر ایران بود.

یکی دیگر از کارهایی که قابل ملاحظه است، به حضور گردشگران خارجی در مراسم‌های عاشورایی یزد بر می‌گردد. چند سالی هست این مراسم برگزار می‌شود و تمام گردشگرانی که در یزد هستند در قالب یک تور رایگان در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند. عمدتا هم این گردشگران مسلمان نیستند، منتها از آن چه در خاطرات آن‌ها بر می‌آید، این کار برای آن‌ها بسیار قابل توجه است و بازخوردهای مثبتی بر جا می‌گذارد.

شما به طرح شناسنامه‌دار کردن حسینیه‌های یزد اشاره کردید. ممکن است در مورد آن توضیحات بیشتری بفرمایید.

یکی از عناوین 72 برنامه‌ی ما، طرح مصباح‌الهدی برای شناسایی و شناسنامه‌دار کردن حسینیه‌های شهر یزد بود. در این طرح مشخصات ظاهری حسینیه‌ها، مثل متراژ و قدمت، فضاهای جانبی و برنامه‌هایی که در طول سال در آن‌ها اجرا می‌شود، ثبت می‌گردد. هدف از این کار این است که از فضای حسینیه‌ها به نحو احسن استفاده شود. متاسفانه در حال حاضر استفاده از بسیاری حسینیه‌ها فقط محدود است به 10 روز محرم و بعد از آن تا سال بعد، حسینیه تعطیل می‌شود. در صورتی که این اطلاعات جمع‌آوری شود، می‌توانیم فعالیت‌های فرهنگی و حتی برخی فعالیت‌های ورزشی را متناسب با شان حسینیه در آن به اجرا درآوریم.

ما در این رابطه یک طرح دیگر به نام «سفینۀالنجاۀ» به اجرا درآوردیم که در آن روضه‌ها و مجالس قدیمی نیز شناسایی می‌شوند.

این موسسه به ارگان یا نهاد خاصی وابسته است یا به صورت مردمی اداره می‌شود؟

اداره‌ی این موسسه به صورت مردمی است. هزینه‌های این موسسه هم با کمک خیران تامین می‌شود و هیچ بودجه‌ای از طرف دولت به آن تزریق نمی‌شود.

چند نفر در آن مشغول فعالیت هستند؟

ما شورای برنامه‌ریزی برای این موسسه داریم که در آن سعی ما بر آن است که کلیه‌ی نظرها در آن ابراز شود. در کل حدود شش هفت نفر به صورت تمام وقت و پاره‌وقت مشغول فعالیت هستند.

برنامه‌هایی که شما در دستور کار دارید چیست؟

با توجه به صحبتی که حضرت آقا در مورد هیأت‌های مذهبی شهر یزد انجام دادند، پی‌گیر هستیم که إن‌شاءالله در سال جاری هیأت‌های مذهبی شهر یزد دیداری با ایشان داشته باشند. مکاتبات و هماهنگی‌های این دیدار در برنامه‌ی ما قرار دارد.

هم‌چنین ما در پی ثبت عزاداری یزد به عنوان میراث معنوی در کشور هستیم. چند سال پیش آیین نخل‌برداری به عنوان میراث ملی به ثبت رسید، اکنون با همکاری اداره میراث فرهنگی در صدد ثبت جهانی آن هستیم. این مسأله به یونسکو رفته است و پرونده‌ی آن در حال بررسی است.

از آن جا که یزد یک شهر مذهبی است، تصمیم داریم بحث توریسم مذهبی را دنبال کنیم. این طرح واقعا جای کار دارد و باید بررسی‌های گسترده‌ای روی آن انجام شود. غیر از این، طرح ایجاد پورتال جامع عزاداری نیز در دستور کار است که می‌خواهیم در آن هر اطلاعاتی در مورد «حسینیه‌ی ایران» وجود دارد گردآوری کنیم.

چند نمونه از ایده‌هایی را که برای بهره‌برداری بهتر از فضای حسینیه‌ها وجود دارد نام می‌برید؟

از جمله بهره‌برداری‌هایی که در این طرح مطرح شده است، نقش‌آفرینی حسینیه‌ها در زمینه‌ی پر کردن اوقات فراغت نوجوانان است. این کار از طریق برگزاری کلاس‌هایی مثل خیاطی، گلدوزی، کلاس‌های فرهنگی و آموزشی برای خانواده می‌تواند صورت گیرد. حتی فراتر از این، در ایام نوروز که خانواده‌ها به یزد سفر می‌کنند، می‌توان از فضای حسینیه‌ها برای اسکان آنان استفاده کرد. در کنار این کارها نمایشگاه‌های مختلفی در مباحثی مثل جنگ نرم قابلیت برگزاری دارد. البته در حال حاضر هم هستند حسینیه‌هایی که فقط بحث روضه‌خوانی را پی‌گیری نمی‌کنند و در کنار آن، فعالیت‌هایی مثل تاسیس و اداره‌ی صندوق قرض‌الحسنه، پاتوق‌های فرهنگی و کتابخانه را اجرا می‌کنند. ما باید چنین فعالیت‌هایی را گسترش بدهیم که این گسترش، متوقف است بر این که ابتدا فضاهای در دسترس را بشناسیم و مطابق آن رفتار کنیم. وقتی حسینیه‌ها شناسنامه‌دار شوند این کار برای ما بسیار آسان‌تر خواهد شد. پیش‌بینی ما از این طرح این است که بیش از هزار حسینیه در یزد وجود دارد...

این طرح تا کنون تا چه حد پیشرفت داشته است؟

این طرح در سال 94 با جمع‌آوری اطلاعات مربوط به حسینیه‌های چند محله‌ی شهر یزد آغاز شده و به صورت مرحله‌ای و محله به محله، در حال پی‌گیری است.

در مورد طرحی که برای آشنایی گردشگران خارجی با عزاداری اجرا کردید توضیحاتی می‌فرمایید؟ این طرح از کی آغاز شده و نحوه‌ی اجرای آن چگونه است؟

با توجه به این که یزد شهر گردشگرپذیری است، در گذشته مشاهده می‌کردیم که گردشگران در ایام عزاداری، با دیدن عزاداری‌ها یا صف‌هایی که مردم برای گرفتن غذای نذری می‌بستند، برداشت‌های غلطی داشتند. در چند سال اخیر قبل از مراسم عزاداری، ما اطلاع‌رسانی‌هایی را با همکاری اداره‌ی میراث فرهنگی در تمام هتل‌های شهر انجام می‌دهیم. بعد گردشگران را جمع و یک جلسه‌ی توجیهی برای آنان برگزار می‌کنیم. سپس در برنامه‌ای که به صورت یک تور رایگان اجرا می‌شود برنامه‌هایی مثل آش پختن، سینه‌زنی و نخل‌برداری را به آنان معرفی می‌کنیم. حتی از آنان می‌خواهیم نیت کنند و دیگ را هم بزنند! آن‌ها هم از این کار استقبال می‌کنند و حتی برخی از آنان جواب می‌گیرد. یک بار بعد از اجرای این تور، یکی از گردشگران خارجی شرکت‌کننده آمد و گفت من بیمار بودم، از این آش خوردم و بیماری‌ام برطرف شد!

در این تورها گردشگران را حتی برای دیدن برنامه‌هایی مثل نخل‌برداری به شهرستان‌های اطراف یزد، مثل مهریز و تفت که این آیین در آن جا به صورتی باشکوه‌تر برگزار می‌شود، می‌بریم. حتی همراه آن‌ها در صف غذای نذری قرار می‌گیریم!

ما بسته‌های فرهنگی به زبان انگلیسی در اختیار گردشگران قرار می‌دهیم. حتی در کاروان آن‌ها از روحانیانی که به زبان انگلیسی آشنا هستند استفاده می‌کنیم تا اگر شرکت‌کنندگان سوالی داشته باشند، به صورت تک‌تک پاسخ دهند. ما بهترین صورت پذیرایی و بهترین مکان‌ها را برای آن‌ها در نظر می‌گیریم و با احترام از آنان استقبال می‌کنیم تا خاطره‌ی خوبی از این سفر در ذهن آنان بماند.

چنین کارهایی خیلی برای آنان جالب و جذاب است. بارها پیش آمده است که آنان اعتراف کرده‌اند با این برنامه‌ها، بر خلاف دیدگاهی که در غرب به آنان تزریق شده است، نگاهی متفاوت به ایران پیدا کرده‌اند و عزاداری ایرانیان به عنوان نمادی از شور و شعف مردم این سرزمین مطرح شده است. اکثر این گردشگران می‌گویند شرکت در مراسم عزاداری، یک شانس و اتفاق بزرگ برای آنان بوده است و با چیزهای جدید و مراسم‌های با عظمتی آشنا شده‌اند که حتی در ذهن آن‌ها هم نمی‌آمد.

یکی از گردشگرانی که اهل آلمان بود، می‌گفت من به 60 کشور جهان مسافرت کرده‌ام و حتی اکثر شهرهای ایران را نیز دیده‌ام، ولی سه روزی را که در یزد گذراندم، یک انقلاب درونی در من ایجاد کرد. یک زن و شوهر آلمانی بودند که به خاطر دیدن عزاداری یزد، سال بعد هم به ایران سفر کرده بودند.

عزاداری یزد بکر و دست‌نخورده است و تا حدود زیادی از خرافات دور مانده است. به همین خاطر جذابیت آن برای گردشگران بیشتر است، مخصوصا آیین نخل‌برداری.

این واقعیت‌ها ظرفیت کار فرهنگی را در حوزه‌ی گردشگران خارجی نمایان می‌کند. این گردشگران می‌توانند به عنوان سفیران فرهنگی ما نقش بیافرینند. مقام معظم رهبری، در بحث تهاجم فرهنگی می‌گویند ما نباید منفعل باشیم، بلکه باید موضع تهاجمی داشته باشیم. چه کاری بهتر از این که گردشگری را که با پای خود به شهر ما سفر کرده است، با امام حسین(ع) آشنا کنیم. البته ما در این برنامه‌ها اصلا تاکیدی نداریم که مخاطبان ما به اسلام و تشیع گرایش پیدا کنند، فقط هدف ما این است که جرقه‌ای در ذهن آنان زده شود و امام حسین(ع) را بشناسند.

این طرح در مورد گردشگران خارجی، تنها در ایام محرم برگزار می‌شود یا در طول سال نیز جریان دارد؟

در طول سال هم برنامه‌هایی اجرا می‌شود. مثلا اولین همایش منجی در ادیان الهی را چند سال پیش با حضور گردشگران اجرا کردیم.

ضمن این که گردشگران در جشن‌های مذهبی ما هم شرکت می‌کنند، مثل عید فطر و عید قربان. حتی همایش‌هایی را در هتل‌های مختلف برای گردشگران برگزار می‌کنیم. اخیرا که نامه‌ی مقام معظم رهبری به جوانان اروپا و امریکا منتظر شده است، ما پوسترهایی را به زبان انگلیسی تهیه و در اماکن اقامتی نصب کرده‌ایم.

محتوای جزوه‌ای که در اختیار گردشگران قرار می‌گرفت چه بود؟

اولا معرفی امام حسین(ع) بود، در کنار آن احادیثی از حضرت و سخنان بزرگان دیگر ادیان در مورد ایشان نیز آمده بود. بخش دیگر معرفی آداب عزاداری یزد بود. هم‌چنین یک لوح فشرده از برنامه‌های عزاداری در یزد به همراه این جزوه توزیع می‌شد.

ما یک بروشور دیگر با عنوان «حسین(ع) در اندیشه‌ی مسیح(ع)» تهیه کردیم و به فراخور در اختیار گردشگران قرار دادیم.

در مورد همایشی که به آن اشاره‌ای داشتید، توضیحاتی می‌فرمایید؟

این همایش چهار سال پیش برگزار شد و در نوع خود، اولین بود. ما جلساتی به صورت کرسی آزاداندیشی برگزار کردیم که در آن نمایندگانی از هر کدام از ادیان در آن از اعتقاد خود در مورد منجی می‌گفتند. این اعتقاد نوعی اتحاد را بین تمام ادیان به اثبات می‌رساند. در همان همایش برنامه‌های جانبی مثل انجیل‌خوانی هم داشتیم. چون برنامه هم‌زمان با سالروز ولادت حضرت حجت(عج) برگزار می‌شد، کیک تولدی آماده کردیم که همه‌ی ادیان با یکدیگر آن را برش دادند.

در مجموع برنامه و نوع پذیرایی‌هایی که در این مراسم از مهمانان به عمل آمد، جنبه‌ی رأفت و محبت اسلام را به آنان نشان می‌داد و کار بزرگی بود. خصوصا گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند، تصور سنگین و مهیبی از ایران دارند و چنین برنامه‌هایی می‌تواند آنان را با واقعیت‌ها آشنا کند، ضمن این که می‌توانیم از آنان به عنوان پیک و منادی استفاده کنیم...

طرح‌های دیگری که در دستور کار دارید چیست؟

یکی از مواردی که ما به آن توجه داشتیم این است که علاوه بر عزاداری، باید نشاط و شادابی دینی را نیز داشته باشیم. در حال حاضر بیش از 80 درصد از موقوفات مربوط است به عزاداری‌های امام حسین(ع). من به جرأت می‌توانم بگویم که در هیچ جای جهان مثل یزد برای عزاداری هزینه نمی‌کنند. الان دغدغه‌ی ما این است که مردم همان طور که در عزاداری‌ها هزینه می‌کنند، در اعیاد، خصوصا اعیاد مذهبی نیز اهتمام به خرج دهند. باید به این مطلب هم بپردازیم، زیرا اسلام دین شادی هم هست.

سال گذشته هم‌زمان با نیمه‌ی شعبان، ما حرکاتی انجام دادیم که البته محدود بود. مثلا اماکنی را که متبرک به نام امام حسین(ع) بود، مثل میادین و بیمارستان‌ها و اماکن تجاری، نورافشانی شد و در آن‌ها مردم با شربت و شیرینی پذیرایی شدند. ما امسال قصد داریم با همکاری نهادهای دولتی این نوع فعالیت‌ها را ترویج کنیم. سال گذشته هم‌چنین به همت این موسسه با همکاری شهرداری در بوستان‌های سطح شهر یزد، در اعیاد مذهبی مراسم‌هایی برگزار شد که بحمدالله هنوز هم ادامه دارد. باید این حرکت‌ها ادامه پیدا کند، فرهنگ وقف برای ولادت ائمه(ع) باید ترویج شود.

غیر از این‌ها مجموعه نشست‌های تخصصی با حضور اساتید حوزه و دانشگاه نیز در موضوع نشاط و شادی و ترویج آن در سطح شهر داشتیم. این‌ها نیاز دارد به کار‌های پژوهشی و مطالعاتی. ما اکنون نمی‌دانیم شادی سالم چیست، مدل درستی برای شادی به مردم ارائه نکرده‌ایم، هر چند برای عزاداری مدل داریم.

یکی دیگر از طرح‌هایی که ما در دستور کار داریم، تجمیع هیأت‌های عزاداری یزد است. ما طرحی را تحت عنوان «از حسینیه تا حسینیه» (از حسینیه امیرچخماق یزد تا حسینیه بعثت) در دست بررسی داریم که در آن کل هیأت‌های مذهبی در روزی خاص جمع شوند تا یک عزاداری واحدی داشته باشیم. سال گذشته پی‌گیری‌هایی شد و کارهایی انجام گرفت. امید داریم امسال این کار به نحو احسن انجام شود.

طرح دیگری که در نظر داریم مطالعاتی روی آن انجام دهیم، نذورات اقلیت‌های دینی برای امام حسین(ع) است. مثلا زردشتیان اعتقاد دارند که امام حسین(ع) داماد آن‌هاست، از این رو نذورات زیادی برای ایشان انجام می‌دهند.

در زمینه‌های بین‌المللی نیز فعالیت‌هایی را در نظر داریم. از جمله تدوین دایرۀالمعارف الکترونیکی «یزد حسینیه‌ی ایران» که هر چیزی در مورد امام حسین(ع) بخواهیم، در آن در دسترس باشد. هم اکنون ما دوستانی در حیدرآباد هند یا در روسیه داریم که خواستار معرفی عزاداری‌های یزد و نوع فعالیت آن شدند. حتی پیشنهادهایی داشتیم برای این که مراکزی را در خارج کشور برای معرفی عزاداری امام حسین(ع) تاسیس کنیم. این طرح به منظور ایجاد یک «موزه‌ی مجازی» است که امیدواریم به تدریج به یک موزه‌ی حقیقی منتهی شود. ما الان در یزد و در کل کشور، هنوز موزه‌ای برای امام حسین(ع) و عزاداری نداریم.

در پایان نکته و صحبتی دارید بفرمایید.

کار در زمینه‌ی امام حسین(ع) بی‌نهایت تاثیرگذار است. یکی از اساتید یزد، آقای دکتر شایق در خصوص فعالیت‌های ما در زمینه‌ی آشنایی گردشگران خارجی با امام حسین(ع)، ذیل توضیحی که در مورد حدیثی که می‌فرماید امام زمان(عج) خود را با امام حسین(ع) به دنیا معرفی می‌کنند، می‌گفتند این کار می‌تواند مقدمه‌ای برای ظهور باشد. جالب این است که گردشگران خارجی همگی چیزهایی در مورد امام حسین(ع) می‌دانند، شبهی از ایشان و حادثه‌ی کربلا در ذهن آن‌ها هست، اما چیزهای غلط بسیاری در باورهای آنان هست. ما همین که اطلاعاتی را به آنان می‌دهیم، واقعا میخکوب می‌شوند. تا زمانی که ارتباط مستقیم با آنان وجود داشته باشد، به این کلام پی نخواهید برد. ما ذخایر بسیار خوبی در این زمینه داریم که متاسفانه قدر آن را نمی‌دانیم.

باید در این زمینه‌ها تحقیقات گسترده صورت گیرد. باید خدماتی را که روضه‌های اباعبدالله(ع) به اسلام، خصوصا یزد داشته است، بررسی کنیم. تربیت‌هایی که در دستگاه امام حسین(ع) انجام شده است، عالمانی که در آن تربیت شده‌اند، در هیچ جای دیگر نظیر ندارد.