تهران: خواب چقدر برای انجام کارها، حجت است؟

به گزارش حلقه وصل، به تازگی کتاب «ارزش و اعتبار رویا در منابع اسلامی» کاری مشترک از دکتر مصطفی عباسی مقدم و ابراهیم خرمدشتی از سوی انتشارات دارالعلم به زیور طبع آراسته شد.

این کتاب درباره ماهیت و ارزش رویاهایی که انسانها به ویژه مومنان در خواب می بینند کنکاش نموده و دیدگاه‌های قرآن و حدیث و دانشمندان اسلامی را دسته بندی و ارائه می کند و در جمع بندی رهنمودهای روشنی درباره میزان اعتبار و ارزش انواع رویاها به دست می دهد.

اکنون در این مجال بخشی از مطالب کتاب را با هم می خوانیم:

بسیاری از اندیشمندان و صاحبنظران در بیان ماهیت و چگونگی رؤیا قلم زده اند و نظراتی را ارائه کرده اند که همه این نظرات در یک تقسیم کلی در دو دسته جای می گیرند؛ یک دسته آنکه چون انسان جز این جسم و بدن مادی وجود و حقیقت دیگری ندارد، پس رؤیایش از همین جسم و امور آن همچون روان و ذهن نشأت می گیرد و دسته دیگر آنکه چون انسان حقیقت دیگری به نام روح دارد و در اصل حقیقت انسان همین روح اوست نه جسم و بدنش، پس رؤیایی که در عالم خواب می بیند براساس فعالیت این اصل وجود آدمی است و جسم انسان دخیل نیست. نظر اول، دیدگاه دانشمندان مادیگرا و ماتریالیسم است و دیدگاه دوم نظر علما و دانشمندان دین.

رؤیاها به طور کلی دو دسته اند: صادقه و آشفته (کاذبه) و همه انواع رؤیاها در این دو جای می گیرند. با این دسته بندی است که علم تعبیر رؤیا معنا می گیرد چرا که اگر قرار بود همه رؤیاها صادق و صحیح باشند و ما را به سرعت به مقصود برسانند دیگر رؤیا به تعبیر احتیاجی نمی داشت ولی وجود رؤیاهای آشفته است که باعث می شود اولا به همه رؤیاها اعتماد نکنیم و ثانیاً از آنجا که اگر رؤیا صادقه هم باشد ممکن است دستاویز تسویلات نفسانی شده باشد، آن را به دست تعبیر و تفسیر بنهیم تا اشاره های مستقیم و غیر مستقیم یک رؤیا کشف شود.

رؤیاها از حیث منشأ به دو دسته الهی و اضغاث احلام تقسیم می شوند. رؤیاهای الهی یا شامل بشارت اند و یا به منظور اتمام حجت بر بندگان و کفاره گناهان است و رؤیاهای پریشان هم می­تواند شیطانی باشد و هم از غلبه اخلاط حاصل شود و نیز از افکار روزانه ناشی شود.

- رؤیاها از جهت مضمون و محتوا نیز به دو دسته اخباری و انشایی قابل تقسیم اند: رؤیاهای اخباری یا اخباری را از آینده گزارش می دهند یا اموری را آموزش می دهند و یا پیام و ارشادی به همراه دارند و یا اینکه از امور خاصی اطلاع می دهند و رؤیاهای انشایی شامل رؤیاهای برخوردار از امر و نهی هستند.

- اراده و قدرت نفس انسان بر نوع رؤیاها مؤثر است که هرچه بیشتر باشد مقدار رؤیاهای آشفنه کمتر می­گردد و رؤیا به واقعیت نزدیک­تر می شود.

ماهیت رؤیا در نگاه دانشمندان از دو نظر کلی خارج نیست؛ اول اینکه رؤیا حاصل انفعالات جسمانی است و در نتیجه هیچ اهمیتی ندارد که این نظر از روانشنایان مادی­گرا است و دوم اینکه رؤیا از انفعالات بعد روحانی انسان است و می تواند با اهمیت باشد که این عقیده علمای دین است.

- میان روانشناسان مادیگرا نیز در ماهیت رؤیا اختلاف نظر هست؛ عده ای می گویند: رؤیا جهت ارضای تمایلات سرکوب شده است و عده ای می گویند که رؤیا برای ارضای تمایل بلندطلبی انسان است و گروه دیگری رؤیا را ادامه فعالیت ذهن در بیداری می دانند و جمع دیگری رؤیا را حاصل جدایی کامل خیال از عقل دانسته و اندکی دیگر هم رؤیا را به ناخودآگاه نسبت می دهند.

در تعبیر خوابها عواملی تأثیرگذارند. این عوامل در کل بر نفس رؤیا تأثیر می گذارند که یا از خود خواب بیننده منشأ می گیرند، مانند شخصیت خواب بین و احوال جسمانی اش و مقدار خواب او و نحوه تعریف خواب وی برای معبّر و یا از خود خواب منشأ می­گیرند که می تواند مربوط به مکان و زمان آن باشد.

-رؤیای دروغگو هیچ اهمیتی ندارد، چون خیالش به دروغ عادت کرده است.

- رؤیاها فقط باید برای افراد مورد اعتماد، عاقل و عالم و به دور از حسد بازگو شود و در کل برای هر کسی قابل بازگویی نیست.

- در تحقق رؤیاها و تعبیر آنها نباید عجله داشت چرا که ممکن است سالها طول بکشد تا رؤیا تحقق یابد. در نتیجه در ارزیابی صادق یا کاذب بودن یک رؤیا باید مدتی درنگ کرد شاید برای مدت طولانی.

- رؤیاهای صادقه مطابق واقع بیشتر برای پیامبران و در درجه پایین­تر برای مؤمنین و در موارد اندکی برای کافران و ستمکاران و آن هم به حکمتهای خاصی.

رؤیای انبیاء(ع) وحی و معتبر است، البته در اینکه آیا رؤیای انبیاء(ع) به تنهایی موجب عمل می گردد یا خیر میان علما اختلاف نظر است و بی شک رؤیای ائمه اطهار علیهم السلام هم از اعتبار برخوردار است هر چند نام وحی بر آن تعلق نمی گیرد.